Dış Ticaretin KKTC Ekonomisi İçerisindeki Yeri

KKTC’de ihracat sektörü uluslararası arenada uygulanan izolasyonlar ve ambargolar nedeniyle ciddi sorunlarla karşılaşmaktadır. Özellikle AB Adalet Divanı tarafından alınan kararlar birçok ürünün AB’ne ihracatını engellemiş bulunmaktadır.

Fakat, Türkiye'nin sağladığı pazar olanakları ve diğer destekler ile ihracat sektörü ayakta durmaya devam etmektedir.

Ülkenin dış ticaret rejiminin, ülkede değişen ve gelişen siyasi ve ekonomik koşullar paralelinde gözden geçirilmesi ve AB mevzuatıyla uyumlaştırılması esastır.

KKTC dış ticaretini olumsuz yönde etkileyen izolasyonların kaldırılmasına yönelik siyasi girişimler etkinleştirilerek sürdürülmelidir.Ülke ticaretine olumlu katkı sağlayacağı düşünülerek hazırlanan Yeşil Hat Tüzüğü kapsamının genişletilmesi ve daha etkin bir şekilde uygulanabilmesi için gerekli girişim ve çalışmalar devam ederken, doğrudan ticaretin geliştirilmesi için de etkin girişimler sürdürülmektedir.

Tablo – 12: Yeşil Hat Tüzüğü Kapsamında Güney Kıbrıs'la Olan Ticaret (2003-2005)

2005 yılında Yeşil Hat Tüzüğü’nün uygulamaya girmesi ile Güney Kıbrıs ile olan ticaret hacmimizde gelişme gözlemlenmektedir. Ancak gerek Yeşil Hat Tüzüğü’nün tam anlamı ile uygulanamamasından gerekse KKTC’ye yönelik olan izolasyonların ortadan kaldırılmamasından dolayı Yeşil Hat Tüzüğü beklentileri karşılamaktan uzak kalmıştır.

Tablo 12’de de görüldüğü gibi Güney Kıbrıs’a yapılan ihracat 2004 yılında 443,066 ABD doları olarak gerçekleşirken 2005 yılında 2004 yılına göre %330 oranında aratarak 1,460,4153 ABD doları olarak gerçekleşmiştir. İthalatımız ise 2004 yılında 34,666 ABD doları olarak gerçekleşirken %58.1 oranında aratarak 2005 yılında 201,531 ABD doları olarak gerçekleşmiştir. 2005 yılında Yeşil Hat Tüzüğü’nün uygulamaya girmesi ile Güney Kıbrıs ile olan ticaret hacmimizde gelişme gözlemlenmektedir. Ancak gerek Yeşil Hat Tüzüğü’nün tam anlamı ile uygulanamamasından gerekse KKTC’ye yönelik olan izolasyonların ortadan kaldırılmamasından dolayı Yeşil Hat Tüzüğü beklentileri karşılamaktan uzak kalmıştır.

KKTC’nin dış ticareti özellikle ihracatımızı engelleyici ABAD kararlarının olumsuz etkilerini gidermek amacı ile alınan kararlı önlemler sonucu Türkiye’ye yönelerek gelişme göstermiştir. 2005 yılı verilerine göre toplam ithalatımız içerisinde Türkiye’nin payı %65.1 ve diğer ülkelerin %34.9 olurken ihracatımız içerisinde Türkiye’nin payı %50.2 ve diğer ülkelerin ise %49.8 olarak gerçekleşmiştir (tablo 13).

Tablo – 13:Dış Ticaretin Ülkelere Göre Dağılımı (2003-2005)

Tablo – 14: Dış Ticaret Hacminin Ülkelere Göre Dağılımı (2003-200

Tablo- 15: Ülkelere Göre Dış Ticaret Dengesi (2003-2005)

KKTC’nin ihracatı 2005 yılında 2004 yılına göre %9.8 oranında artarak 62 milyon ABD dolarından 68.1 milyon ABD dolarına yükselmiştir. İthalat ise %47.2 oranında artarak 1,255.5 milyon ABD dolarına yükselmiştir.

2003-2005 yılları arasındaki dönemde dış ticaret hacmimiz sürekli artan bir trend izlemiştir. Dış Ticaret Hacmimiz 2005 yılında 2004 yılına göre %44.6 oranında artarak 915.1 milyon ABD dolarından 1,323.6 milyon ABD dolarına yükselmiştir (tablo 14).

2003 ve 2004 yıllarında milli gelirde meydana gelen büyüme, döviz kurlarında yaşanan istikrar dışalım ve dışsatım hacminde de büyümeyi beraberinde getirmiştir.

KKTC dışsatımının yapısında son yıllarda sanayi ürünleri lehine değişen bir yapı söz konusudur. 2003-2005 yılları arasındaki dönemde tarım ürünleri ihracatının payı %31’den %36.1’e buna karşılık sanayi ürünleri ihracatının payı %63.6’dan

%64.4’e yükseldi (tablo 16).

Ana mal grupları itibarıyla dışalım incelendiğinde, "makine ve nakliye araçları" mal grubu birinci sırayı, "yapıldığı maddenin cinsine göre tasnif edilenler"

mal grubu da ikinci sırayı almaktadır (tablo 17).

