İlerleme Raporlarında Vurgulanan Ortak Noktalar

Genişlemeye konu olan tüm ülkelerde AB, temel zorlukların ele alınması için katılım öncesi gereçlerin tam olarak kullanılmasına devam etmektedir. Özellikle katılım anlaşmaları kapsamındaki taahhütlerin uygulamaya konması, AB’ye entegrasyon için çizilen yol haritasında bir adımdan diğerine geçmek için oldukça önemlidir.

Aday ülkeler için hazırlanan ilerleme raporlarında, 2000 yılından başlayarak ortak bir format kullanılmıştır.2 Buna göre, giriş ve önsöz bölümlerinin ardından aday ülke ile AB

Priority Publications Programme 1999, X/D/5 Final version 31.8, ss.1-3) ve ISPA ve SAPARD ile ilgili resmi web sayfalarından alınmıştır:

http://ec.europa.eu/regional_policy/funds/ispa/ispa_en.htm;http://ec.europa.eu/regional_policy/f unds/ispa/intro_en.htm

1 Sayılan hususlar Aralık 2007’de imzalanan Lisbon Anlaşması’nın içeriğini oluşturmuştur. 2 Aday ülkeler için 2000 – 2004 arasında kullanılan ortak format Ek-1a’da verilmektedir.

arasındaki ilişkiler ele alınmaktadır. Daha sonra üyelik kriterleri kapsamında siyasi kriterler, demokrasi ve hukuk devleti ile ekonomik kriterler bağlamındaki gelişmeler değerlendirilmektedir. Bunu takip eden “Üyeliğin Getirdiği Yükümlülükleri Üstlenme Kabiliyeti” başlıklı bölümde ise müktesebat başlıkları açısından aday ülkenin gösterdiği ilerleme değerlendirilmektedir. Son bölümde Katılım Ortaklığı ve Müktesebatın Benimsenmesi için Ulusal Program incelenerek rapor sonlandırılmaktadır (bkz. Ek 1). İlerleme raporlarında üzerinde en fazla vurgu yapılan konular olarak göze çarpanlar şunlardır: malların serbest dolaşımı, hizmet sunumu serbestisi, tarım, sosyal politika ve istihdam, enerji, sanayi politikası, çevre, adalet ve içişleri alanında işbirliği, ortak dış ve güvenlik politikası. Sayılan başlıklar hacim olarak en fazla yer kaplayan başlıklardır. Çalışmamızda ilerleme raporlarının başlıklarından kamu yönetimi ile en fazla ilgisi olanlara daha fazla yer verilecektir; diğer başlıklar ise kamu yönetimi ile ilgileri nispetinde ele alınacaktır; bu da özellikle “idari kapasite” ile ilgili değerlendirmeleri içeren bölümlerin incelenmesi anlamına gelmektedir.

Raporlarda “Üyeliğin Getirdiği Yükümlülükleri Üstlenme Kabiliyeti” başlığını taşıyan 3. kısmın altındaki 29 başlık, aday ülkelerin müktesebata uyumunu ölçmektedir. Hemen tüm aday ülkeler hakkında benzer ifadelerin bulunduğu bu bölümlerde özellikle aday ülkenin serbest işleyen bir iç piyasaya sahip olup olmadığı, yabancı yatırımına elverişliliği, kendi vatandaşları ile yabancılar arasında eşit rekabet koşulları sağlayıp sağlamadığı üzerinde durulmaktadır. Serbest piyasa ve rekabet eşitliği ile ilgili olarak vurgulanan başka bir husus, devlet yardımlarının kontrolüdür. Bunların yanı sıra kamu ihalelerinin saydam ve rekabetçi koşullarda yapılmasının sağlanması istenmektedir. Piyasanın yönetimiyle ilgili olarak, idari yapıların güçlendirilmesi ve mevcut yasaların benimsenmesinin yanısıra uygulanmasına önem atfedilmektedir.

Üzerinde önemle durulan, ve aday ülkelerin genellikle eksiklerinin bulunduğu başka bir konu, kamu yönetimi reformu ve modernizasyonudur. Özellikle Devlet Memurları Kanunu’nun (Civil Service Law) çıkarılması ve uygulanması, önemli bir ilerleme olarak değerlendirilmektedir. Ulusal kamu yöneticilerinin AB’yle ilgili konularda eğitimi de bu bağlamda ele alınmaktadır. Kamu kurum ve kuruluşlarının AB’ye uyum açısından bulunduğu nokta ve AB ile ilgili çıkarılan yasaları yürütme ve uygulama kapasitesi incelenmektedir.

