İhalelerin Ekonomik Büyüklüğü ve Önemi

İhaleler bir ülkede ulusal ve uluslararası iş çevrelerini, sanayi, ticaret, inşaat sektörlerini, bireysel ve kurumsal kuruluşları etkilemektedir. Madencilik, her türlü alt yapı hizmeti, elektrik, bilgisayar sistemleri, askeri silah ve mühimmat ve telekomünikasyon gibi burada saymadığımız dev sektörlerde devletin hizmet birimleri kamu ihaleleriyle yerine getirilmektedir. Bu yolla ülkenin ekonomik verimliliğine yadsınamaz katkılar sağlamaktadır. Bununla birlikte kamu yararına yapılan bu alımlar mal ve hizmet alımları ve yapım işleri daha düşük fiyattan satın alma imkanı sunar. Yine ihaleler, kurumlar elden çıkarmak veya kiralamak istedikleri menkul ve gayrimenkul malları piyasa fiyatında veya üzerinde bir paraya satarak, tasarruf sağlamasına yardımcı olur66_{. Devletin buradan tek beklentisi düzgün çalışan bir satın} alma sisteminin ve ortamının oluşturulması, kamu alımları için piyasanın en iyi şekilde düzenlenmesidir. Bu bakımdan ülkeler, kamu alımları ve ihaleler hakkında düzenlemeler yaparak bunların dürüst ve ekonomik şekilde işlemesini beklemektedir. Ne var ki, git gide gelişen ihale sisteminde mali ve hukuki kontrol imkanı

65_{Gözler, İdare Hukuku Dersleri, s.393}

66_{Mantzaris, “Public Procurement, Tendering and Corruption, Realities, Challenges and Tangible} Solutions”, s.68; Akbulut, “İhaleye Fesat Karıştırma Suçu”, s.60-61

zorlaşmaktadır. Bu bakımdan son yıllarda ihalelerle birlikte ülkeler, diğer satın alma politikaları ve uygulamaları açısından daha kritik bir yaklaşım göstermektedir67_.

Kamusal harcamaların68 _{ve kamu ihalelerinin önemi yalnızca devlet bütçesinin} düzenlenmesi açısından değil, ekonominin canlanması, toplam talebin artırılması, para arzının düzenlenmesi, istihdam yaratılması ve gelirin yeniden dağıtılması gibi ekonomik ve sosyal sonuçları da bulunmaktadır. Bu yol ile toplumsal ihtiyaçların yerine getirilmesinde politik bir rol de oynar. Keza devletin ekonomi politikaları, büyük oranda kamu ihaleleri planlamasıyla şekillenir69_.

Bununla birlikte kamu borçlarının disipline edilmesi, her türlü bütçe politikası ve vergi politikaları kamu harcamaları yoluyla düzenlenir. Zira ekonomik kalkınma ve bölgesel kalkınma politikaları da kamu ihaleleri yoluyla yapılan projeler ile şekillenmektedir70_{. Rekabet Kurumu bir kararında kamu ihalelerinin önemine şu} şekilde işaret etmektedir71_{; “Kamu alımları, genel ekonom ç ndek yüksek payı ve}

harcanan paranın kamuya a t olması ne- denler nden dolayı üzer nde önemle durulan bir alandır. Kamunun ihtiyacı olan mal veya hizmet- lerin en uygun fiyat ve kal tede tem n ed leb lmes noktasında alım sürec nde rekabet n sağlanması, kamu alımlarının temel lkeler arasında sayılmaktadır. N tek m 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 5. maddesinde de rekabet ilkesi yer almaktadır. Bu nedenle, rekabetin korunması en az d ğer mal veya h zmet p yasalarında olduğu kadar kamu halele- r nde de öneml d r. Kamu alımlarında rekabetç açıdan etk n b r alım mekan zması y düzenlenm ş b r

67_{Mantzaris, “Public Procurement, Tendering and Corruption, Realities, Challenges and Tangible} Solutions”, s.68-70

