İran’ın Nükleer Hedefler

İran’da bazı dönemlerde iktidarda reformcular da olsa İran’ın nükleer çalışmalarındaki tutum ve politikalarının belirlenmesi, Dini Lider Ali Hamaney tarafından idare edilmektedir. İran nükleer politikası İran Güvenlik Yüksek Konsey (Şuray-e Aliy-e emniyet-e Milli) sekreteri tarafından yürütülmektedir. Çoğu politikaları Muhafazakarlar ile farklılık göstermesine rağmen, Reformcular da İran’ın nükleer bir güç olması gerektiğine inanmaktadırlar. Bu durum İran tarafından yürütülen nükleer politikadaki tek sesliliği göstermektedir. Nükleer politikalarının belirlenmesinin dini lider Hamaney tarafından yapılması da bu konunun İran açısından ne kadar önemli olduğunun kanıtıdır.

İran yönetim kademesi başta olmak üzere İran halkının büyük bir çoğunluğu nükleer enerjiye sahip olmayı bir hak olarak görmektedir. Bu haklılık sebebiyle köklü bir devlet geleneği ve tarih kültürü bulunan İran halkı nükleer faaliyetlere ilişkin dış kamuoyundan gelen baskılara karşı birleşmiştir. Nitekim nükleer program konusunda özellikle ABD’nin izlediği tutum, rejim yanlısı, rejim karşıtı, demokrat, muhafazakâr, sosyalist, kapitalist her kesimden İran’lıyı biraraya getirmiş ve ortak bir zihin ve birlik atmosferinin oluşmasına neden olmuştur.91 İran halkı nükleer enerjiyi mevcut enerji kaynaklarına (petrol ve doğal gaz) ilave unsur olarak görmektedir.

İran halkı, nükleer silaha sahip olmakla; bölgede vuku bulan olaylarda söz sahibi olacaklarını ve bu vasıtayla kendi kimliklerini ve kültürel değerlerini koruyacaklarını düşünmektedirler. İran halkı Ortadoğu’daki tarihsel ve ideolojik amaçlarını gerçekleştirmek ve Ortadoğu’daki olayları yönlendirmek için nükleer silahlara sahip olunmasının ve silahlı kuvvetlerinin modernize edilmesinin gerektiğini düşünmektedirler.92 İran halkı nükleer silahlara sahip

91 _{Arzu Celalifer, 08 Eylül 2006, İran Kamuoyunun Nükleer Program Konusundaki Görüşleri}

http://www.usakgundem.com/yazarlar.php?type=17&id=41.

92 _{Richard M. Perry, "Rogue or Rational State?: A Nuclear Armed Iran and US Counter}

Proliferation Strategy", A research paper presented to The Research Department of Air Command and Staff College, Mart 1997, s. 10.

olmanın İran’ın prestijini ve bölgesel statüsünü Pakistan örneğinde olduğu gibi yükselteceğini düşünmektedirler.

Taşıdığı kimlik (muhafazakar, reformist, demokrat, sosyalist v.s) ne olursa olsun İran halkının nükleer faaliyetlere destek olmasının ardında Batılı devletlerin nükleer güce sahip olmaya çalışan devletlere karşı takındıkları tavır da etkili olmuştur. Irak’a ABD tarafından yapılan baskılar ve bu baskı sonucunda icra edilen askeri harekat hepimiz tarafından bilinen hususlardır. Ancak her platformda nükleer silaha sahip olduğunu dile getiren, son olarak Ekim 2006’da nükleer denemeler yapan Kuzey Kore’ye karşı çözüm yolu olarak diplomasinin seçilmiş olması ve henüz herhangi bir askeri tedbir alınmamış olması, İran halkını savunma maksatlı olsa dahi nükleer gücün gerekliliğine inandırmıştır.

Intermedia’nın bölgesel araştırma müdürü ve İran uzmanı Dr.Haleh Vaziri, İran halkının ulusal ve bölgesel nedenlerden dolayı nükleer silaha sahip olma fikrini desteklediğini savunmaktadır. Vaziri’ye göre; kimileri nükleer silahları ulusal onurun potansiyel bir simgesi olarak algılarken, kimileri de komşuluk mesafesindeki tehditlere caydırıcı bir unsur olarak görmektedir. 93

İran kamuoyu ABD, İsrail ve Arap dünyasından olabilecek tehditlere karşı koyabilecek ve bu tehditleri dengeleyebilecek bir güce sahip olunması gerektiğini düşünmektedir. İran, körfez dışından bir ülke olmasına rağmen ABD’yi, kendisine ve İslam dünyasına en büyük tehdit olarak görmektedir. İran kamuoyu bölgede askeri ve politik yönden baskın unsur olan ABD ile mücadele edebilecek bölgesel bir güç olmayı ümit etmektedir. İran, Ortadoğu ülkeleri arasında olası bir çatışma durumunda ABD’nin de olaya müdahil olabileceğini dikkate alarak ABD’nin bölgedeki askeri ve politik etkisini azaltmak istemektedir. 94

93 _{Arzu Celalifer, 08 Eylül 2006, İran Kamuoyunun Nükleer Program Konusundaki Görüşleri}

http://www.usakgundem.com/yazarlar.php?type=17&id=41.

