İşlenmiş Tarım ve Gıda

KKTC’nin ihraç ettiği diğer bir grup İşlenmiş Tarım ve Gıda Ürünleridir. Bu grup içerisinde zeytin yağı, helva, şekerleme, lokum, pastalar ve kekler, reçeller, kuruyemişler, çerezlikler gibi birçok gıda ürünü yer almaktadır.

Grafik 26: KKTC’nin canlı hayvanlar ve hayvansal ürünler ihraç ettiği ülkeler (1995)

KKTC'nin İşlenmiş Tarım ve Gıda Ürünü İhraç Ettiği Ülkeler(1995)

(4129840000*)

Grafik 27: KKTC’nin canlı hayvanlar ve hayvansal ürünler ihraç ettiği ülkeler (2000)

KKTC'nin İşlenmiş Tarım ve Gıda Ürünleri İhraç Ettiği Ülkeler (2000)

(16662817000*)

Grafik 28: KKTC’nin canlı hayvanlar ve hayvansal ürünler ihraç ettiği ülkeler (2005)

KKTC'nin İşlenmiş Tarım ve Gıda Ürünleri İhraç Ettiği Ülkeler (2005)

(896,456*) 100%

(681*) 0%

İNGİLTERE TÜRKİYE

*YTL Değeri

1995 yılında bu grupta yer alan ürünler Türkiye, Cezayir ve İngiltere’ye ihraç edilirken, 2000 yılında Türkiye, Irak Rusya ve İngiltere’ye ihraç edilmiştir. 2005 yılında ise Türkiye’ye 896.456 YTL tutarında ihracat yapılmış, İngiltere’ye ise 681 YTL’lik ihracat yapılmıştır.

6.Dış Ticarette Karşılaşılan Sorunlar ve Alınması Gereken Önlemler KKTC’nin küçük bir ada ekonomisi olması nedeniyle kaynaklar yetersizdir ve dolayısıyla ülkede yapılan üretim iç tüketimi karşılayacak düzeyde değildir.

Ticaret sektöründe faaliyet gösteren firmalar çok sayıda küçük ölçekli ticarethaneler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu tip firmaların küçük olmaları yanında yaptıkları iş ve faaliyet gösterdikleri alanlar büyük ölçüde aynı veya birbirine benzemektedir.

Dolayısıyla dağıtım maliyetleri yükselmekte ve buna bağlı olarak da fiyatlar sürekli artmaktadır. Tüm bunların sonucu olarak birçok malın yurtdışından alımı yapılmakta ve ülkenin ithalata bağımlılığı da giderek artmaktadır. İhracatın da giderek erimesiyle beraber dış ticaret açığı da giderek büyümektedir.

6.1.Siyasi Tanınmamışlık

Daha önce de belirtildiği gibi ülke ekonomisindeki dış ticaret sektöründe ortaya çıkan en büyük problem KKTC’nin Türkiye dışındaki ülkeler tarafından tanınmamış olmasıdır. Yabancı ülkeler KKTC’yi tanımadıklarından dolayı rahatlıkla ülkenin dış ticaretine ve ticaret mallarına ambargolar uygulayabilmektedirler.

Özellikle GKRY uygulamış oldukları katı ambargolar yanında dünyadaki diğer ülkelerde de KKTC aleyhine yürüttükleri birtakım propagandalar ile Kıbrıs Türk tarafının hem siyasi alanda, hem ticari alanda hem de spor ve kültür gibi daha birçok alanda önünü tıkamaktadır. En nihayet 1994 yılında Avrupa Hukuk Mahkemesi’nin almış olduğu kararla İngiltere’ye ihraç edilen narenciye ve patates ürünleri için KKTC Sağlık Bakanlığı tarafından verilen sağlık sertifikaları, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin meşru Kıbrıs hükümeti adı altında verdikleri sağlık sertifikaların yerine geçemeyeceği için denklik verilmesini durdurmuş oldular. Öte yandan İngiltere bununla da kalmayıp bu kararı sadece narenciye ve patates ürünleri için değil tüm

KKTC çıkışlı ihraç ürünleri için yorumlayıp ülkenin kendileriyle olan dış ticaretine ambargo uygulamışlardır. Dolayısıyla KKTC ürünlerinin ihracı, özellikle İngiltere ile olan dış ticaret ilişkileri büyük yara almıştır.

