Uzm. Nazlı Bülay Doğan
Boğaziçi Üniversitesi
Bu çalışmanın ana sorunsalı, ilaç patentleri ve bunlarla şekillenen ilaç politikaları üzerine kurulmuştur. Amacımız bu yeni düzenlemelerin, nitelikli, adil ve eşitlikçi bir sağlık hizmeti için uygun ortam sağlayıp sağlamadıklarını, sağlık hizmeti üzerinde olumlu ya da olumsuz ne gibi etkileri olduğunu incelemektir. Bu amaçla çalışma üç ana bölüme ayrılmıştır. İlk bölümde, ilaçlardaki patent rejiminin ne olduğu ve bu re-jimle ilgili var olan tartışmalar aktarılacaktır. İkinci olarak, 1990’lar ve sonrasındaki sağlık reformları; hem Türkiye örneği, hem de genel hatlarıyla dünyadaki reform ha-reketleri incelenecektir. Üçüncü olaraksa, bu iki bölümün kesişim noktasında, ilaç patentleri ve sağlık reformları sonrasında oluşturulan yeni ilaç politikaları mercek altına alınacaktır. Bu üçüncü bölümde, gelişmekte olan ülkelerle gelişmiş ülkelerin ilaç politikaları arasında, kurdukları stratejiler bağlamında oldukça büyük farklılık-lar olduğu göze çarpıcaktır. Bu farklılıkfarklılık-lar, ilaç patentlerinin doğasına dair bir başka meseleyi daha gözler önüne sermemizi sağlayacaktır. İlk bölümde bahsetmiş olaca-ğımız tartışmalardan biri; ilaç patentlerinin bir rant olanağı mı yoksa yeni gelişmeler için teşvik mi olduğu sorusu, üçüncü bölümdeki ülke incelemeleri sayesinde daha somutlaşacaktır.
Bu çalışma için, fikri mülkiyet hakları ve özellikle ilaç patentleri üzerine olan litera-tür ile sağlık reformları ve ilaç politikaları üzerine olan literalitera-tür taranmıştır. Ayrıca Türkiye üzerine olan bulgular, ilaç sektörüyle ilgili raporlar, sektörden kişilerin basın açıklamaları, mülakatlar, genel medya taraması ve ilgili yasal metinlerin incelenmesi ile desteklenmiştir.
Tüm bu incelemelerden elde edilen sonuçlar, ilaçlardaki yeni patent rejiminin, geliş-miş ya da gelişmekte olan ülkeler ayrımı yapmadan, tüm dünyayı etkileyen genel ve tek tip bir model yaratma amacı güttüğünü gösterecektir. Bu model, ülkelerin farklı sağlık ihtiyaçlarının göz önüne alınmadığı, daha çok rant üretmek amacıyla ilaçlarla ilgili bilginin ve buna bağlı olarak da sağlığın metalaştığı bir düzen yaratmaktadır. Bu düzen sonucunda nitelikli, adil ve eşitlikçi bir sağlık hizmetine ulaşma olanağı giderek zorlaşmaktadır. Devletlerin bütçe sıkıntıları ve kamu sağlığını koruma kaygıları se-bebiyle bu düzeni regüle etme çabaları da, patent rejiminin yaptırımlar ve cezalarla uluslar arası düzeyde sıkı sıkıya korunuyor olması sebebiyle çoğu zaman başarılı olamamaktadır.
at-Günümüz patent tartışmalarına bakıldığında, serbest piyasa anlayışının yücelttiği piyasa özgürlüğü ile kamu sağlığı anlayışının korumaya çalıştığı sağlık hakkı birbiri-ne karşıt ve hatta bazı durumlarda, birincisinin ikincisinden üstün resmedildiği görül-mektedir. Bu bakış açısını kırmak ve bu çalışmada yapmaya çalıştığımız gibi, sağlık hizmetinin bu gelişmeler sonucunda ne gibi etkilere maruz kalacağına sosyal bilimler penceresinden bakmak, biyoetik ve sağlık hizmetiyle derinden ilgili bu tartışmaların çok yönlülüğü ve verimliliği açısından önemlidir.
Anahtar Kelimeler: İlaç Patentleri, Fikri Mülkiyet Hakları, İlaç Politikaları
THE HEALTHCARE AT THE INTERSECTION OF DRUG PATENTS AND PHARMACEUTICAL POLICIES
The main problematic of this study is built upon the drug patents and the pharma-ceutical policies shaped by these patents. The purpose is to examine which effects these regulations have in general for the healthcare and to question if they provide a sufficient, fair and egalitarian healthcare. For this purpose, the study is organized in three chapters where first, the pharmaceutical patent regime and related discussions will be explored; second, the health reforms after the 1990s will be examined more through the Turkish example but also through the global reform trend with the main lines and last, in the intersection of these two former chapters, the new pharmaceu-tical policies formed after the drug patents and the health reforms will be discussed. In this last chapter, many differences between developed and developing countries according to their pharmaceutical policies will attract the attention. These differen-ces will serve to reveal another issue about the nature of pharmaceutical patents. A discussion that would be mentioned in the first chapter; if pharmaceutical patents provide a possibility to have rents or they are incentives for new researches, will be more concretised through the examination in the third chapter.
For this study, the literature reviews on intellectual property rights, drug patents, health reforms and pharmaceutical policies are reinforced with the examination of sector reports and legal texts, media scans, press releases and interviews for the Turkish case.
These examinations will show that the new pharmaceutical patent regime has the purpose of creating a uniform model influencing all the world. More explicitly, this model creates an order where the different needs of different countries are not taken into account but the knowledge about the pharmaceuticals and, related to this, the health are commodified to produce rents. This order makes difficult the possibility of acheiving to a sufficient, fair and egalitarian healthcare. The efforts of the states to regulate this patent regime with the budget and public health concerns are usually not successful because of the international enforcements and the sanctions of the global patent regime.
Another question that must be asked is that if the states would be saved from the burden of the pharmaceutical expenditures by the transfer of this burden to the con-sumers, how much the motivation of states about the regulation of the drug prices will be. For that reason, to discuss the drug patents in this period when the states are still involved with the pharmaceutical expenditures is very useful to expose the
ideas about the relation between the public health and the free trade. In the actual patent discussions, the market freedom exalted through the free market concept is viewed opposite and sometimes superior to the right to health, which the public health concept tries to protect. As this study tries, to surpass this view and to look how the healthcare will be influenced by these developments from the perspective of the social sciences is important in terms of the fertility of the discussions about the bioethics and the healthcare.