68_{Kamusal harcamalar dar anlamda kamu hizmetlerinin bedeli olarak devlet ve kamu tüzel kişilerinin} yaptıkları harcamalardır. Geniş anlamda ise devlet teşekküllerinin harcamalarını, sosyal sigorta ödemelerini, topluma yararlı hizmetler yapan kurumların harcamalarını, vergiden muafiyet ve istisnalarını da kapsayan devlet aktifinde meydana gelen azalmaları ifade eder. Muhasebe-i Umumiye Kanunu’na göre, bir harcamanın hukuki anlamda kamusal harcama kabul edilebilmesi için, devlet bütçesinden yapılmasını, bir kanuna dayalı olmasını ve bir hizmet yada husus karşılığı olmasını gerektirir. Bu tanıma göre kamu ihaleleri de kamusal harcamaların bir çeşididir. Şerafettin Aksoy, Kamu Maliyesi, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1998, s.91

69_{Özkan, Kamu İhale Hukukuna Egemen Olan İlkeler, s.34} 70_{Özkan, Kamu İhale Hukukuna Egemen Olan İlkeler, s.39}

71_{Rekabet Kurulu 16.12.2010 T., 2010/3/213 E., 10-78/1625-625 K., sayılı kararı; (çevrimiçi)} www.rekabet.gov.tr

hale s stem yle sağlanab l r. Kaynakların onları en y değerleyecek olanlara dağıtımını sağlamak açısından y tasarlanmış b r hale mekan z- ması en terc h ed len yöntemd r. Ancak haleler n amacı yalnızca düzenleyene yüksek gel r get rmes değ l bunun yanı sıra; Mevcut kaynakların opt mum etk nl kte dağılımını, h zmet n sunumunda etk l ve sürdürüleb l r rekabet , devlet, yatırımcı ve tüket c ç n ekonom k değer tam anlamıyla tes s edecek b r p yasa yapısını sağlamaktır.”

İhaleler üzerinde esaslı bir denetim, kurumsallık ve kaliteli bir mevzuat, böyle bir ekonomik gücün daha etkin ve verimli işlemesini, bu yolla ülkenin gelişim hızının ilerlemesine imkan sağlar72_{. İhale yoluyla yerli ve yabancı kuruluşlar arasında} sağlanan rekabet ile ülkeye ait hazine bunlar arasında hakkaniyetli ve en yararlı şekilde paylaştırılır73_.

Devlet, ekonomik sistem içerisinde en büyük mal ve hizmet alıcısı ve satıcısıdır. Şirketler veya diğer devletler, ihale yapan devletin yüksek değerdeki ticari ilişkisine taraf olmayı arzu ederler. Bunun için büyük bir rekabet içerisindedirler. Zira devlet sürekli ve güvenilir bir işveren olması nedeniyle, ekonomi figürleri için her zaman tercih sebebi olmuştur74 _{. Tam ve açık rekabet n önemsend ğ haleler,} endüstr ye daha büyük t car fırsatlar sunmakta ve tüket c lere sağlanan h zmetler n yüksek standartta olması güvences n vermekted r. Buna lave olarak, yerel ekonom n n rekabet gücü arttıkça yurt dışında daha çok hale kazanılab lmekte ve dünya pazarları çer s nde ed n len pay artmaktadır. İhalelerdek rekabet n sağlanması sadece ihaleye giriş ve başvuruda değil, kamusal alımın sonuçlandığı son teslim işlemine kadar sürdürülmelidir. Kamu alım sürecinde isteklinin seçilebilmesi için izlenen ihale usulü rekabetin varlığını sürdürebilmesi bakımından önem arz eder. Kamu ihalelerinde geleneksel usullerin dışına çıkılması ve istisnalar konulması, rekabetin ve kamu yararının gerçekleşmesi açısından olumlu sonuç doğurmaz75_.

