İşlevlerine ve Ana Kiracı Türüne Göre Sınıflandırma

Bu sınıflandırma türüne göre alışveriş merkezleri genel olarak iki ana sınıf altında toplanmaktadır. Bunlar; düz/sıra dizi merkezler ve modern alışveriş merkezleridir.

Düz/Sıra Dizi Merkezler

Bu alışveriş merkezleri tek sıra olarak dizilmiş dükkânlardan oluşmaktadır. En önemli özelliği otopark sorununun olmaması ve tüketicilerin çok kolay ulaşabilecekleri konumda olmalarıdır. Ancak bu tip merkezlerde kapalı alan bulunmaması nedeniyle tüketiciler kötü hava koşullarından etkilenebilmektedirler. Genel olarak iki tip düz/sıra dizi merkez bulunmaktadır. Bunlar; geleneksel düz/sıra dizi merkezler ve güç merkezleridir (Levy ve Weitz, 2004:218 ; Akgün, 2008: 59).

-Geleneksel Düz/Sıra Dizi Merkezler

Bu alışveriş merkezleri tek sıra olarak dizilmiş küçük bağımsız dükkânlardan oluşmaktadır. Genellikle bu dükkânlarda kolayda mallar satılmakta olup, ana perakendeci bir süpermarkettir. Bu tip alışveriş merkezlerinde bulunan tipik bağımsız dükkânlar yakın çevrenin acil ihtiyaçlarını giderebilecek olan manav, berber, fırın, eczane, pastane, hırdavatçı, ayakkabı tamircisi, kuru temizleyici gibi küçük perakendecilerdir. Bu tür merkezler arabayla 10-15 dakikalık mesafeden gelecek yaklaşık 3.000 ile 50.000 kişiye hizmet vermektedir(Berman ve Evans 1989: 253; Akgün:2008: 59).

-Güç Merkezleri

Bu tip merkezlerin özelliği birbirinden bağımsız büyük mağazalar ile az sayıda küçük perakendecilerden oluşmasıdır. Genellikle büyük mağazalar indirimli mağaza ve ya toptancı mağazaları olmaktadır. Birçok güç merkezinin büyük bölgesel organize alışveriş merkezinin yanında konumlandıkları dikkati çekmektedir. Genellikle açık mekânlardan oluşmaktadır. Brüt kiralanabilir alan 23.500 m2’den büyük olmaktadır. Tek merkezden yönetilmektedirler(McGoldrick, 2002: 74; Akgün, 2008: 59).

Modern Alışveriş Merkezleri

Modern alışveriş merkezlerinin en önemli özelliği, bünyesinde birbiriyle ilişkilendirilmiş kiracıları bulunduran kapalı mekânlara sahip olması ve tek merkezden eşgüdümlü şekilde yönetilmesidir. Özellikle geniş bir alan kaplayan modern alışveriş merkezlerinde, bağımsız ünite olarak inşa edilen departmanlı mağazaları birbirine bağlayan ağaçlıklı yollar bulunur. Bu yollarda oturma alanları, havuzlar ve göletler ya da geniş peyzaj alanları da bulunabilmektedir. Bu tür konseptler alışveriş merkezlerini cazibe merkezleri yapmakta ve tüketicilere zevkli alışveriş yapabilme olanağı sunmaktadır (Alkibay vd., 2007: 10).

-Yöresel Organize Alışveriş Merkezleri

Bu tür alışveriş merkezlerinin ana kiracısı bir departmanlı mağazadır. Bu büyük perakendecinin etrafında da bir veya iki indirimli departmanlı mağaza, çok sayıda özellikli mallar ile kolayda malların satıldığı perakendeciler ve birden fazla süpermarket yer almaktadır. 10 ila 25 dakika araba kullanım uzaklığındaki şehir merkezi ve banliyö gibi yerleşim bölgelerinden tüketici çekebilen bu tür merkezler, 40.000 – 150.0000 nüfus potansiyeline hizmet vermektedir(Akgün, 2008: 60).

-Bölgesel Modern Alışveriş Merkezleri

Bölgesel alışveriş merkezleri tüketicilere geniş bir alışveriş imkânı sunmasının yanında sosyal ve kültürel etkinliklere de olanak tanıyan, içerisinde bir veya daha fazla departmanlı mağaza, büyük özellikli mağazalar, 200’ den fazla küçük özellikli

mağaza ve bunların yanında yiyecek ve benzeri hizmet sektöründe faaliyet gösteren perakendecilerin de bulunduğu çok büyük modern alışveriş merkezleridir. Merkezin brüt kiralanabilir alanı yaklaşık 37.200 m2 olup, yayıldığı alan 40.500- 243.000 m2 civarındadır. Yaklaşık 150.000 ’den fazla kişiye hizmet verebilirler. Bu merkezler, yarım saatten fazla araba kullanım mesafesinden tüketici çekmeyi hedeflemektedirler (Casazza ve Spink, 1986: 6 ; Levy ve Weitz, 2004: 218; Akgün, 2008: 60 ).

