YASAKLAYICI HÜKÜMLER
1- İdare Hukuku Alanındaki Sonucu
İdare Hukukuna ilişkin verilen idari para cezaları hakkında Danıştay’da idari yargı yolu açıktır.
a- İdari Para Cezası
İdari para cezası247,248,249,250,251,252 RKHK’nun 16. maddesinde düzenlenmiştir.
246Sanlı, s. 384
247 Bu madde başlığı “Para Cezaları” iken, 23/1/2008 tarihli ve 5728 sayılı Kanunun 472 nci
maddesiyle metne işlendiği şekilde değiştirilmiştir.
248 Bu maddenin birinci fıkrasında yer alan idari para cezasının alt sınırının uygulanması ile ilgili
olarak; 25/12/2009 tarihli ve 27443 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Rekabet Kurumu Başkanlığının 2010/1 numaralı Tebliğine ve Kanunun sonundaki çizelgeye bakınız.
249 Bu maddenin birinci fıkrasında yer alan idari para cezasının alt sınırının uygulanması ile ilgili
olarak; 18/12/2010 tarihli ve 27789 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Rekabet Kurumu Başkanlığının 2011/1 numaralı Tebliğine bakınız.
RKHK nun madde 16 – (Değişik: 23/1/2008 – 5728/472 md.) Kurul, teşebbüs niteliğindeki gerçek ve tüzel kişiler ile teşebbüs birlikleri veya bu birliklerin üyelerine;
a) Muafiyet ve menfi tespit başvuruları ile birleşme ve devralmalar için izin başvurularında yanlış ya da yanıltıcı bilgi veya belge verilmesi,
b) İzne tabi birleşme ve devralmaların Kurul izni olmaksızın gerçekleştirilmesi, c) Kanunun 14 ve 15 inci maddelerinin uygulanmasında eksik, yanlış ya da yanıltıcı bilgi veya belge verilmesi ya da bilgi veya belgenin belirlenen süre içinde ya da hiç verilmemesi,
d) Yerinde incelemenin engellenmesi ya da zorlaştırılması253,
Hallerinden (a), (b) ve (c) bentlerinde belirtilenler için teşebbüsler ile teşebbüs birlikleri veya bu birliklerin üyelerinin karardan bir önceki mali yıl sonunda oluşan veya bunun hesaplanması mümkün olmazsa karar tarihine en yakın mali yıl sonunda oluşan ve Kurul tarafından saptanacak olan yıllık gayri safi gelirlerinin binde biri oranında, (d) bendinde belirtilenler için ise aynı şekilde saptanacak olan gayri safi gelirlerinin binde beşi oranında idarî para cezası verir. Ancak bu esasa göre belirlenecek ceza on bin Türk Lirasından az olamaz. Bu fıkranın (b) bendine göre idarî para cezası birleşme işlemlerinde tarafların her birine, devralma işlemlerinde ise sadece devralana verilir254.
Yerinde incelemenin mahkeme kararı ile gerçekleştirilmesi, yerinde incelemenin engellenmesi ve zorlaştırılmasına ilişkin olarak bu Kanunda öngörülen idarî para cezasının uygulanmasını engellemez.
250 Bu maddenin birinci fıkrasında yer alan idari para cezasının alt sınırının uygulanması ile ilgili
olarak; 13/12/2011 tarihli ve 28141 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Rekabet Kurumu Başkanlığının 2012/1 numaralı Tebliğine bakınız.
251 Bu maddenin birinci fıkrasında yer alan idari para cezasının alt sınırının uygulanması ile ilgili
olarak; 6/12/2012 tarihli ve 28489 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Rekabet Kurumu Başkanlığının 2013/1 numaralı Tebliğine bakınız.
252 Bu maddenin birinci fıkrasında yer alan idari para cezasının alt sınırının uygulanması ile ilgili
olarak; 21/12/2013 tarihli ve 28858 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Rekabet Kurumu Başkanlığının 2014/1 numaralı Tebliğine ve 26/12/2013 tarihli ve 28863 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan sözkonusu Tebliğin düzeltmesine bakınız.