Başka bir önemli konu da bölgesel politika ve yapısal gereçlerin koordinasyonudur. Aday ülkenin bütün bölgelerinde benzer yapıların oluşturulması ve bölgeler arası

dengesizliğin azaltılmasıyla ilgili olan bu başlık, üyelik için oldukça önemli görülmektedir.

İlerleme raporlarında sayılan bütün konulara yönelik kanunların çıkarılması, ve çıkan kanunların uygulama ve yürürlüğünün etkin şekilde gerçekleştirilmesi için idari

kapasite oluşturulması gerektiği ifade edilmektedir. Bu demektir ki, aday ülkelerin

ilerlemelerini ele alırken Avrupa Birliği, uyum kanunlarının çıkarılmasını yeterli görmemekte, bunların yürürlüğe girmesini ve uygulamasının görülmesini birbirinden ayrı olarak değerlendirmektedir.1 Hemen tüm ilerleme raporlarında şuna benzer bir ifade göze çarpmaktadır: “…aday ülke daha ileri bir uyum seviyesine ulaştıkça, idari kapasiteyi güçlendirmeye daha fazla önem gösterilmesi gerekmektedir, böylece

müktesebat etkin şekilde uygulanıp yürürlüğe girebilir…”2 Kademeli ve uyumlu şekilde

adayların entegrasyonu, ve bunun özellikle idari yapılarında düzenlemelere gidilerek yapılması konusu Gündem 2000’de ele alınmıştır. Burada Topluluk mevzuatının ulusal mevzuata etkin şekilde dâhil edilmesinin ve bunun uygun idari ve yargısal yapılarla sahada gerektiği şekilde uygulanmasının önemine vurgu yapılmıştır. Bu hususun ileride söz konusu olacak üyelik için vazgeçilmez olan karşılıklı güvenin tesis edilmesi açısından çok önemli bir ön koşul olduğuna değinilmiştir.3

Özet olarak şu söylenebilir: Avrupa Birliği kanunların sadece aktarılması ile ilgilenmemektedir; bunun yanında kanunların uygulanmasını sağlamak için yeterli kaynaklara ve eğitime sahip kamu yönetimleri ve adalet sistemlerine ihtiyaç olduğunu savunmaktadır. Bu zorluğun üstesinden gelinebilmesi için, yeni üye ülkelerle adaylık sürecinden başlayarak kurum inşası (institution-building) çalışmaları yapılmış, yönetim sistemleri tasarlanmış, kamu görevlilerinin teçhizat ve eğitim açısından donanımları

1 İktisadi Kalkınma Vakfı’nın web sitesinde bu adımlar aşağıdaki şekilde açıklanmaktadır:

Mevzuatın Aktarılması: AB mevzuatında yer alan yükümlülüklerin, hak ve sorumlulukların aday

ülkenin ulusal hukuk sistemine aktarılması için hukuki açıdan düzenleyici ya da idari açıdan bağlayıcı tedbirler alınması gerekebilir. Bu nedenle aktarma, yalnızca ilgili mevzuatta yer alan ifadelerin ulusal hukukta tekrar edilmesini değil, aynı zamanda ulusal hukukun bir bütün olarak ilgili mevzuat hükümlerini yansıtabilmesini sağlayacak şekilde ulusal mevzuatın söz konusu düzenleme ile çatışan hükümlerinin kaldırılması/değiştirilmesi yönünde ek bazı hükümlerin getirilmesini de içermektedir.

Mevzuatın Uygulanması: AB mevzuatının, ilgili mevzuatın uygulamasından sorumlu

kurumlarca kararlara eklenmesi ve söz konusu mevzuata ilişkin hak, yükümlülük ve sorumlulukların yerine getirilmesini en etkin biçimde sağlayabilmesi için gerekli altyapı ve düzenlemelerin oluşturulması gereklidir.

Yürütme: Yetkin otoritelerin, mevzuatın uygulanmasına yönelik alacakları tüm önlemleri

(izleme, ani denetimler, zorunlu düzeltme önlemleri, cezalar, vb.) içermektedir.

2 İlerleme raporlarında “C.Sonuç” bölümlerinin son paragraflarında benzer ifadeler kullanılmaktadır.

3 Bu ifade tüm aday ülkelerin 1999 ilerleme raporlarında 4. bölümün ilk paragrafında yer almıştır.

izlenmiştir. Bu çabaların Orta ve Doğu Avrupa ülkelerindeki etkisi aşağıda ele alınmaktadır.

3.1.5 Genişleme Müzakerelerinin Avrupa İdari Alanı’nın İlkeleri Bağlamında