72_{Özkan, Kamu İhale Hukukuna Egemen Olan İlkeler, s.35} 73_{Akbulut, “İhaleye Fesat Karıştırma Suçu”, s.61}

74_{Özkan, Kamu İhale Hukukuna Egemen Olan İlkeler, s.36}

75_{OECD, Public Procurement the Role of Competition Authorities In Promoting Competition, Policy} Roundtable Re- port.(çevrimiçi) http://www.oecd.org/competition/cartels/39891049.pdf 15.1.2018

Genellikle vatandaşlardan alınan vergilerden oluşan fonlar ile yapılan kamu harcamalarında, kaynakların verimli kullanılması, dürüstlük, saydamlık, tedarikçilere eşit ve adil muamele ile rekabetin sağlanması gibi amaçlar takip edilmektedir76_{. Bu} bakımdan kaynağı sağlayan vergi mükelleflerince aleni şekilde takip edilebilmesinde kamu yararı bulunmaktadır. Devletin elinde bulunan maddi kaynakların kullanımı şeffaf olduğu ölçüde rekabetçi bir piyasa oluşabilir77_.

Rekabetin sağlanması bakımından bir önemli husus katılımcı sayısının fazla oluşudur. Katılımın yüksek olması, en üst rekabet seviyesinde ihalenin gerçekleşmesini sağlar. Bunun bir gereği de yabancı katılımcıların iştirak etmesidir. Bunun için ihale mevzuatında eşik değerler öngörülmüştür. Eşik değerlerin altında kalan işler için yabancı katılımcıların ihaleye başvuru yapmaları mümkün değildir. Zira eşik değerlerin altında kalan işlerin ihaleleri yurtdışında ilan edilmezler. Ancak rekabetin sağlanması kadar yerli yatırımcının korunması da önemli bir husustur. Bu yüzden eşik değerlerin yüksekliğine dair yapılan eleştiriler tam anlamıyla haklı değildir. Nitekim AB Direktiflerinde eşik değerler ile ilgili düzenleme bulunmaktadır. Üye ülkelere bu konuda hak tanınmıştır78_.

Avrupa Birliği istatistiklerine göre, her yıl AB’de 250.000’den fazla kamu otoritesi GSYİH’nin yaklaşık yüzde 14’ünü kamu ihalelerine harcamaktadır. Bu rakam bazı AB üyesi ülkeler bakımından yüzde 20’ye kadar ulaşmaktadır79_.

OECD’e göre ise kamu alımları GSYİH’nın yüzde 12’sini oluşturmaktadır. Toplam kamusal harcamaların ise yüzde 29’unu kamu alımları oluşturmaktadır. Ve bu rakam toplamda 9.5 trilyon dolarlık bir miktara tekabül etmektedir. Rakamın büyüklüğüne rağmen yolsuzluğa her hangi bir önlem alınmaması durumunda devlet

76_{Özkan, Kamu İhale Hukukuna Egemen Olan İlkeler, s.37} 77_{Canbazoğlu, Türk Hukukunda İhalelere Katılma Yasağı, s.16}

78_{Avrupa Parlamentosu ve Konsey ’n n 26 Şubat 2014 tar hl 2014/24/EU sayılı D rekt f 18. Maddde} (çevrimiçi)http://eur-lex.europa.eu/legal-

content/EN/TXT/?uri=uriserv:OJ.L_.2014.094.01.0065.01.ENG 19.4.2019

bütçesinden milyarlarca liranın ele geçirilmesi söz konusu olmaktadır80_{. 2017 yılında} elde edilen verilere göre devletlerin mal, hizmet ve yapım işleri, stratejik olarak kamu hizmetini ve genel politikayı genişletmek adına daha fazla satın almaya konu edilmiştir. Bu bakımdan 2017 yılında kamu alımlarının, toplam kamu harcamalarının üçte birine tekabül ettiği tespit edilmiştir81_{. WTO tarafından yapılan tespitlere göre,} yolsuzluk sebebiyle her ülkenin kamu harcamalarına ayrılan bütçenin yüzde 20 ila 25’inin kaybedildiği ortaya çıkmaktadır82_.

Kamu İhale Kurumu verilerine göre, 2016 yılında ihaleye gereksinim duyan idare sayısı 12299’dur. Bu idareler toplam 160437 adet ihale açmış ve sonuçlandırmıştır. İptal edilenler düşüldüğünde toplam 177231 adet sözleşme imzalanmıştır83_.