253 Bkz. www.kanunum.com. 254 Bkz. www.kanunum.com.
Bu Kanunun 4, 6 ve 7 nci maddelerinde yasaklanmış davranışlarda bulunanlara, ceza verilecek teşebbüs ile teşebbüs birlikleri veya bu birliklerin üyelerinin nihai karardan bir önceki mali yıl sonunda oluşan veya bunun hesaplanması mümkün olmazsa nihai karar tarihine en yakın mali yıl sonunda oluşan ve Kurul tarafından saptanacak olan yıllık gayri safi gelirlerinin yüzde onuna kadar idarî para cezası verilir.
Teşebbüs veya teşebbüs birliklerine üçüncü fıkrada belirtilen idarî para cezaları verilmesi halinde, ihlalde belirleyici etkisi saptanan teşebbüs veya teşebbüs birliği yöneticilerine ya da çalışanlarına teşebbüs veya teşebbüs birliğine verilen cezanın yüzde beşine kadar idarî para cezası verilir.
Kurul, üçüncü fıkraya göre idarî para cezasına karar verirken, 30/3/2005 tarihli ve 5326 sayılı Kabahatler Kanununun 17 nci maddesinin ikinci fıkrası bağlamında, ihlalin tekerrürü, süresi, teşebbüs veya teşebbüs birliklerinin piyasadaki gücü, ihlalin gerçekleşmesindeki belirleyici etkisi, verilen taahhütlere uyup uymaması, incelemeye yardımcı olup olmaması, gerçekleşen veya gerçekleşmesi muhtemel zararın ağırlığı gibi hususları dikkate alır.
Kanuna aykırılığın ortaya çıkarılması amacıyla Kurumla aktif işbirliği yapan teşebbüs ya da teşebbüs birlikleri veya bunların yöneticileri ve çalışanlarına, işbirliğinin niteliği, etkinliği ve zamanlaması dikkate alınarak ve gerekçesi açık bir şekilde gösterilmek suretiyle üçüncü ve dördüncü fıkralarda belirtilen cezalar verilmeyebilir veya bu fıkralara göre verilecek cezalarda indirim yapılabilir.
Bu maddeye göre verilecek idarî para cezalarının tespitinde dikkate alınan hususlar, işbirliği halinde para cezasından bağışıklık veya indirim şartları, işbirliğine ilişkin usul ve esaslar Kurulca çıkarılacak yönetmeliklerle belirlenir.
4054 sayılı RKHK’nun para cezalarını düzenleyen 16. maddesi 5728 sayılı Kanun ile başlığı da dahil olmak üzere önemli ölçüde değiştirilmiştir. Yeni haliyle ‘’İdari Para Cezası’’ başlığını taşıyan söz konusu madde ile usule ilişkin bir takım ihlaller ve Kanun’un maddi hükümlerinin ihlali halinde uygulanacak idari para cezaları bakımından yeni bir dönemin kapıları açılmıştır. Temel olarak usul cezalarının nispi cezaya dönüştürülmesi, esasa ilişkin ihlaller nedeniyle ceza verilmesi halinde teşebbüs yönetici ve çalışanlarına da bireysel olarak ceza verilebilmesi ve pişmanlık
programı olarak adlandırılan uygulamaların Türk Rekabet hukuku bakımından da kabul edilmesi şeklinde özetlenebilecek bu değişiklikler uygulamaya yansıması halinde ‘vites attırmak’ olarak tabir edilebilecek, Rekabet hukukunun etkin bir şekilde uygulanmasını sağlayacak nitelikte araçlardır.
Yapılan değişiklikte, Kanun’un 16. maddesinin son fıkrasında getirilen ‘’Bu maddeye göre verilecek idarî para cezalarının tespitinde dikkate alınan hususlar, işbirliği halinde para cezasından bağışıklık veya indirim şartları, işbirliğine ilişkin usul ve esaslar Kurulca çıkarılacak yönetmeliklerle belirlenir.’’ hükmü ile Rekabet Kurulu’na, cezalara ve aktif işbirliğine ilişkin olarak yönetmelik çıkarma yetkisi verilmiştir. Kurul ise bu yetkisini 15.2.2009 tarihinde yayımlanmış olan ‘’Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma, Uyumlu Eylem ve Kararlar ile Hakim Durumun Kötüye Kullanılması Halinde Verilecek Para Cezalarına İlişkin Yönetmelik’’ (Ceza Yönetmeliği) ve ‘’Kartellerin Ortaya Çıkarılması amacıyla Aktif İşbirliği Yapılmasına Dair Yönetmelik’’ (Pişmanlık Yönetmeliği)leri ile kullanmıştır.255
Ceza Yönetmeliği ile ulaşılmak istenen amaçlar şunlardır:
a) Cezalandırma sürecinde şeffaflık, nesnellik ve tutarlılık sağlanması.
