B- REKABET HUKUKUNUN UYGULAMA ALAN
3- İlgili Pazar Yönünden Kanunun Uygulanma Alanı
Doktrinde “Pazar” ifadesi yerine “Piyasa” kavramının da kullanıldığı görülmektedir. RKHK’da Kanunun uygulanma alanının düzenlendiği ‘’Kapsam’’ başlığını taşıyan
85 Oktay Özdemir 153.
86 Rekabet Kurulu, Karar Sayısı: 99-3/24-6, Karar Tarihi: 28.01.1999 www.rekabet.gov.tr. Türkiye
Cumhuriyeti sınırları içerisinde mal veya hizmet piyasasını etkileyen veya etkileyebilecek durumda olan anlaşma, karar yada uyumlu eylemin taraflarından birisinin veya birkaçının yabancı olması ihtimalinde, Rekabet kanunun uygulanmasında yetki sorununun çıkması ihtimali azdır.
Ancak rekabete aykırı eylemleri yapanların tamamının yabancı olması halinde, örneğin petrol, muz, kahve gibi dünya piyasalarına arz edilen ürünleri üretenlerin kartelleştiği bir pazarda, Türkiye piyasasını etkilemesi durumunda, rekabet Kanunun 4. maddesini ihlal ettiği söylenebilecektir.
Böyle bir durumda, Türk Rekabet Kurulu, diğer ülke kanunlarını bir kenara bırakarak, uygulamakla yükümlü olduğu kendi kanunlarını göre hareket edecektir. 4054 sayılı yasanın 56 maddesi gereğince, 4üncü maddenin ihlali dolayısıyla uğradığı zararların üç misline kadar tazminat talebiyle açılan bir davaya bakan Türk Mahkemelerinin, 4 üncü maddesinin ihlal edilip edilmediği konusunda sadece Türk kanunlarına göre araştırma yapması uygun olacaktır. Kemal Erol, Rekabet kurallarının ülke dışı
madde 2’de Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde mal ve hizmet piyasalarında faaliyet gösteren ya da piyasaları etkileyen87’ rekabeti bozucu işbirliklerinin, hakim
durumunun kötüye kullanılmasının ve birleşme ve devralma işlemlerinin bu kanunun kapsamına dahil olduğu ifade edilmektedir. Daha sonra buna paralel olarak m.4’te “Belirli bir mal veya hizmet piyasasındaki… rekabetin işbirlikleri ile bozulması, md.6’da “… ülkenin bütününde ya da bir bölümünde bir mal veya hizmet piyasasındaki…’’ hakim durumun kötüye kullanılması ve md. 7’de “…ülkenin bütünü yahut bir kısmında herhangi bir mal veya hizmet piyasasındaki…” rekabetin birleşme veya devralma işlemleriyle azaltılması sonucunun doğacak olması ifadelerine yer verilmektedir. Bu ifadelerden anlaşılacağı üzere, rekabet belirli mal veya hizmetler bakımından belirli bir coğrafi alanda meydan gelmekte, bu bağlamda bütün rekabet ihlalleri de belirli mal ve hizmetler bakımından belirli coğrafi alan çerçevesinde saptanmaktadır. Rekabet Hukuku yazınında bu çerçeve “ilgili piyasa” ya da “ilgili pazar” olarak ifade edilmektedir.88
Tüm rekabet kurallarının uygulanmasında ilgili pazarın belirlenmesi merkezi bir öneme sahiptir. Kanun belirli bir mal veya hizmet piyasasındaki rekabet ile ilgilenmektedir. Bu nedenle ilgili Pazar kanunun tamamının uygulanması açısından büyük bir öneme sahiptir. İlgili pazar iki açıdan incelenebilir; birincisi, coğrafi toprak parçası olarak, ikincisi ise belirli bir ürün pazarı olarak.89
a- Coğrafi Pazar
İlgili coğrafi pazar kavramı, 4054 sayılı kanunda tanımlanmamıştır. Ancak RKH Kanunun 6.maddesinin ifadesine göre Türkiye’nin tamamı veya bir bölümü ilgili coğrafi pazar olarak kabul edilebilecektir. Maddede açıkça, ülkenin tamamı veya bir bölümünde hakim durumda olmaktan söz etmektedir. Ülkenin ne gibi özelliklere sahip bir bölümünün kendi başına ilgili coğrafi pazar olarak kabul edilebileceğine
87 Bkz. www.kanunum.com.
88 Dilek Cengiz, Türk Rekabet Hukukunda Uyumlu Eylem ve Bu eylemin Hukuki sonuçları (İstanbul:
Beta, 2006) 82.
dair herhangi bir ipucu kanunda yer almamaktadır. Bununla birlikte “1997/1 sayılı Birleşme ve Devralmalar Tebliği”nin 4. maddesinin 4. fıkrasında ülkenin bir bölümünü kalanından ayrı bir pazar yapacak nitelikler sayılmıştır. Buna göre; “1. fıkra anlamında ülkenin önemli bir bölümünden oluşan coğrafi pazar, teşebbüslerin, mal ve hizmetlerinin arz ve talebi konusunda faaliyet gösterdikleri, rekabet koşullarının yeterli derecede homojen ve özellikle komşu bölgelerden hissedilebilir derecede farklı olduğu için bu bölgelerden kolayca ayrılabilen bölgelerdir. Coğrafi pazar değerlendirilmesi yapılırken, özellikle ilgili mal ve hizmetlerin özellikleri ile tüketici tercihleri bakımından hissedilir bir farklılığın varlığı gibi unsurlar dikkate alınır.90
Rekabet Kurulu’nun Aygaz kararında ilgili coğrafi pazar, teşebbüslerin mal ve hizmetlerini arz ettikleri ve rekabet şartlarının makul ölçülerde, benzer bulunduğu, coğrafi sınırlar olarak tanımlanmaktadır.
