İlgili Araştırmalar

Sosyal Bilgiler öğretim programlarının belli konular çerçevesinde analiz edilmesine dayanan araştırmalar giderek yaygınlaşmaktadır. Özellikle Sosyal Bilgiler öğretimi ile ilgili yayınların çıkmasından sonra bu alana yönelik araştırmalar da çeşitlenerek zenginleşmektedir.

Sosyal Bilgiler ile ilgili araştırmaları bu çalışma bağlamında değerlendirecek olursak üç boyutlu olarak değerlendirmemiz gerekecektir. Birincisi, Sosyal Bilgiler öğretim programlarına yönelik yapılan çalışmalardır. Burada, öğretim programları içerik analizine tabi tutularak açıklamalar yapılır. İkincisi, Sosyal Bilgiler öğretiminde edebi eserlerin kullanılması hakkında yapılan çalışmalar ve son olarak da, doğrudan seyahatnameleri inceleyen çalışmalardır. Seyahatnamelere ilişkin çok sayıda çalışma bulunmaktadır. Özellikle bu eserlerin sosyoloji, tarih, edebiyat ve halk kültürü alanlarında önemli bilgiler vermesinden dolayı üzerinde yapılan çalışmalar fazladır.

Akengin ve Demir (2011) tarafından hazırlanan “Hikâyelerle Sosyal Bilgiler Öğretimi” isimli çalışma, bir edebi türün Sosyal Bilgiler dersinde nasıl kullanılacağını ve değerlendirileceğinin yollarını göstermektedir. Bu çalışma, 2005 yılı programı çerçevesinde yeni anlayışlara dayalı olarak edebiyat temelli bir Sosyal Bilgiler öğretiminin temel özelliklerini sunmaktadır. Örnek ders işlenişleri ve etkinliklerle örnek metinler de çalışmanın son kısmında bulunmaktadır.

Ambarlı tarafından 2010 yılında hazırlanan, “Türkiye’de Cumhuriyetten Günümüze Sosyal Bilgiler Programları (Değişiklikler, Düzenlemeler, Güncellemeler)”

isimli çalışmada, Sosyal Bilgiler içerisindeki derslere göre ilkokul programları analiz edilmiştir ve son bölümde ise 2005 programı detaylı olarak analiz edilmiştir.

Mala, 2010 yılında yaptığı doktora çalışmasında, Cumhuriyetten günümüze ilköğretim programlarını felsefi ekollere uygunluğuna göre değerlendirmiştir. İzlenen yol ve yöntem açısından çok faydalı olan bu çalışmada, ilk olarak detaylı bir kuramsal yapı oluşturulmuştur. Öğretmen görüşleri ve elde edilen kuramsal bilgiler, bulgular bölümünde değerlendirilmiştir.

2010 yılında, Bacıoğlu tarafından hazırlanan yüksek lisans tezinde, edebi bir tür olan seyahatnamelerin nasıl incelendiğine ilişkin fikirler elde etmek mümkündür.

Bacıoğlu ilk olarak çalışmasında, seyahatnameleri açıklayarak tasnif etmiş daha sonra geçiş dönemlerine ilişkin seyahatnamelerdeki bulguları açıklamıştır. Burada Türklerle ilgili seyahatnameler, ilk yabancı seyahatnameler, Çinli, Arap ve Avrupalı seyyahların seyahatnameleri örnekleri ile genel olarak açıklanmıştır.

Şanlı (2009) tarafından hazırlanan “Sosyal Bilgiler Dersi Tarih Konularının Öğretiminde Siyasetnamelerden Faydalanmanın Akademik Başarıya Etkisi” isimli çalışmada, belirlenen okulda, 50 öğrenciden oluşan örneklem üzerinde deneme modeline dayalı olarak uygulama yapılmıştır. Araştırmada, ön-test, son-test kontrol gruplu yarı deneysel desen kullanılmıştır. Araştırmanın kuramsal olarak çizdiği tablo ve yöntem açısından dikkate değer bir çalışmadır.

2008 yılında, Berk tarafından hazırlanan çalışma, 1998 Sosyal Bilgiler öğretim programı ile 2005 Sosyal Bilgiler öğretim programı tarih konularının karşılaştırılmasına dayanmaktadır. Karşılaştırmada izlenen yol açısından ve iki programın değerlendirilmesi açısından önemli bir çalışmadır.