Ülkemizde de kamu alımı yoluyla yapılan ihaleler neticesinde bütçeden büyük rakamlar ödendiği görülmektedir. Merkezi idare toplam 74.729.107.000 TL tutarında kamu alımı yapmıştır. Bunun içerisinde mal, hizmet ve yapım ihaleleri dahildir. Yerel idareler 60.483.924.000 TL tutarında kamu alımı yapmıştır. Bağımsız bütçeli kamu kuruluşlarının alımlarıyla birlikte 2016 yılı sonunda toplam 169.846.093.000 TL kamusal harcama yapıldığı görülmektedir. Bu rakamlara ihale yapılmaksızın yapılan harcamalar, yani doğrudan temin usulü yapılan harcamalar ile istisnai hallerde yapılan

80 _{OECD, Government At a Glance 2015, s.136 (çevrimiçi)https://www.oecd-} ilibrary.org/docserver/gov_glance-2015-

en.pdf?expires=1555284443&id=id&accname=guest&checksum=5879CB7FC5E661039051C9B815 CD6E3B#page172 11.4.2019

81 _{OECD, Government at a Glance 2017, s.172 (çevrimiçi)https://www.oecd-} ilibrary.org/docserver/gov_glance-2017-

en.pdf?expires=1555285205&id=id&accname=guest&checksum=AFACDD414B5148E2A0D3186D 51284E09#page173 11.4.2019

82_{Avrupa Birliği, OECD ve WTO tarafından yapılan analizlere ilişkin tespitler için bkz. Marianthi} Stathaki, “Corruption in the Fields of Public Procurement Contracts: The Example of French and Greek Public Procurement Law”, Essays in Honour of Nestor Courakis, 2017, s. 648, (çevrimiçi) http://crime-in-crisis.com/en/wp-content/uploads/2017/06/36-STATHAKI-KOURAKIS-

FS_Final_Draft_26.4.17.pdf 19.4.2019; Gary Ferguson, “Global Corruption: Law, Theory and Practice”, Evulation of Procurement Laws and Procedures, April 2018, ed.Mollie Deyong, (çevrimiçi) https://icclr.law.ubc.ca/resources/global-corruption-law-theory-and-practice/ 25.1.2019 83_{Kamu İhale Kurumu, 2016 Kamu Alımı İzleme Raporu, (çevrimiçi)}

http://dosyalar.kik.gov.tr/genel/Raporlar/kamu_alimlari_izleme_rapor_2016_y%C4%B1lsonu.pdf 11.4.2019

alımlar dahil edilmemiştir. İstisna hükümleri kapsamında yapılan alımlar 14.184.903.000 TL iken, doğrudan temin usulünde ödenen rakam 3.817.742.000 TL’dir84_.

Toplam harcamanın yüzde 55’lik kısmını yapım ihalelerinin oluşturduğu anlaşılmaktadır. Bu halde inşaat sektörü pastanın büyük kısmından payını almış olmaktadır. Mal alımı ise sadece %15’lik bir paya sahiptir. 48.613.172.000 TL ile yüzde 30’a yakın bir kısım ise hizmet sektörüne ödenmiştir85_.

İhale edilen işlerin, idare tarafından tespit edilen yaklaşık maliyetin %73 ile %90’ı kadar bir tutara ihale edildiği ve piyasa tutarından daha aşağı bir maliyet ile tasarruf edildiği anlaşılmaktadır. Yalnız hizmet sözleşmelerinde piyasa araştırmaları genellikle asgari ücret üzerinden tespit edildiğinden yüzde 28 oranında fazla ödeme yapıldığı görülmektedir86_.

Eşik değerin altında yapılan ihaleler toplam harcamanın yüzde 28.80’ine tekabül etmekte ve 43.890.662.000 TL kadar bir harcamaya neden olduğu görülmektedir87_.

Bu veriler, ihale kurumunun işlerliğinin ve verimliliğinin ülke ekonomisi açısından önemini bir kez daha göstermektedir. İhaleye konu işlerin eşik değerlerin altına çekilip esas olan açık ihale usulünün göz ardı edilmeye çalışıldığı aşikardır. İhaleye katılan taraflar açısından idarenin yapacağı değerlendirme sonucunda özellikle eksiltme türündeki ihaleyi dilediğine vermesi ve teklif yapanlar karşısındaki güçlü konumu tarafları bu belirsizliği gidermeye sevk etmektedir88_.