Belirli bir pazarın topraksal sınırı, taşıma maliyetleri (navlun, paketleme gibi), malın dayanıklılığı, dağıtım sisteminin alanı ve etkinliği, belirli sağlayıcılar bakımından tüketici tercihleri, geleneksel alışkanlıklar, müşterilerin damak zevkleri ve satın alma özellikleri gibi faktörlere bağlıdır.
İlgili Coğrafi Pazar: Söz konusu ön araştırmaya konu olan, LPG dolum ve dağıtım pazarında faaliyet gösteren firmalar, Türkiye’nin tümünde dağıtım yaptıkları ve pazarda yaklaşık %80 gibi çok büyük bir paya sahip oldukları için, coğrafi pazar ülkenin bütünü gibi görünmekle birlikte, Adıyaman ili sınırları içinde, pazar payı dağılımının ülke genelinden farklı olması, bu firmaların Adıyaman ilindeki pazar paylarının yaklaşık %20 olarak gerçekleşmesi ve daha önemlisi bu coğrafi alandaki fiyat değişikliğinin, diğer bölgelerde etkisinin hissedilmemesi nedenleriyle Coğrafi Pazar, Adıyaman ili olarak düşünülmüştür.”91
90 Aslan 101.
b- İlgili Ürün Pazarı
İlgili pazar ya da piyasanın ürün bakımından tanımlanmasında, incelenen olaya konu olan başka ürünlere ikame edilebilirlik derecesi ölçüt alınmakta ve birbiriyle ikame edilebilen ürünler aynı piyasada değerlendirilmektedir. Bu bağlamda ilgili ürün piyasası, birbiriyle ikame edilebilen ürünlerden oluşan “piyasa” ya da “Pazar”, olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca ikame edilebilirlik koşulunun belirlenmesinde, bazı durumlarda zaman sürecinin de dikkate alınması gerekmekte ve piyasa zaman süreci bakımından da değerlendirilmektedir.92
Rekabet Kurulu Aygaz kararında ilgili ürün pazarını şu şekilde tanımlamıştır; “İlgili ürün pazarı tanımlanırken, ilgili ürünün ikame edilebilirliği önem kazanmaktadır. Ürünün ikame edilebilirliği veya talep esnekliği, kendine eş veya benzer ürünlerle karşılaştırılması sayesinde belirlenmektedir. Bu noktada ürünün özellikleri, fiyatı ve kullanım sahası ön plana çıkmaktadır. Böylece, tüketici gözünde nitelikleri, kullanım amaçları ve fiyatları açısından benzer olan ürünler aynı pazarda sayılabilmektedir. Talep esnekliğinin yanında ilgili ürünün tanımlanmasında dikkate alınması gereken diğer bir husus da arz esnekliğidir. Üreticiler, bazı sektörlerde, üretim yapılarında yapacakları küçük değişikliklerle üretmedikleri başka bir üreticinin ürününü, ikame bir ürün olarak piyasaya sürebilirler. Bu nedenle, üretim tekniği ve kullanılan girdiler açısından birbirine çok yakın olan ürünler yüksek arz esnekliğine sahip olup, aynı pazar tanımı içerisinde yer alabilmektedirler.
LPG çok amaçlı olarak kullanılan bir üründür. Bu ürünün sanayide kullanımı, ısıtma ve aydınlatma gibi işlevleri diğer bazı ürünlerce ikame edilebilmekte iken, fırın ve ocaklarda kullanımına ilişkin iki ikame malından birisi olan doğalgaz, henüz ülkemizde yaygın değildir. Adıyaman ilinde doğalgaz temin kaynağı bulunmamaktadır. Diğer ikame malı olan elektrik enerjisi ise, ekonomik olmaması nedeniyle yakın bir ikame malı olarak değerlendirilemez. Bu nedenlerle ilgili ürün pazarı, mutfakta kullanılan LPG dolum ve dağıtım pazarı olarak kabul edilmiştir.”93
92 Cengiz 86.
Rekabet Kurulu’nun ihtisas fuarlarının ilgili ürün pazarı oluşturup oluşturmayacağının tespitine ilişkin kararına göre; Uygulamada, ilgili pazarın tanımlanmasında firmaların karşılaşmış oldukları rekabetçi sınırlar genel olarak üç temel kriter ele alınarak ortaya konmaktadır. Bunlardan ilki ve en önemlisi olarak talep ikamesi, ikincisi talep ikamesine eşdeğerli etkilerin ortaya çıkması halinde arz ikamesi ve son olarak da potansiyel rekabet ele alınmaktadır.94
C- REKABETİN KORUNMASI HAKKINDA KANUNDAKİ