Nitel çalışmalarda geçerlik ve güvenirliğin sağlanması nicel çalışmalardan farklılık göstermektedir. Nitel geçerlik, araştırmacıların belirli prosedürleri kullanarak bulguların yeterliğini kontrol etmesi anlamına gelirken nitel güvenirlik ise araştırmacının yaklaşımının farklı araştırmacılara ve farklı projeler karşısında tutarlı olduğunun göstergesidir (Gibbs, 2007; akt. Creswell, 2009). Bu nedenle nitel araştırmalarda çalışmaların inandırıcılığını ve aktarılabilirliğini sağlamak amaçlanmaktadır.
Nitel araştırmalarda çalışmanın aktarılabilirliğini artırmak için ayrıntılı betimleme ve amaçlı örneklemenin yapılması önerilmektedir (Erlandson, Harris, Skipper ve Allen, 1993; akt. Yıldırım ve Şimşek, 2013: 304). Araştırmanın aktarılabilirliğini sağlamak için tüm araştırma sürecinde yapılanlar ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır. Araştırmanın modeli, katılımcılar, veri toplama ve çözümleme süreci detaylı bir şekilde ifade edilirken sonuçlar sınırlandırılmış ve ulaşılan analitik genellemeler belirtilmiştir.
Araştırmada inandırıcılığı sağlamak amacıyla ise veri kaynağını arttırmak için görüşmeler iki aşamalı olarak gerçekleştirilmiştir. Ayrıca üçüncü aşamada öğrencilerden de veriler toplanmıştır. Birinci aşamada öğretmenlerin olasılığın öğretimi/öğrenimi hakkındaki görüşleri ve olasılık öğretimindeki deneyimleri hakkında kanıt toplanmıştır. İkinci aşamada ise öğretmenlerin farklı tarzda tasarlanmış olasılık problemlerini çözme ve öğrencilerin bu soruları cevaplama durumlarına ilişkin görüşleri belirlenmeye çalışılmıştır.
Araştırmanın inandırıcılığını arttırmak için öncelikle bir durum çalışması protokolü geliştirilmiştir. Bu protokolün amacı, araştırmada takip edilen süreci açıkça belirtmek, araştırmayı kademeli olarak geliştirmektir. Bu süreçte amaç, daha sonra bir araştırmacının önceki bir araştırmacı tarafından açıklanan prosedürleri takip edip aynı durum çalışmasını tekrar yürütecek olursa aynı sonuçları elde etmesini sağlamaktır (Yin, 2003). Görüşme protokolü hazırlanırken ilgili alanyazın incelenerek olasılık konusuyla ilgili kavramsal bir
çerçeve oluşturulmuştur. Veri analizi sürecinde açık kodlama yapılarak örüntü eşleştirilmesi, bu eşleştirmelerin açıklamalarının yapılması ve karşıt açıklamalara da değinilmesi sağlanmıştır. Açık kodlamanın sorgulanması ve sürekli karşılaştırmalar yapılması, araştırmacıların öznelliği ve ön yargıyı aşmasına olanak tanımaktadır (Corbin ve Strauss, 1990). Bu araştırmada da açık kodlama yapılarak yanlılığı önlemek amaçlanmıştır. Ayrıca araştırma sonuçlarına nasıl ulaşıldığını açık seçik ortaya koymak ve kanıtlarının ulaşılabilir olarak sunulabilmesi için veri analiz sürecinde Creswell (2009)’un önerdiği şema kullanılmıştır (Şekil 4).