84_{Kamu İhale Kurumu, 2016 Kamu Alımı İzleme Raporu} 85_{Kamu İhale Kurumu, 2016 Kamu Alımı İzleme Raporu} 86_{Kamu İhale Kurumu, 2016 Kamu Alımı İzleme Raporu} 87_{Kamu İhale Kurumu, 2016 Kamu Alımı İzleme Raporu} 88_{Eker Kazancı, İhaleye Fesat Karıştırma, s.174}

Kamu İhale Kanunu’nda yer alan ihale usullerinden ayrı olarak, kanun kapsamı dışında, istisna hükümleri içerisinde ve doğrudan temin yöntemi ile yapılan kamu alımları, toplam alımların %19’unu oluşturmaktadır. Bu rakam milyarlarca TL’nin idare tarafından serbest ve rekabetsiz ortamda dilediğince harcanması anlamına gelir. Bu durumun yolsuzluğun gelişimi açısından çok rahat bir ortam sağlanmasına hizmet edeceğinde şüphe yoktur89_{. 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nda 3. maddesinde yer} alan istisna hükümleri sayıca oldukça fazladır ve geniş bir alanı kaplamaktadır. Bu durum kamu harcamalarının mevcut haliyle dahi zayıf olan denetimin dışında yapılması ve keyfi uygulamalara neden olması anlamına gelmektedir.

1.1.4. İhale Hukukuna Egemen Olan İlkeler

1.1.4.1. Genel Olarak

İhale, kamusal alımlara konu olan mal, hizmet veya yapım işlerinin kimden hangi koşullarda alınacağını belirlenmesinde istekliler arasındaki rekabetin esas alındığı bir süreçtir ve koşulları sağlandığında en kullanışlı satın alma modelidir. Esasen ihale hukukunun temelinde idarenin yapılan teklifler arasından en sağlıklı ve en kârlı teklif yapan kişi ile sözleşme yapmasını sağlamak amacı yatmaktadır. Bu amaç ihaleye

hakim olan ilkelerin mutlak surette uygulanmasını gerektirir90_.

2886 sayılı Devlet İhale Kanunu’nun 2’nci maddesi ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “temel ilkeler” başlık 5’inci maddesi idarelerin gerçekleştireceği ihalelerde uymakla zorunlu oldukları ilkelere yer vermiştir. Bu maddelere göre, saydamlık, rekabet, eşit muamele, güvenirlik, gizlilik, kamuoyu denetimini,

89_{Çetinkaya, Kamu İhale Kanunu ve Yolsuzluk Riskleri, s.96}

90_{Sanchez-Graells, “Transparency and Competition in Public Procurement”, s3; Arrowsmith, “Public} Procurement: Basic Concepts and the Coverage of Procurement Rules”, s.3; 4734 sayılı Kanunun genel gerekçesinde de ihale ilkelerine işaret edilmiştir;“… Bu Kanunda; ihalelerde saydamlığın, rekabetin, eşit muamelenin, güvenirliğin, gizliliğin, kamuoyu denetiminin, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasının ve kaynakların verimli kullanılmasının en geniş şekilde sağlanması, kamu kurum ve kuruluşlarının kullanımlarında bulunan her türlü kaynaktan yapacakları ihalelerde tek bir yasal düzenlemeye tâbi olmaları, tahmini bedel baz alınarak indirim yapılmak suretiyle ihaleye çıkılması yerine, işlerin istekliler tarafından piyasa rayiçlerine uygun fiyatlara göre tespit ve teklif edilen gerçekçi bedeller üzerinden ihale edilmesi amaçlanmıştır…”

ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanması ve kaynakların verimli kullanılması ilkeleri ihalenin tüm sürecinde geçerli olan ilkelerdir. Maddenin diğer fıkralarında, mal ve hizmet ihalelerinin ayrı ayrı ihale edilmesi, eşik değerin altında kalmak için ihalelerin kısımlara bölünmeyeceği, ödeneksiz ihale yapılamayacağı, ÇED raporu alınması zorunluluğu kurallarına yer verilmiştir. Bu ilkelere uyulması veya uyulmaması idarenin takdirinde değildir91_. 92