6.2Ulaşım ve Taşımacılık Alanında Karşılaşılan Sorunlar

KKTC’nin dış ülkelerle olan ticari ilişkilerinde özellikle ülke ihracatının gelişmesinde ortaya çıkan önemli bir sorun da taşımacılık ve ulaşım faaliyetlerinde karşımıza çıkmaktadır. Ülkenin bir ada oluşu, ulaşımın hava ve deniz yoluyla yapılmasını zorunlu kılmaktadır ki kara ulaşımının ve taşımacılığının olmaması çok önemli bir dezavantajdır. Taşımacılık alanında yaşanan diğer zorluklar da uçak kargo taşımacılığındaki dar kapasite nedeniyle karşımıza çıkmaktadır. Özellikle son yıllarda Kamu İktisadi Teşebbüsü olan Kıbrıs Türk Hava Yolları’nda (KTHY) yaşanan sorunlar, yönetimde meydana gelen değişiklikler ve ciddi aksamalar bu sorunu daha da kamçılamaktadır. Özellikle ülkenin dışarıya açılan bir penceresi durumundaki KTHY’nin problemlerine hükümet yeterince el atamamakta ve de gerekli yatınınlar yapılamamaktadır. Halen hava taşımacılığında 20 ile 30 yaşını doldurmuş uçaklar kullanılmaktadır. Yükleme ve boşaltmada yaşanan aksaklıklar nedeniyle malların zamanında ve hasarsız ulaşımı sağlanamamaktadır. Yükleme ve boşaltmada yaşanan bu sorunlar beraberinde yüksek maliyetleri de getirmektedir.

Uluslararası platformda tanınmayan ve ambargo konulan bir ülkede faaliyet göstermek maliyetlerin yükselmesine neden olmaktadır. Limanlara uğrayarak yol alan gemilerin KKTC limanlarına uğramaması, ülkeye gelen gemilerin sadece KKTC’ye sefer düzenlemesi birim başına taşıma maliyetini yükseltmektedir.

Örneğin, İtalya-Limasol (Güney Kıbrıs) arasında yük taşıyan gemilerin konteynır

başına ödemiş oldukları maliyet 700 ABD Doları iken İtalya-Gazimağusa arasındaki taşımacılığın maliyeti 2500 ABD Dolarını bulmaktadır.¹⁵ Diğer taraftan, her seferde bir gemiyi dolduracak kadar malların toplanmasını beklemek ise yüksek stokla çalışmaya neden olmakta ve faaliyetleri aksatmaktadır.

6.3.Kalitede Standard Noksanlığı

Serbest piyasa ekonomisinin değişen koşulları karşısında, tüketicinin hakları, çıkarları, güvenliği ve sağlığının daha iyi korunması gerçeğini ortaya çıkarmaktadır.

Tüketiciyi koruma ve ticareti düzenleme açısından yasal düzenlemeler için çalışmalara başlanmış ama halen tamamlanmamıştır. Dolayısıyla bir takım sorunlar yaşanmaktadır.

Örneğin, standart dışı kalitesiz malların ithali tüketiciyi hem zarara uğratmakta hem ucuza mal edilen kalitesiz mamuller haksız rekabet ortamı yaratmaktadır. Tabi bu durum karşısında yerli sanayi olumsuz etkilenmektedir. Bu gibi sorunları önleyecek ve kalite denetlemesine imkan verecek, özellikle tüketicilerin korunmasını amaçlayan bir Standartlar Enstitüsü'nün henüz kurulmamış olması önemli bir eksikliktir.

6.4.Dış Pazarlama Sorunları

Dünya ticaret hadleri sürekli tarım ürünleri aleyhine gelişmektedir.

Dolayısıyla KKTC’nin tarım ürünleri yanında sanayi ürünlerinin de dışsatımını arttırması ve yeni pazar olanakları yaratması gerekmektedir. Tabi bunu da başarabilmenin yolu etkin bir pazarlamaya olanak sağlayacak şartların

15 TÜSİAD

oluşturulmasından geçmektedir. Bunun için de ulaşım, haberleşme ve finansman alanında yaşanan sorunların giderilmesi gerekmektedir. Ayrıca dünya ticaret konjonktürünün belirlediği, rekabet koşulları yüksek, kaliteli mal üretme gereklerini de ortaya çıkarmaktadır. Pazarlama ve tanıtım faaliyetleri ihracat’ın geliştirilmesi açışından büyük önem taşımaktadır. Fakat KKTC’de bu konuda yeterince çalışmalar yapılamamaktadır. Dış ticarette pazarlama ve tanıtım konularına ağırlık verilerek ilgili kuruluşlarla ve hatta dış temsilciliklerle sürekli işbirliği yapılarak ticari etkinliklerin arttırılması gereği vardır. Yeni pazarların bulunabilmesinde devlet-özel sektör işbirliğine etkinlik kazandıracak düzenlemeler yapılması gerekmektedir.