b) Cezalar belirlenirken, incelemelere yardımcı olunması, aktif işbirliği gibi hususların dikkate alınmasıyla, bunların teşvik edilmesi.
c) Para cezalarının özel ve genel caydırıcılığı sağlayacak nitelikte olması. Özel caydırıcılık, cezaya muhatap teşebbüslerin, Kanunu ihlal etmesinin önlenmesidir. Genel caydırıcılık ise, Kanunu ihlal etmesi muhtemel olan veya halen ortaya çıkarılamamış bir ihlali sürdüren teşebbüslerin caydırılmasıdır. Bu bağlamda, cezaların her iki tür caydırıcılığı da sağlayacak nitelikte belirlenmesi gerekmektedir.256
255 M. Haluk Arı, Esin Aygün, “Rekabet Kurulu’nun Ceza Yönetmeliği: Yeni Bir Dönemin Ayak
Sesleri” Rekabet Dergisi, Cilt 10, Sayı 4, Ekim 2009: 8-9.
b- Nispi İdarî Para Cezası
Bu madde başlığı “Süreli Para Cezaları” iken, 23/1/2008 tarihli ve 5728 sayılı Kanunun 473. maddesiyle257“Nispi İdari Para Cezası” şeklinde değiştirilmiştir. RKHK nun Madde 17- (Değişik: 23/1/2008 – 5728/473 md.)
Kurul, teşebbüs ve teşebbüs birliklerine, 16 ncı maddenin birinci fıkrasında belirtilen cezalar saklı kalmak kaydıyla,
a) Nihai karar veya geçici tedbir kararı ile getirilen yükümlülüklere ya da verilen taahhütlere uyulmaması,
b) Yerinde incelemenin engellenmesi ya da zorlaştırılması,
c) Kanunun 14 ve 15 inci maddelerinin uygulanmasında, istenen bilgi veya belgenin belirlenen süre içinde verilmemesi,
durumunda her gün için, ilgili teşebbüsler ile teşebbüs birlikleri ve/veya bu birliklerin üyelerinin karardan bir önceki mali yıl sonunda oluşan, bunun hesaplanması mümkün olmazsa karar tarihine en yakın mali yıl sonunda oluşan ve Kurul tarafından saptanacak olan yıllık gayri safi gelirlerinin on binde beşi oranında idarî para cezası verir.
Birinci fıkranın (a) ve (c) bentlerine göre idarî para cezaları, bu bentlerde belirtilen kararlardaki yükümlülüklere uyulması için belirlenen sürenin dolmasından itibaren verilebilir. (a) bendindeki fiile ilişkin idarî para cezası, yükümlülük getirilen kararda herhangi bir süre belirlenmemiş ise, bu kararın tebliğini takip eden günden itibaren verilebilir. (b) bendindeki fiillere ilişkin idarî para cezası ise, fiilin gerçekleştiği günü takip eden günden itibaren verilebilir.
Rekabet hukukuna ait ülke uygulamalarında rekabet kanunlarına uygun davranmayı sağlamak üzere, esasa ilişkin ihlaller bakımından para cezaları, hapis cezaları, yöneticilik yapmanın yasaklanması gibi oldukça farklı yaptırımların uygulandığı görülmektedir. Türk rekabet hukuku bakımından ise kanun koyucunun tercihi para cezaları olmuştur. 4054 sayılı Kanun’un ilk halinde esasa ilişkin ihlaller nedeniyle sadece teşebbüslere para cezası uygulanması öngörülmekteyken, 5728 sayılı Kanun
ile 8 Şubat 2008 tarihinden itibaren hayata geçirilen değişiklikle, ihlalde belirleyici etkisi bulunduğu saptanan teşebbüs yönetici ve çalışanlarına da bireysel olarak ceza verilmesi kabul edilmiştir. İdari para cezaları hakkındaki düzenlemeler 4054 sayılı Kanun’un üçüncü bölümünde yer almaktadır. Bu bölümde yer alan cezalara ilişkin temel bilgiler aşağıda yer almaktadır.