Bu ilkelerden saydamlık, rekabet, eşit muamele, güvenirlik, gizlilik, kamu oyu denetimi, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanması ve kaynakların verimli kullanılması ilkeleri, yorum ilkeleridir. Yorum ilkeleri ihalenin tüm aşamalarında ve her ihalede uygulanması gereken ilkelerdir. Bununla birlikte ÇED raporu alınması, eşik değerin altında kalmak amacıyla işlerin bölünmemesi ve ödeneksiz ihale çıkılmayacağı ilkeleri ise somut kural ilkeleridir. Bunlar belli türde ihaleler için yada ihale sürecinin bir kısmı için geçerli olmaktadır93_.

Bu başlıkta anılan ilkeler, doğrudan hukuka uygun bir ihalede olmazsa olmaz kuralları içermektedir. İhale ilkeleri, ihale hukukunun referans değerlerini temsil

91_{Anılan ilkeler hakkında Avrupa Birliği ihale mevzuatında da düzenleme bulunmaktadır. 31.3.2004} tarihli 2004/18/AT sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifinde, rekabet, eşitlik, şeffaflık ilkelerine vurgu yapılmaktadır. İlkeler yeknesak olarak OECD, WTO ve UN tarafından çıkarılan uluslararası düzenlemeler ve tavsiyeler ile de desteklenmekte ve uluslararası ve ulusal uygulamalarda yer alması bakımından gözetilmektedir. Ayrıntılı bilgi için bkz. OECD, Recommendation on Fighting

Bid Rigging in Public Procurement, 2012, (çevrimiçi)

oecd.org/competition/cartels/fightingbidrigginginpublicprocurement.htm 25.1.2019; Green Paper on the Modernization of EU Public Procurement Policy (çevrimiçi)https://www.eur- lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2011:0015:FIN:EN:PDF 25.01.2019; UN Trade and Development Commision, Conference on Trade and Development, s.3-10 (Çevrimiçi)

https://unctad.org/meetings/en/SessionalDocuments/ciclpd14_en.pdf 25.1.2019

92 _{Arıtürk, İhaleye Fesat Karıştırma Suçu, s.48; Bekir Mustafa Yılmaz, İdare Hukukuna Hakim Olan} İlkeler, Kamu Alımlarında İdari Denetim, Yetkin Yayınları, Ankara, 2007, s.26; Ancak Bakanlar Kurulu kararı ile düzenlenen İdarelerin Yabancı Ülkelerdeki Kuruluşlarının Mal ve Hizmet Alımları ile Yapım İşlerine İlişkin Esaslar’ın 5’inci maddesine göre istisnai hallerde ilgili Bakan onayı ile doğrudan alım yapılabileceği ve ilkelerin gözardı edilebileceğine dair istisna hükümleri içermektedir; Bakanlar Kurulu’nun 4.11.2004 tarih ve 2004/8030 sayılı kararı; Ümit Süleyman Üstün, Hande Sena Çalış, “4734 sayılı Kamu İhale Kanununa Hakim Olan İlkelerin Değerlendirilmesi”, Selçuk Üniversitesi Hukuk

Fakültesi Dergisi, C.26, S.2, 2018, s.114

93_{Özkan, Kamu İhale Hukukuna Egemen Olan Temel İlkeler, s.174; Üstün, Çalış, “4734 sayılı Kamu} İhale Kanununa Hakim Olan İlkelerin Değerlendirilmesi”, s.116

etmektedir. Bu nedenle ihale sürecini düzenleyen tüm teknik hükümlerin bu prensiplerin güvencesi altında ve onlara aykırı olmayacak nitelikte olmalıdır94_.

Prensiplerin ihlali çoğu zaman TCK.nun 235. maddesinin de ihlaline yol açmaktadır. Anılan prensiplere değindiğimizde, prensiplere aykırı hareketlerin TCK.nun 235. maddesinin hangi fıkralarına tekabül ettiği açıkça görülecektir. Bu kısımda özellikle doğrudan ihaleye fesat karıştırma suçlarına doğrudan sebebiyet veren ilkelere işaret edilecektir.