6.5.Transit Ticaret Sorunu (Reeksport)

Akdeniz’de stratejik bir coğrafi konuma sahip olan KKTC’de transit ticaret potansiyeli çok yüksektir. Transit ticaret sayesinde yabancı bir ülkeden ithal edilen mallar yine üçüncü bir ülkeye ihraç edilerek ülkeye döviz kazandırılmaktadır.

Yapılan bir çalışmaya göre 1997 yılı itibarıyla KKTC’de re-eksport tahmini 38 milyon ABD Doları olarak gerçekleşmiştir¹⁶ ki bu da o yılda toplam ihracatın yaklaşık %66’sını teşkil etmiştir (Özkan,E.) Bu rakam ayni dönem itibarıyla GKRY’nde %40 oranında olmuştur. KKTC’de bu alandaki ticaretin özendirilmesi ve geliştirilmesi gerekmektedir. Fakat başta altyapı eksiklikleri olmak üzere ülke limanlarına doğrudan bağlantılı gemi seferlerinin olmaması, işçilik ücretlerinin yüksek olması, yükleme ve boşaltma için yeterli ve modem araç ve gerecin eksikliği, liman derinliğinin az ve konteynır rıhtımının ve alanının bulunmaması gibi ticaretin gelişmesini engelleyen sorunların ivedilikle çözülmesi gerekmektedir.

16 Özkan,E. (1997), The Impact Of Luggage Tourism On The TRNC’s Economy During The 1984-1994 Period, Doğu Akdeniz Üniversitesi, KKTC.

Diğer taraftan kıyı ticareti yolu ile KKTC’de üretilen ürünlerin Türkiye üzerinden 3. Ülkelere ihracatında KKTC Sağlık Bakanlığı’nın verdiği sağlık sertifikaları daha evvel belirtildiği gibi kabul edilmemekte ve bunların yerine TC Sağlık Bakanlığı’nda yeni sertifikalar düzenlenmektedir. Fakat sorunlar yaşanmaktadır. Bu yöndeki tıkanıklıkların giderilmesi için acil önlemler alınması gerekmektedir. Yine 6 Mart 1995 tarihinde Türkiye ile AB tarafından imzalanarak yürürlüğe giren Gümrük Birliği anlaşması (ki bu anlaşmaya göre Türkiye gümrük tarifelerinde diğer AB ülkeleri ile ortak hareket edecekti), 1990'lı yılların sonlarına doğru artık bitme noktasına gelen bavul turizmini ve zaten yok denecek kadar az olan re-eksport’ a balta indirmiştir.

Avrupa Adalet Divanı’nın, KKTC’nin dış ticaretini olumsuz yönde etkileyen kararlarının ortadan kaldırılması için Türkiye ve KKTC hükümetleri arasında yoğun çalışmalar yapılmaktadır. İki ülke arasındaki ticari ve ekonomik ilişkilerin arttırılması ve geliştirilmesi için çeşitli alanlarda Anlaşmalar ve Protokoller imzalanmıştır.

Bu imzalanan Protokoller uyarınca KKTC’de üretilen ihraç ürünlerinin Türkiye ve Üçüncü Ülke pazarlarına sunulmasını sağlayacak ve de kolaylaştıracak önlemler alınması karara bağlanmıştır.

Halen KKTC ve Türkiye arasında dahi ulaşım sektöründe sorunlar yaşanmakta ve bu durum iki ülke arasındaki ticari ve ekonomik hedefleri olumsuz yönde etkilemektedir. Dolayısıyla var olan sorunların acilen çözüme kavuşturulması gerekmektedir.

Türkiye ve KKTC hükümetleri arasında imzalanan Ticaret ve İşbirliği Anlaşmasının süratle hayata geçirilerek anlaşmada yer alan hususların sağlıklı bir

şekilde uygulanabilmesi için iki ülke arasında halen uygulanmakta olan ticari ve ekonomik faaliyetlere ilişkin mevzuatın uyumlu hale getirilmesi yönündeki çalışmaların hızlandırılması ve sonuca bağlanması gerekmektedir.