-Süper Bölgesel Modern Alışveriş Merkezleri

Bu merkezlerde büyük departmanlı mağazaların sayısının en az üç olduğu gözlenmektedir. Merkezin brüt kiralanabilir alanı 74.300 m2’den fazla olup, yayıldığı alan 60.700-405.000 m2 veya daha büyük alanlardır (Casazza ve Sprink, 1986: 6)

Süper bölgesel merkezler, bölgesel merkezlerin yaklaşık iki katı fazla nüfusa hizmet verebilirler. Bölgesel ve süper bölgesel alışveriş merkezleri yayıldıkları alan ve sundukları hizmetler itibariyle hassas bir yönetime gereksinim duyarlar. Tek katlı olabilecekleri gibi, çok katlı yapılarda olabilirler. Bu merkezlerde üniteler arasında ağaçlıklı yaya yolları, bahçeler, oturma alanları ve buz pateni sahası gibi sportif amaçlı alanlar bulunmaktadır. Genellikle çok katlı yapılarda, mimari olarak katların birbirini görecek şekilde inşa edilmesi bu merkezlerin ortak özelliğidir. Bazı modern alışveriş merkezleri açık, bazıları kapalı olarak inşa edilerek tüketicilerin olumsuz hava koşullarından korunmasına çalışılır. Amaç tüketiciye rahat, zevkli ve güvenilir bir alışveriş ortamı sağlamanın yanında, sosyal ve kültürel faaliyetler sunarak müşteri trafiğini olabildiğince artırmaktır (Berman ve Evans, 1989:252).

Modern alışveriş merkezleri içinde en gelişmiş olanı olan bölgesel alışveriş merkezlerinin ilk örneği 1950 yılında Washington’un Seattie bölgesinde “Northgate” adı altında açılmıştır. Ardından 1956 yılında ilk kapalı ve bir merkezden yönetilen bölgesel modern alışveriş merkezi Minneapolis’in dışında “Southdale Center” ismiyle faaliyete başlamıştır. Bugün ise dünya üzerinde sayısız süper bölgesel modern alışveriş merkezleri bulunmaktadır. (Akgün, 2008: 61).

Dünyanın en büyük süper modern alışveriş merkezi ise Kanada’daki “West Edmonton Mall” dur. 485.000 m2 brüt kiralanabilir alana sahip merkezde 350.000 m2 satış alanı mevcuttur. 800 mağaza ve 110 restoranın bulunduğu merkezde, 7 gölet, spor ve eğlence merkezleri, buz pateni sahası, denizaltı, akvaryum, otel, golf sahası ve 26 sinema ve tiyatro salonu yer almaktadır. Merkezin 20.000 kapasiteli otoparkı bulunmaktadır (Levy ve Weitz, 2004:223).

-Yaşam Stili Merkezleri

Tüketicilere kendilerini baskıda hissettikleri zaman farklı bir formatta alışveriş yapabilme olanağı sunan çok amaçlı merkezlerdir. Bu tip merkezlerde bir eğlence merkezi veya gıda sektöründe hizmet veren ünlü bir perakendeci bulunmaktadır. Genellikle eğlence ve gıda ağırlıklı hizmetlerin sunulduğu bu merkezlerde, oturularak servis alınan restoranlar, tiyatro ve sinemalar, spor merkezleri, klasik perakendeciler ve ev araç -gereci satan ünlü mağazalar yer almaktadır. Bu tip merkezler tüketicilere güvenli ve kibar ortamlarda, uygun kiracı karışımı sunabilmektedir. Yasam stili merkezleri genellikle üst düzey gelir grubunun yaşadığı bölgelerde konumlanmaktadır(Levy ve Weitz, 2004: 224 ; Akgün, 2008: 61).

-Karışık Kullanımlı Modern Alışveriş Merkezleri

Tyre(2004)’e göre; modern alışveriş merkezlerinin en yeni tipi olarak bilinen bu tip merkezler müşterilerine alışverişin yanında gezme, dinlenme, sosyal ve kültürel etkinliklere katılma olanağı da sunmaktadır. Karışık kullanımlı, diğer bir ifadeyle çok amaçlı merkezler olarak da ifade edilen bu merkezlere melez alışveriş merkezleri de denilmektedir (Akgün, 2008: 62)

Türkiye’de, 1993 yılında açılan “Capitol” organize alışveriş merkezi, eğlence merkezi, 3 sinema salonu, l sinema perdesi, çocuk merkezi, 2 toplantı salonu ile karışık kullanımlı merkezlerin ilk örneğini oluşturmaktadır (Alkibay vd., 2007: 19).

-İndirimli Fabrika Alışveriş Merkezleri

Sezon sonu veya defolu ürünlerin düşük fiyatlarla satışa sunulduğu mağazalardır. Aynı ürün grubunda farklı çeşitleri bulunduran bu mağazalar basit ve

sade bir dekorasyona sahiptir. Bu tür mağazalar genelde orta ve düşük gelir seviyesine sahip tüketicilere hizmet verirler. Genelde şehir dışında veya fabrika binalarının önünde kurulurlar(Akgün, 2008: 62).

-Şehir İçi Modern Alışveriş Merkezleri

James vd.(1981)’nin yaptığı çalışmada; şehir içlerini yeniden canlandırmaya yönelik olarak geliştirilen bu merkezler, şehir içindeki 4-5 blokluk bir alanı, trafiğe kapatarak oluşturulmuş açık hava alışveriş merkezleridir. Bu tür merkezlere gereksinim duyulmasının nedenlerini; gerilemekte olan şehir merkezlerini yeniden canlandırmak, şehir merkezlerinde yasayanların alışverişleri için gereksiz yakıt harcayarak şehir dışına gitmelerini önleyerek, yakıt sıkıntısı olan dönemlerde tasarruf sağlamak, sosyal yapıdaki değişiklik nedeniyle çocuk sahibi olmayı geciktiren ailelerin, işlerine yakın olmasından dolayı şehir merkezinde oturmak istemeleri ve bu sebeple bu tür ailelerin gezme, eğlenme ve alışveriş yapma isteklerini gidermek olarak açıklamaktadır(Aktaran: Akgün, 2008: 63).