1.1.4.2. Saydamlık İlkesi

İhale süreci boyunca katılımcıların ihale hakkında tüm bilgilere ulaşabilme imkanının tanınması açıklık ilkesinin gereğidir. Katılımcıların bilgilere yeterince ulaşamaması, bir kısım katılımcıların aralarında gizli anlaşma yapabilmelerine imkan tanır. Açıklık ilkesinin bu şekilde ihlal edilmesi, aynı zamanda TCK.235/2-d maddesinde tanımlanan suçu oluşturmaktadır. İhale sürecinde açıklık ilkesi özellikle ihalenin ilanı aşamasında kendisini göstermektedir. İhalede gerekli bilgilerin ihale ilanında eksiksiz olarak yer alması gerekir. İhalede teklifler üzerinde yapılacak değerlendirme, ilanda yer alan hususlar üzerinden yapılmalıdır. Bu hususlara uyulması açıklık ilkesinin yanı sıra, rekabet ve eşitlik ilkelerinin de yerine getirilmesini sağlamaktadır95_.

Saydamlık veya açıklık, mevcut koşullara, kararlara ve eylemlere dair bilginin görünür ve anlaşılır kılındığı bir ihale sürecini ifade eder. Bu ilke aynı zamanda hesap verilebilirlik açısından etkin bir mekanizma olarak karşımıza çıkar. Açıklık ilkesi gereği kamu yönetiminde belirli aralıklarla kamuoyuna sunulması, kamu kaynaklarının nerede ve nasıl kullanıldığına ilişkin siyasi iradenin kamuoyuna hesap

94_{Özkan, Kamu İhale Hukukuna Egemen Olan Temel İlkeler, s.173} 95_{Eker Kazancı, İhaleye Fesat Karıştırma, s.40}

vermesi zorunludur96_{. Açıklık ilkesi kamu gücünün keyfi olarak kullanılamayacağı} konusundaki inancı pekiştirir ve ayrıca devlete olan güvenin sağlanmasını sağlar97_.

Saydamlık veya açıklık ilkesi, tıpkı rekabet ilkesi gibi somut olarak kendisini gösteren bir ilkedir. Mevzuatta bu ilkenin gereğinin sağlanması için çok sayıda destekleyici hüküm bulunmaktadır. Örneğin; Kamu İhale Kanunu’nda açık ve ilanlı ihale usulü esastır. Bu usul kaynağını açıklık ve saydamlık ilkesinden alır98_{. Saydamlık} ilkesi, idarenin ihaleyi baştan sona gözlenmesi ve denetlenmesine imkan verecek şekilde gerçekleştirmesine işaret etmektedir. İhale, ona katılacak tarafların ve kamuoyunun gözü önünde ceryan etmelidir. Saydamlık bulunmadan idarenin ihalede diğer kural ve ilkelere uyduğunu denetlemek mümkün değildir99_.

Saydamlık ilkesi, ihalenin isteklilerin yanı sıra hazır bulunan herkesin önünde açık olarak yapılması ve değerlendirme dışı kalan veya teklifi uygun görülmeyen isteklilerin talep etmesi halinde gerekçesinin açıklanmasını gerektirir100_.

2886 sayılı Devlet İhale Kanunu 2/1 maddesinde açıklık ilkesi ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu 5/1 maddesinde saydamlık ilkesi olarak zikredilen ilke ile, ayrımcılık, kayırmacılık, rüşvet, gizli anlaşma gibi hukuka aykırı eylemler engellenmesi amaçlanmıştır101_.

Saydamlık ilkesi, ihalenin tüm aşamalarında ilgilerin yeterince bilgilendirilmesini gerektirmektedir. Buna göre ihalenin idari şartnamede yer alan katılma koşullarını taşıyan bütün isteklilere açık olması gerekmektedir. Saydamlık

96_{Ayşe Esin Sancar, “4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 5. Maddesinde Yer Alan Temel İlkelerin}