İLK MADDE VE MALZEMENİN DEĞER ZİNCİRİ ANALİZİ

İlk madde ve malzemeler, üretim sürecinde çeşitli işlemlerden geçerek yarı mamul ve mamule dönüştürülür. Dönüşüm sonunda da mamul stok ambarına gönderilir. Bu dönüşüm sürecinde ilk madde ve malzeme ile ilgili olarak değer ve değer zinciri

184 _{Karakaya, a.g.e., s.140.}

185 _{Büyükmirza, H.Kamil, Maliyet ve Yönetim Muhasebesi, 15.b., Ankara: Gazi Kitabevi, 2010, s.156.} 186

Haftacı, Maliyet Muhasebesi, s.104-105.

tedarik- satın almadan başlayıp, taşıma, depolama ve üretim ile ilgilidir. İlk madde ve malzemenin değer zinciri ve değer etkenleri Tablo 11’de gösterilmiştir188.

Tablo 11: İlk Madde ve Malzeme İçin Değer Zinciri Unsurları ve Değer Etkenleri

Değer Zinciri Unsuru Değer Etkenleri

Tedarik-Satın alma

İlişki Kalitesi

Girdilerin Satın Alınması

İlk Madde ve Malzeme Stok Maliyetleri İlk Madde ve Malzeme Kalitesi

İçe Yönelik Lojistik

Zamanlama

Üretime Yönelik Depolama ve Dağıtım Taşıma Planlama ve Taşıma Maliyetleri

Üretim

Birim Üretim Maliyetleri Verimlilik ve Kalite Üretim Süresi ve Esneklik

İlk madde ve malzemeyi mamule dönüşünceye kadar miktar olarak ölçerken yapılması gereken şey, en uygun malzeme alım miktarı ile bulundurulması gereken en uygun stok miktarını belirlemektir189. Belirtilen bu durum işletmede değer analizi açısından çok önemlidir. Çünkü üretimde aksama olmadan hem üretimi kesintisiz sürdürmek hem de rakiplerle rekabet edebilmek gerekir. Bunun için ise işletmelerin genel olarak; ilk madde ve malzemenin tedarik durumu, ilk madde ve malzemenin en uygun satın alma miktarı ve maliyeti, ilk madde ve malzemenin iç lojistik durumu, en uygun stok miktarı ve maliyeti gibi konulara dikkat etmeleri gerekir

188 _{David Walters ve Geof Lancaster, ‘’Value Based Marketing and Its Usefulness To Customers’’,}

Management Decision, Vol.37, No:9, (1999), s.704. Aktaran: Akbaş, a.g.e., s.68.

İlk madde ve malzeme ile ilgili tedarik sorunu yaşamamak için işletme için gerekli ilk madde ve malzemeler, alternatif kaynaklardan sağlanmalı işletme tek bir kaynağa mahkûm edilmemelidir. İşletme ile tedarikçiler arasında güvenilir ve sürekli bir iletişim olmalıdır.

Tedarik edilen ilk madde ve malzemeler en kısa zaman ve en düşük maliyetle işletmeye ve üretim hattına ulaştırılmalıdır. Burada içe yönelik lojistik faaliyetleri devreye girmektedir. İçe yönelik lojistik faaliyetler, tedarikçilerden işletmeye malzeme aktarımıdır. İçe yönelik lojistik faaliyetlerden beklen malzemenin işletmeye taşınması, depolanması ve tasnifidir190. İçe yönelik lojistik faaliyetler, yarattığı katma değer ve işletmelere sağladığı katkı ile işletmeler için vazgeçilmez bir faaliyettir. Çünkü içe yönelik lojistik, ürüne dönüşüm sürecinde katma değer yaratır191. İçe yönelik lojistik faaliyetler işletmeye zaman ve yer faydası sağlar192. Zaman faydası, üretim için gerekli malzemenin istenilen zamanda hazır bulundurulması ile, yer faydası, istenilen yerde hazır bulunması ile ilgilidir.

Üretilen mal ve hizmetin değeri, müşterilerin istediği yer ve zamanda hazır olmasına bağlıdır. İstenilen yer ve zamanda müşteriye sunulamayan mal ve hizmetin ne işletme ne de müşteriler açısından hiçbir değeri yoktur193.

En uygun satın alma miktarı, üretimi kesintisiz sürdüren ve stoklama maliyetleri ile sipariş verme maliyetlerinin toplamının en düşük olmasını sağlamalıdır.

En uygun stok miktarı, üretimde aksama olmadan maliyetleri en düşük seviyede tutacak olan miktardır. Bu miktar günlük malzeme kullanımı ile edinme (tedarik) süresine bağlıdır. İşletmelerde çok stok bulundurmanın da az stok bulundurmanın da maliyeti vardır. Bu maliyetlerden kurtulmak için işletmeler en uygun stok miktarını titizlikle belirlemelidir. En uygun stok bulundurmak için depolama göz önünde tutulmalıdır.

Depolama işleminin üretimi destekleme işlevi vardır. Üretimi destekleme işlevi, tedarikçilerden elde edilen malzemelerin üretimin yapıldığı yere taşınması, malzemelerin depoya yerleştirilmesi ve tam zamanında üretim ortamına aktarılmasını gerçekleştirmektedir194. Bu durumda iç lojistik ile üretim arasında önemli bir ilişki vardır. Üretimde herhangi bir aksama olmaması için iç lojistik birimleri üretim programlarının

190 _{Karacan-Kaya, a.g.e., s.11.} 191

Birdoğan Baki, Lojistik Yönetimi ve Lojistik Sektör Analizi, Trabzon, Lega Kitabevi, 2004, s.25.

192 _{Gürbüz Gökcen, Lojistik Maliyetler, Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, Sayı:3 (Eylül 2003), s.64.} 193 _{Davut Aygün, Türkiye’de Lojistik Faaliyetler Ve Muhasebe İşlemleri, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi,}

Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005), s.8.

ihtiyaçlarını karşılayacak malzemeleri belirli seviyede emniyet stokları olarak hazır bulundurması gerekir195 .

İşletmelerde ilk madde ve malzeme giderlerinde değer oluşturabilmek için; işletmelerin, ne çeşit malzemeye, nerede, ne zaman ve ne kadar ihtiyacının olduğunu daha gerçekçi bir yöntemle planlaması gerekir. Buna malzeme ihtiyaç planlaması denir. Bu sayede gereğinden fazla stok bulundurulması engellenmiş olur. Ayrıca bu tür planlama işletme kapasitesi ve işgücü gereksinmelerini de kapsayacak şekilde yapıldığında “üretim kaynakları planlaması” adını alır196.

Günümüzde rekabetin daha da şiddetlenerek uluslararası bir boyut kazanması kıt kaynakların daha da etkin ve verimli kullanılmasını zorunlu kılmıştır. Kaynakların etkin ve verimli kullanılması işletme yaşam süresinin uzamasında etkili olan en önemli faktörlerinden biridir197. İşletmelerde ilk madde ve malzeme ile ilgili olarak hem üretimi kesintisiz sürdürebilmek hem de gereksiz maliyetleri mümkün olduğu kadar ortadan kaldırarak rakiplerle rekabet edebilmek ancak tam zamanlı satın alma ve tam zamanlı üretim anlayışı ile mümkündür. Çünkü tam zamanlı üretim, üretim için gerekli ilk madde ve malzemeleri gerektiği yer, zaman ve miktarda hazır bulundurarak stokları mümkün oldukça asgari seviyede tutan bir üretim anlayışıdır.