İdari Yaptırımlar

RKHK’nin 27. maddesi uyarınca Kurul, başvuru üzerine veya resen yapacağı soruşturma sonunda RKHK’de düzenlenen hükümlerin ihlal edildiğini tespit etmesi durumunda ihlale son verilmesi için gereken tedbirleri almak ve ihlalden sorumlu olanlara idari para cezası uygulamak yetkisine sahiptir.

İdari para cezaları RKHK’nin 16. ve 17. maddelerinde düzenlenmektedir. 16.

maddenin birinci fıkrasına göre; menfi tespit, muafiyet, birleşme ve devralma başvurularında yanlış ya da yanıltıcı bilgi veya belge verilmesi, izne tabi birleşme ve devralmalarda izin alınmaması, bilgi istendiğinde veya yerinde inceleme yapılırken eksik, yanlış ya da yanıltıcı bilgi veya belge verilmesi, bilgi veya belgenin belirlenen süre içinde ya da hiç verilmemesi, yerinde incelemenin engellenmesi ya da zorlaştırılması hallerinde teşebbüs veya teşebbüs birliklerine ya da bu birliklerin üyelerine idari para cezası verilmektedir.

Esasa ilişkin ihlallere verilecek cezalar ise 16. maddenin üçüncü fıkrasında yer almaktadır. Buna göre 4. 6. ve 7. maddeleri ihlal eden teşebbüs ile teşebbüs birlikleri veya birlik üyelerine yıllık gayrisafi gelirlerinin yüzde onuna kadar idari para cezası verilmektedir. 16. maddenin dördüncü fıkrasında ise ihlalde belirleyici etkisi saptanan teşebbüs veya teşebbüs birliği yöneticilerine ya da çalışanlarına teşebbüs veya teşebbüs birliğine verilen cezanın yüzde beşine kadar idari para cezası öngörülmektedir. 17.

madde ise Kurulun aldığı kararların ve tedbirlerin bir an önce yerine getirilmesini sağlamak amacıyla karara ya da tedbire uyulmadan geçen her gün için para cezası öngörmektedir.

Kurul, 16. maddenin beşinci fıkrası gereği esasa ilişkin ihlallere idari para cezası verirken 5326 sayılı Kabahatler Kanununun 17. maddesinin ikinci fıkrası bağlamında, ihlalin tekerrürü, süresi, teşebbüs veya teşebbüs birliklerinin piyasadaki gücü, ihlalin gerçekleşmesindeki belirleyici etkisi, verilen taahhütlere uyup uymaması,

127 incelemeye yardımcı olup olmaması, gerçekleşen veya gerçekleşmesi muhtemel zararın ağırlığı gibi hususları dikkate almaktadır.

RKHK’nin 11. maddesine göre Kurul, bildirilmesi zorunlu olduğu halde bildirilmeyen birleşme ve devralmalardan haberdar olduğu zaman işlemi incelemeye almaktadır. Kurul, işlemin 7. madde kapsamına girmediğine karar verirse ilgililere para cezası uygulamakta, 7. madde kapsamında yasak olduğuna karar verirse para cezası ile işlemin sona erdirilmesine karar vermektedir.

Kurul 2009 yılında RKHK’ye aykırı davranışlarla mücadelede büyük önem arz eden iki yönetmelik çıkarmıştır. Bu yönetmeliklerden ilki, 4. ve 6. maddelerin ihlali halinde 16. maddenin üçüncü ve dördüncü fıkrarları uyarınca verilecek para cezalarının tespitine ilişkin usul ve esasları düzenleyen Ceza Yönetmeliğidir. İkincisi ise kartellerin ortaya çıkarılması için Kurumla aktif işbirliği yapanlara 16. maddenin üçüncü ve dördüncü fıkralarında belirtilen para cezalarının verilmemesinin veya verilecek cezalarda indirim yapılmasının usul ve esaslarını düzenleyen Pişmanlık Yönetmeliğidir.⁴²

Ceza Yönetmeliğinin gerekçesine göre yönetmelikle ulaşılmak istenen amaçlar, cezalandırma sürecini nesnel, şeffaf ve tutarlı hale getirmek, cezaların caydırıcılığını sağlamak ve cezalar belirlenirken incelemeye yardımcı olunması ve işbirliği hususlarını dikkate almaktır. Pişmanlık Yönetmeliğiyle ulaşılmak istenen amaç ise kartel üyelerini, kartellerin ortaya çıkarılması ve soruşturulması için Kurumla işbirliğine teşvik etmektir.