Rekabet ihlallerinde esasa ilişkin cezalar 4054 sayılı Kanun’un 16. maddesinde düzenlenmektedir. Bu maddeye göre Kanunun 4. 6. ve 7. maddelerinde yasaklanmış davranışlarda bulunan teşebbüs veya teşebbüs birliklerine, karar tarihinden bir önceki mali yıl sonunda oluşan yıllık gayri safi gelirin yüzde onuna kadar; ihlalde belirleyici etkisi olduğu saptanan söz konusu teşebbüs ya da teşebbüs birliği çalışanlarına ise, verilen cezanın yüzde beşine kadar idari para cezası verilmektedir.
Cezanın takdirinde aşağıdaki ağırlaştırıcı / hafifletici unsurlar dikkate alınmaktadır: İhlalin tekerrürü,
İhlalin süresi,
Firma ya da birliklerin pazar gücü,
Firma ya da birliklerin ihlalin gerçekleşmesindeki belirleyici etkisi, Firma ya da birliklerin verilen taahhütlere uyup uymaması,
Firma ya da birliklerin incelemeye yardımcı olup olmaması258,
Gerçekleşen veya gerçekleşmesi muhtemel zararın ağırlığı259.
Bu noktada Kanuna aykırılığın ortaya çıkarılması amacıyla pişmanlık programı çerçevesinde Kurumla aktif işbirliği yapan, teşebbüs ve teşebbüs birliklerine ve çalışanlarına, işbirliğinin niteliği, etkinliği ve zamanlaması dikkate alınarak, yukarıda belirtilen cezaların verilmeyebileceği veya cezalarda indirim yapılabileceği belirtilmelidir.
4054 sayılı Kanun sadece rekabetin ihlal edilmesi halinde uygulanacak cezalar içermemektedir. Bu kapsamda rekabet ihlallerinin ortaya çıkarılmasında en önemli araçlardan biri olan yerinde incelemelerin engellenmesi durumunda da 4054 sayılı Kanun para cezası yaptırımı öngörmektedir. Yerinde incelemenin engellenmesi
258 Bkz. www.kanunum.com. 259 Bkz. www.kanunum.com.
halinde ihlale ilişkin bilgi ve belgenin elde edilmesinin devam eden süreçte zor olacağından hareketle, bu durumda uygulanacak para cezası teşebbüsün bir önceki mali yıl sonunda oluşan yıllık gayri safi gelirlerinin binde beşi düzeyinde olmak üzere caydırıcı olacak ölçüde yüksek belirlenmiştir.
İzne tabi birleşme ve devralmaların izin alınmaksızın gerçekleştirilmesi, muafiyet/menfi tespit başvurularında yanlış veya yanıltıcı bilgi verilmesi ile Kanun’un 14 ve 15. maddeleri uyarınca talep edilen bilgilerin tam ve doğru bir şekilde verilmemesi durumlarında 4054 sayılı Kanun uyarınca teşebbüslere bir önceki mali yıl sonunda oluşan yıllık gayri safi gelirlerinin binde biri oranında idari para cezası uygulanmaktadır.
4054 sayılı Kanun’un getirmiş olduğu bir başka ceza türü ise süreli para cezalarıdır. Süreli para cezaları Kanun’un 17. maddesinde sayılan hallerin gerçekleşmesi halinde, her gün için verilen cezalardır. Kanun’un ilk halinde maktu ceza şeklinde düzenlenen süreli para cezaları, 5728 sayılı Kanun’da yapılan değişiklikle, caydırıcılığın ve teşebbüsün gücü ile orantılı ceza uygulamasının sağlanması amacıyla teşebbüs veya teşebbüs birliklerinin gayri safi gelirine oranlı hale getirilmiştir.260