Yılmaz, 2007’de yaptığı çalışmada Sosyal Bilgiler öğretim programının yapılandırmacılık açısından değerlendirmesini yapmıştır. Burada programın her öğesi, yapılandırmacılığın temel felsefesi açısından ele alınarak değerlendirilmiştir.

“Sosyal Bilgiler Öğretiminde Tarihsel Yazılı Kanıtların Kullanımı” isimli çalışmasında Doğan (2007), kuramsal olarak detaylı bir şekilde sunduğu açıklamalar açısından önemli bir kaynaktır. Bu çalışmada, kanıt temelli bir Sosyal Bilgiler öğretiminin temel ilkeleri açıklanarak bu kanıtların derslerde kullanılacağı stratejiler de verilmektedir. 2005 programına ilişkin değerlendirmelerin de yapıldığı bu çalışma, genel olarak kaynakların kullanımı ve derslerdeki sunuş biçimine yöneliktir.

2006 yılında Kavak tarafından “1998 Yılında Yürürlüğe Giren İlköğretim Sosyal Bilgiler Müfredatında Tarih Konularının İçerik Bakımından Değerlendirmesi” isimli yüksek lisans tezi, tarih konuları açısından programının ele alınıp değerlendirilmesini kapsamaktadır. Burada sadece 1998 programı incelenmiş ve 2005 programı ile kıyaslamalar yapılmıştır.

Keskin’in 2002 yılında yaptığı program tarihine yönelik çalışması kapsamlı ve yol gösterici bir çalışma olmuştur. Keskin, çalışmasına Meşrutiyet’ten başlamış ve detaylı bir tasnifle Sosyal Bilgiler öğretim programlarını açıklamıştır. Burada ilkokul, ortaokul ve ilköğretim şeklinde hazırlanan programların içerik analizine yer vermiştir.

Programların içerikleri açıklandıktan sonra, içerik analizleri ve karşılaştırmalar yapılmıştır. Ayrıca Sosyal Bilgiler öğretim programlarının tarihi sürecini çok iyi bir şekilde yansıtan bu çalışmada, okul kademelerinin isimlendirilmesindeki değişimleri ve yasal düzenlemeleri de görmek mümkündür.

Nalçacı, 2001 yılında yaptığı çalışmasında, ilk olarak programlara kaynaklık eden düzenlemeleri açıklamış, daha sonra ilkokul programlarını 1926’dan 1999’a kadar analiz etmiştir. Bu çalışmada, programlar içerik, amaçlar, eğitim durumu, araç ve gereçler gibi öğeler çerçevesinde ele alınarak bulgular paylaşılmıştır.

III. BÖLÜM

YÖNTEM

Bu bölümde araştırmanın modeli, verilerin toplanması ve analizi ile ilgili bilgilere yer verilecektir.

3.1. Araştırmanın Modeli

Cumhuriyet’ten günümüze uygulanmış olan Sosyal Bilgiler programlarında kazanımlar, içerik ve eğitim durumları açısından seyahatnamelerin incelenmesi amaçlanan bu araştırmada var olan durum olduğu gibi betimlendiği için tarama modeline dayanır.

Karasar’a (2011) göre, tarama modelleri, geçmişte ya da halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırmalardır. Bu yaklaşımda, araştırmaya konu olan konu kendi koşulları içinde ve olduğu gibi tanımlanmaya çalışılır. Var olan durumu değiştirmeye veya etkilemeye çalışılmaz. Bilinmek istenen durum bellidir, fakat burada önemli olan onu uygun bir şekilde gözleyerek belirleyebilmektir.

Dokümanlar, nitel araştırmalarda etkili bir şekilde kullanılması gereken önemli bilgi kaynaklarıdır. Eğitim alanında; ders kitapları, program yönergeleri, okul yazışmaları, öğrenci kayıtları, toplantı tutanakları, rehberlik kayıtları, ders ödevleri ve sınavlar, eğitimle ilgili resmi belgeler gibi dokümanlar veri kaynağı olarak kullanılabilir (Yıldırım ve Şimşek, 2006: 188).

Belirlenen amaçlar doğrultusunda tarama modeli içerisindeki tarihsel yöntem kullanılacaktır. Genel tarama modeli içerisinde yer alan “tekil tarama modelleri” anlık durum saptamaları ve zamansal gelişim ve değişimleri belirlemektedir. Bu taramalarda

“izleme” ve “kesit alma” yaklaşımları kullanılabilir (Karasar; 2011, 79.) Bu doğrultuda uygulanan programlar elde edilen kaynaklar çerçevesinde taranarak açıklama ve karşılaştırmalar yapılmıştır.