GÜG YÜKLEME ORANI VE GÜG PAYI HESAPLAMASI

Geleneksel üretim ortamlarında genel üretim giderleri bütçelendikten sonra bütçelenmiş tutar bir faaliyet hacmine oranlanarak yükleme oranı hesaplanır. Bu faaliyet hacim ölçülerinin başlıcaları; üretim miktarı, direkt ilk madde ve malzeme gideri, direkt

232 _{Haftacı, Maliyet Muhasebesi, s.151.} 233

Bursal-Ercan, a.g.e., s.165.

işçilik gideri, ilk (birincil) maliyet, direkt işçilik saatleri, makine saatleri olarak sıralanabilir235.

Her işletme GÜG yükleme oranını hesaplarken kendine uygun faaliyet ölçüsünü seçebilir. Ayrıca genel üretim giderlerinin sabit ve değişken olarak ayrılması durumunda bu bölümler için GÜG yükleme oranı ayrı ayrı hesaplanır. Bu durumda toplam GÜG yükleme oranı, sabit ve değişken yükleme oranlarının toplamına eşit olur236.

Genel üretim giderlerinin mamul maliyetlerindeki payı hesaplanırken genel üretim gideri yükleme oranından faydalanılır. Genel üretim gideri yükleme oranı ile faaliyet ölçüsü ilişkilendirilir ve genel üretim gider payı hesaplanır.

Emek yoğun geleneksel üretim ortamlarında GÜG yükleme oranının hesabında daha çok DİS ölçüsü kullanılır. Sözgelimi bütçelenmiş GÜG 425.000.-TL ve bütçelenmiş faaliyet hacim ölçüsü 2500 DİS ise GÜG Y.O. 170.-TL/DİS olarak bulunur. Bu ölçü DİS başına170.-TL GÜG yüklemesi yapılacağını gösterir. Bu 2500 DİS in 1500 ü M, 1000 DİS’i S mamulü ile ilgili ise;

M ye düşen GÜG = 1500 DİS x 170.-TL = 255.000.-TL S ye düşen GÜG = 1000 DİS x 170.-TL = 170.000.-TL

Mamullere yüklenen toplam GÜG 425.000.-TL olarak bulunur. M’den 1000 birim, S den 2000 birim üretilmesi durumunda;

M’nin birim GÜG payı = 255.000.-TL/ 1000 = 255.-TL, S’nin birim GÜG payı = 170.000.-TL/ 2000 = 85.- TL olur.

Üretim Miktarına Göre GÜG Yükleme Oranı; Bütçelenmiş genel üretim gideri bütçelenmiş üretim miktarına bölünerek bulunur. Bu ölçü, üretim miktarı başına kaç TL GÜG yüklemesi yapılacağını gösterir.

Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderine Göre GÜG Yükleme Oranı; Bütçelenmiş genel üretim gideri bütçelenmiş direkt ilk madde ve malzeme giderine bölünerek bulunur. Bu ölçü, direkt ilk madde ve malzeme gideri için kaç TL GÜG yüklemesi yapılacağını gösterir.

235

Haftacı, Maliyet Muhasebesi, s.156.

Direkt İşçilik Giderine Göre GÜG Yükleme Oranı; Bütçelenmiş genel üretim gideri bütçelenmiş direkt işçilik giderine bölünerek bulunur. Bu ölçü direkt işçilik gideri için kaç TL GÜG yüklemesi yapılacağını gösterir.

İlk Maliyete Göre GÜG Yükleme Oranı; Bütçelenmiş genel üretim gideri bütçelenmiş ilk maliyete bölünerek bulunur. Bu ölçü ilk maliyet için kaç TL GÜG yüklemesi yapılacağını gösterir.

Makine Saatine Göre GÜG Yükleme Oranı; Bütçelenmiş genel üretim gideri bütçelenmiş makine saatine bölünerek bulunur. Bu ölçü makine saati başına kaç TL GÜG yüklemesi yapılacağını gösterir.

3.6.3.1. Genel Üretim Giderlerinin FTM ‘ye Göre Hesaplanması

Genel üretim gider payının faaliyet tabanlı maliyetleme yöntemine göre hesaplanması, geleneksel yöntemlerden farklıdır. Geleneksel yöntemlerde maliyet yerlerinde toplanan genel üretim giderleri ilgili maliyet yerlerinde işlem gören mamullere genelde tek bir faaliyet ölçüsünü esas alan genel üretim gideri yükleme oranını ile yüklenir. Faaliyet tabanlı maliyetleme yönteminde ise, maliyet yerleri olarak adlandırılan maliyet havuzlarında toplanan giderler ana faaliyetler olarak daha küçük maliyet havuzları şeklinde toplanır.