Ceza Yönetmeliğine göre öncelikle ihlalin türüne göre temel para cezası hesaplanmaktadır. Temel para cezası hesaplanırken, teşebbüs ile teşebbüs birlikleri veya birlik üyelerinin yıllık gayrisafi gelirlerinin karteller için yüzde ikisi ile yüzde dördü, diğer ihlaller için binde beşi ile yüzde üçü arasında bir oran esas alınmaktadır. Oran belirlenirken ihlalde bulunanların piyasadaki gücüne, ihlal neticesinde gerçekleşen veya gerçekleşmesi muhtemel zararın ağırlığına dikkat edilmektedir. Belirlenen ceza bir ile beş yıl arasında devam eden ihlallerde yarısı, beş yıldan uzun süren ihlallerde iki katı oranında artırılmaktadır. Temel para cezası bu şekilde hesaplandıktan sonra ağırlaştırıcı

42 15.02.2009 tarihli 27142 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma, Uyumlu Eylem ve Kararlar ile Hâkim Durumun Kötüye Kullanılması Halinde Verilecek Para Cezalarına İlişkin Yönetmelik” (Ceza Yönetmeliği) ile “Kartellerin Ortaya Çıkarılması Amacıyla Aktif İşbirliği Yapılmasına Dair Yönetmelik” (Pişmanlık Yönetmeliği).

128 ve hafifletici unsurlar dikkate alınarak cezada ayarlama yapılmaktadır. Ceza tutarının ilgili teşebbüsün yıllık gayri safi gelirinin yüzde onunu aşması halinde ceza yüzde ona indirilmektedir.

Ceza Yönetmeliğinde diğer ihlal türlerinden çok kartellerle mücadeleye önem verildiğini söylemek mümkündür. Temel para cezasına esas alınacak oranın alt sınırının karteller için daha yüksek belirlenmiş olması bunun başlıca göstergesidir. Öte yandan hafifletici unsurlar arasında, kartellerle mücadeleye yönelik olarak ABD’deki “ilave af”

benzeri bir düzenleme bulunmaktadır. Söz konusu düzenlemeye göre, yürütülen bir soruşturmada Pişmanlık Yönetmeliğindeki para cezası verilmemesine ilişkin düzenlemeden yararlanamayan bir teşebbüse verilecek ceza, ilgili teşebbüsün başka bir kartele ilişkin bilgi ve belgeleri ön araştırmaya karar verilmeden önce sunması halinde, dörtte bir oranında indirilmektedir.

İhlalin kartel olması durumunda ceza belirleme sürecinin son aşaması olası pişmanlık indirimlerinin cezaya yansıtılmasıdır. Pişmanlık Yönetmeliği uyarınca, ön araştırmaya karar verilmeden önce veya ön araştırmaya karar verilmiş olmakla beraber RKHK’nin 4. maddesinin ihlal edildiğine ilişkin delil bulunmaması durumunda soruşturma raporunun tebliğine kadar, kartelle ilgili belirlenen bilgi ve belgeleri sunan ve koşulları yerine getiren ilk teşebbüs ile teşebbüs yöneticisine veya çalışanına para cezası verilmemektedir. Ön araştırmaya karar verilmesinden soruşturma raporunun tebliğine kadar kartelle ilgili belirlenen bilgi ve belgeleri sunan ve koşulları yerine getiren, ancak para cezası verilmemesine ilişkin düzenlemeden yararlanamayan teşebbüsler ile teşebbüs yöneticilerine veya çalışanlarına verilecek para cezalarında indirim yapılmaktadır. Ceza Yönetmeliği doğrultusunda ceza belirleme süreci Şekil 2.8 ile özetlenebilir.

129

Kaynak: Gündüz (2012: 63)