Şekil 7. Creswell (2009)’in önerdiği analiz süreci
Araştırmanın inandırıcılığını sağlamak için yapılan diğer bir işlem ise katılımcı teyidinin (member checking) kullanılmasıdır. Creswell (2002), bulguların doğruluğunu sağlamak için nihai raporu, belirli açıklamaları veya temaları katılımcılara geri götürüldüğü ve bu katılımcılar tarafından bulguların doğruluğunun tespit edildiği katılımcı teyidini önermiştir. Bu araştırmada da elde edilen verilerin analizi sonucunda ulaşılan temalar ve bazı açıklamalardan oluşturulan bir rapor bir ortaokul ve bir lise öğretmenine tekrar sunulmuştur. İki katılımcı bu raporu okuyarak araştırmada yapılan
analizlerin kendi durumlarını yansıtma konusundaki yeterliğini ve sonuçların onların yaşantılarına ilişkin olup olmadığını değerlendirerek yazılı olarak düşüncelerini belirtmişlerdir. Bu görüşler aşağıdaki gibidir:
O3: Araştırmada elde edilen bulgular incelendiğinde ortaokul matematik
öğretmenlerinin araştırmanın her bir alt problemine ilişkin benzer düşüncelere sahip olduğu görülmektedir. Olasılık konusuyla ilgili ders planı yapılırken MEB’in öğretim programından ve 8.sınıf olasılık kazanımlarından yararlanılmaktadır. Öğretim sürecinde günlük hayattan örnekler verilerek olasılık konusunu anlatmanın öğrencilerin konuyu kavrayabilmeleri açısından faydalı olacağını belirtmiştim. Araştırmadaki bulgular da bunu ortaya koymuştur. Dersin işlenişinde kolaydan zora doğru sorular çözülerek konu anlatımı da araştırmaya katılan diğer katılımcıların ortak uygulaması olarak belirtilmiştir. Konuyu anlatırken somutlaştırmak için genellikle zar, para ve torba örnekleri kullanılmaktadır. Ölçme aracı olarak ünite değerlendirme sınavlarını ve yazılıları kullanmaktayım. Bu uygulamam araştırma sonuçlarıyla tutarlılık göstermektedir. Olasılık öğretiminde karşılaşılan sorunlarla ilgili temel noktalardan biri eğitim sisteminden kaynaklanan sorunlardır. Özellikle sınav kaygısı öğrencilerin olasılık konusunu kavramsal öğrenmelerini zorlaştırmaktadır ve öğrenmelerinin bilgi düzeyinde kalmasına sebep olmaktadır. Öğretmenlerin süreçte yaşadıklarını doğru bir şekilde ortaya koyan bir çalışma olmuş. Emeği geçen herkese teşekkür ederim.
L7: Araştırmada elde edilen kategoriler ve temalardan elde edilen sonuçlar olasılık
öğretiminde okullarda yaşadığımız gerçeklerle birebir uyuşmaktadır. Bununla beraber olasılık öğrenme konusu ile ilgili araştırılan durumu yansıtma açısından çok iyi görünmektedir. Araştırmacının birinci alt problemde programdaki öğretmenlerin olasılık öğrenme konusu ile ilgili elde ettiği temalar verdiğim cevaplarla uyuşmaktadır. Burada
bana sorulan sorular ve verdiğim cevaplardan kazanım, sarmal program sınıf düzeyi ve
süre ile ilgili bulgular elde edilebilir. Araştırmada elde edilen bulgulardan, olasılık konusunun sınıf düzeyine ait sıkıntılardan ve sarmal programın içinde barındırdığı
zorluklardan araştırmacı ile yaptığımız görüşmede belirtmiştim. Araştırmanın ikinci alt
probleminde elde edilen temalardan olan öğretmenlerin olasılık öğretim sürecindeki uygulamaları ile ilgili elde edilen öğretmenlerin rutin olmayan problemlerde zorlanması
tespiti benim açıklamalarımla tutarlılık göstermektedir. Bunun yanında olasılık
lisans düzeyinde kavramsal öğrenmeden ziyade işlemsel becerileri ön planda tutmaları
ve tecrübe eksikliğinden kaynaklanan sorunları olduğu çıkarımı benim de üzerinde
durduğum bir kategoriydi. Sonuç olarak öğretmen değerlendirmelerinden yola çıkılarak olasılık öğretimi ile ilgili ülkemizdeki durumu çok iyi bir şekilde tasvir eden bir araştırma olmuş.
O3 ve L7’nin raporları incelendiğinde araştırmadan elde edilen bulguların öğretmenlerin gerçek yaşam durumlarını yansıttığını göstermektedir. Bu da çalışmanın inandırıcılığına katkıda bulunmaktadır.
BULGULAR
Araştırmanın amacı ortaokul ve lise matematik ders içeriğinden biri olan olasılık konusunun öğretme-öğrenme sürecinin öğretmen görüşlerine dayalı olarak değerlendirilmesidir. Bu bölümde araştırmanın alt problemlerine ilişkin bulgu ve yorumlar sunulmuştur.