Ana faaliyetler olarak genellikle sipariş alma, kaynak edinimi, üretim işleri, dağıtım işleri, üretime hazırlık, kalite kontrol, bakım, makine hazırlama, ilk madde alışları, tüketilen enerji vb. kullanılır237.

Faaliyetler itibarıyla oluşturulan maliyet havuzlarında toplanan genel üretim giderleri o faaliyetle ilgili maliyet etkenlerine yani maliyet dağıtım anahtarına bölünerek havuz oranları (genel üretim gideri yükleme oranları) hesaplanır. Bu oranlar hesaplandıktan sonra, her bir mamul için havuz oranları, o mamulle ilgili maliyet etkeni ile çarpılarak ilgili mamulün genel üretim gider payı hesaplanır.

ÖRNEK: İşletme aynı üretim süreci ve teçhizatını kullanarak farklı hacimlerde (M) ve (S) mamulü üretmektedir. Bu mamullere ilişkin bilgiler şöyledir.

Mamul Toplam DİS Yıllık Üretim Miktarı Sipariş Sayısı Kalite Kontrol Sayısı M 1500 1000 40 5

S 1000 2000 60 10 Toplam 2500 3000 100 15

Faaliyetler Faaliyetlerin Maliyeti Maliyet Etkenleri

Hacim 250.000.-TL Direkt işçilik saati

Satınalma 100.000.-TL Sipariş sayısı

Kalite Kontrol 75.000.-TL Kalite kontrol sayısı 425.000.-TL

Faaliyetler itibarı ile maliyet havuzlarında biriktirilen genel üretim giderleri o faaliyetin toplam maliyet etkenine bölünerek faaliyetler itibarı ile genel üretim gideri yükleme oranı hesaplanır. Buna göre faaliyetler itibarı ile genel üretim gideri yükleme oranları aşağıdaki gibi hesaplanır.

Hacim= 250.000.-TL/ 2500 DİS= 100.-TL/DİS

Satınalma= 100.000.-TL/ 100 Sipariş sayısı= 1.000.-TL/Sipariş

Kalite Kontrol= 75.000.-TL/ 15 Kalite Kontrol Sayısı = 5.000.-TL/Kalite Kontrol

Faaliyetlere göre hesaplanan genel üretim gideri yükleme oranları o mamulle ilgili maliyet etkenleri ile çarpılarak ilgili mamule düşen genel üretim gider payı hesaplanır.

M Mamulü

Hacim = 100.-TL/DİS x 1500 = 150.000.-TL

Satınalma = 1.000.-TL/Sipariş Sayısı x 40 = 40.000.-TL Kalite Kontrol = 5.000.-TL/Kalite Kontrol Sayısı x 5 = 25.000.-TL = 215.000.-TL 215.000.-TL/ 1000 br= 215.-TL/Birim

S Mamulü

Hacim = 100.-TL/DİS x 1000 = 100.000.-TL

Satınalma = 1.000.-TL/Sipariş Sayısı x 60 = 60.000.-TL Kalite Kontrol = 5.000.-TL/Kalite Kontrol Sayısı x 10 = 50.000.-TL = 210.000.-TL 210.000.-TL/2000 br= 105.-TL/ Birim

Bu örnek geleneksel yönteme göre çözülse ve faaliyet ölçüsü de direkt işçilik saati olsa idi, M ve S mamulüne düşen genel üretim gider payı aşağıdaki gibi olurdu.

GÜG Yükleme Oranı= Genel Üretim Gideri Tutarı / Faaliyet Ölçüsü = 425.000.-TL / 2500 DİS = 170.-TL/DİS

M Mamulü Genel Üretim Gider Payı: 170.-TL/DİS x 1500= 255.000.-TL 255.000.-TL/1000= 255.-TL/Birim

S Mamulü Genel Üretim Gider Payı: 170.-TL/DİS x 1000= 170.000.-TL 170.000.-TL/2000= 85.-TL/Birim

Yukarıdaki hesaplamalardan da anlaşıldığı gibi faaliyet tabanlı maliyetleme yöntemi genel üretim gider payının daha gerçekçi hesaplanmasını sağlar. Eğer genel üretim gider payı geleneksel yönteme göre belirlense idi tek faaliyet ölçüsü kullanıldığından M’ nin birim genel üretim gider payı 255.-TL, S’nin ise 85.-TL olacaktı. Halbuki faaliyet tabanlı maliyetlemede M’nin birim genel üretim gider payı 215.-TL, S’nin ise 105 TL hesaplanmıştır.