94 _{Sohrab Sahabi and Farideh Farhi, Security Considerations and Iranian Foreign Policy,}

Özellikle Ahmedinecad’ın iktidara gelmesi ile birlikte İran’ın nükleer politikasına ilişkin söylemleri daha da sertleşmiştir. Bu söylemlere, Ahmedinecad tarafından yapılan İsrail ile ilgili söylemlerde eklenince İran’a AB ülkeleri tarafında verilen destek azalmıştır. Her zaman İran’ın yanında olan AB üçlüsünün, nükleer çalışmalar konusunda destek olmaması nedeniyle İran, yaptığı nükleer çalışmaları sivil amaçlı yapılan ve askeri amaçlı yapılan nükleer çalışmalar olmak üzere ikiye ayırmış ve nükleer güce sahip olma konusundaki haklılığını dile getirmiştir. Bununla birlikte sivil amaçlı nükleer çalışmalar, İran halkının büyük bir çoğunluğu tarafından desteklenirken, askeri amaçlı nükleer çalışmalara halk tarafından fazla destek verilmemiştir. İran halkı tarafından askeri amaçlı yapılan nükleer çalışmalara destek verilmemesinin sebeplerini nükleer silaha sahip olunması durumunda uluslararası kamuoyu tarafından uygulanacak ekonomik yaptırımlar, uluslararası platformda yalnız kalma endişesi ve diğer hiç istenmeyen bir seçenek 1980-1988 İran-Irak Savaşı’nda fazlasıyla yıpranmış bir devlet olarak askeri müdahaleye maruz kalma ihtimali olarak sıralayabiliriz.

Nükleer silahlara sahip olmak İran İslam rejimin en öncelikli hedeflerinden biridir. Her türlü uluslararası baskıya ve ekonomik kısıtlamaya rağmen Tahran yönetimi bu hedef ulaşmak için çeşitli yollar denemektedir. İran NPT’yi imzalayan bir ülke olmasına bakmaksızın nükleer silahlara sahip olmak konusunda yapmış olduğu faaliyetlerden dolayı suçlanmaktadır.95 İran nükleer programı henüz oluşturulma aşamasındadır. Bununla birlikte İran’ın niyetleri konusunda kesin emareler bulunmaktadır. ABD, İngiltere, Almanya , Rusya ve İsrail istihbarat örgütleri İran’ın aktif olarak nükleer silah programı yürüttüğü konusunda aynı görüşü paylaşmaktadırlar. İran sivil nükleer programının nihai amacı nükleer teknolojiye sahip olmak ve gizli amacı ise milli nükleer silah üretmektir.96

95 _{Johanna McGeary, "Tracking Nuclear Weapons", Time, 25 May 1998, p.39.}

96 _{Geoffrey Kemp, "Iran: Can The US Do A Deal?", The Washington Quarterly, Cilt. 24,}

İran devlet yetkilileri başta olmak üzere İran kamuoyu tarafından nükleer faaliyet hakkında yapılan açıklamalar Batılı devletler başta olmak üzere tüm dünya tarafından kuşku ile karşılanmıştır.

Çok zengin enerji yataklarına sahip İran’ın enerji ihtiyacına binaen nükleer faaliyetlere başlaması kabul edilebilir bir gerekçe olarak görülmemektedir. Ayrıca İran, 1992 yılına kadar Uluslararası Atom Enerji Ajansına eksik bilgi vermiş ve yapmış olduğu nükleer çalışmaları gizlemiştir. Sadece enerji elde etmek maksadıyla yapılan çalışmaların gizlenmesine uluslararası kamuoyu bir anlam verememekte ve İran tarafında yapılan çalışmalar İran lehinde olan devlet/kurumlar tarafından dahi güçlükle açıklanabilmektedir. İran ayrıca uranyum zenginleştirme ve yakıt döngüsü teknolojisinden vazgeçmek istememektedir. Bahse konu maddeler nükleer silah üretiminde kullanılan maddelerdir. Bu maddelere sahip ülkeler nükleer silah üretme kapasitesine kolayca sahip olabilecektir. İran söz konusu teknolojilere sahip olduğunu ve bu güçten vazgeçmeyeceğini açıkça bildirmektedir. İran’ın nükleer silah ürettiğine dair ortada yeterli kanıt yokken, üretmediğini de ispat etmekte zorlanmaktadır.

4.3. Avrupa Birliği (AB), Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Rusya