Tablo 16: KKTC Dışsatımının Yapısı (2003-2005)

Tablo 17: Ana Mal Gruplarına Göre Dışalım (2003-2005)

(Milyon ABD $)

4. İthalat

İthalat'ın KKTC ekonomisi açısından önemi yadsınamayacak düzeydedir.

KKTC az gelişmiş ve küçük bir ada ekonomisi olmasının verdiği birtakım dezavantajlar sebebiyle ülke ihtiyaçlarını temel tarım ürünleri dışında çok büyük bir ölçüde dışarıdan temin etme yoluna gitmektedir. Birçok üretici üretim maliyetlerinin çok yüksek olmasından dolayı satışlarında yerli üretim yerine ithal ürünlerini tercih etmektedirler. Özellikle üretimdeki teknolojinin eski olması ve yenilenmesinin de çok pahalı bir yatırım gerektirmesinden dolayı üreticiler ithal ürün satışını da benimsemektedirler.

Yerel tüketim veya kullanım için ithal edilen mallar özellikle son yıllarda artan bir derecede Türkiye Cumhuriyeti'nden sağlanmaktadır. Gerek Türkiye Cumhuriyeti’nde son yıllarda sanayi sektöründe ortaya çıkan önemli gelişmeler ve gerekse Türkiye piyasasının dış piyasalara göre daha ucuz olması nedeniyle KKTC

piyasasının ihtiyacını çok büyük bir ölçüde Türkiye Cumhuriyeti menşeli mallar karşılamaktadır.

İşlenip ihraç edilmek üzere ithal edilen mallar daha fazla sanayi sektöründe ortaya çıkan hammadde ihtiyacını karşılamak üzere ithal edilen mallardan oluşmaktadır. Burada da konfeksiyon yani tekstil sektörü'nün ara malları başı çekmektedir.

1977- 2002 yılları arasında ana mal grupları itibarıyla dışalım incelendiğinde, genellikle "makine ve nakliye araçları" mal grubu birinci sırayı, "yapıldığı maddenin cinsine göre tasnif edilenler" mal grubu da ikinci sırayı almaktadır (tablo 18).

Tablo 18: Ana Mal Gruplarıyla İthalat

Tablo 19: Ana Mal Gruplarıyla İthalat (Devam)

Araçları _116.9 32.1 63.3 22.1 98.7 27 73.5 23.1 85.5 24 126 29.3 135.9 125.5 125.5 29.6 59 21.7 74.1 23.9

9.Çeşitli Mamuller

33 9.1 48.5 16.9 28.6 7.8 24.6 7.7 28.1 7.9 32.5 7.5 33.4 32 32 7.5 20.6 7.6 25.8 8.3

Toplam

363.9 100 286.6 100 366.1 100 318.4 100 356.6 100 430.5 100 412.7 424.9 424.9 100 272 100 309.6 100 (Milyon US $)

Liberal bir dış ticaret politikası izleyen ve herhangi bir ülke kısıtlaması da uygulamayan KKTC ithalat ağırlıklı olmak üzere dış ticaret ilişkilerini 60'tan fazla ülke ile gerçekleştirmektedir. Bu ülkeler arasında da en önemli yeri hem ihracat'ta hem de ithalat'ta Türkiye almaktadır. Ülkedeki tüketim ihtiyaçlarını çok büyük ölçüde dışarıdan temin eden KKTC tüketim ve hammadde ihtiyaçlarının yanı sıra toplam ithalat'ını da büyük ölçüde Türkiye Cumhuriyeti'nden temin etmektedir. 1975 yılında TC'den ithal edilen malların toplam ithalat içerisindeki payı %64.2, diğer ülkelerin toplam payı da 35.8% iken bu rakamlar 2005 yılında TC için %65.1 ve diğer ülkeler için %34.9 olmuştur. Türkiye' den sonra önemli ithal ülkeleri İngiltere ve diğer AB ülkeleri gelmektedir. Özellikle İngiltere KKTC’nin Türkiye’den sonra en çok ithalat ve ihracat yaptığı ülkedir. Bunun en önemli sebebi KKTC’nin uzun yıllar İngiliz idaresinde kalmasıdır. Bugün İngiltere’de bir çok Kıbrıslı Türk yaşamaktadır ve KKTC’de de bir çok İngiliz mülk sahibidir. İngilizler yaz aylarını Kıbrıs’ta geçirmektedir ve Kıbrıs kültürüne, Kıbrıs’a özgü yemeklere alışmaktadırlar. Dolayısıyla bu durum İngiltere’yi en çok ihracat ve ithalat yaptığımız ikinci ülke konumu getirmiştir.

KKTC’nin Dış Ticaretinin zaman içerisinde nasıl bir seyir izlediğini daha iyi inceleyebilmek için 3 dönemde ele alınmıştır. 1995, 2000 ve 2005 yıllarında yaptığı ithalat ve ihracata bağlı olarak gruplandırmalar yapılmıştır. Ülkede yapılan ithalat 21 ana gruba ayrılmıştır.

Bu gruplar şunlardır: 1.Canlı Hayvanlar ve Hayvansal Ürünler, 2.Bitkisel Ürünler, 3.Hayvansal ve Bitkisel Katı ve Sıvı Yağlar, 4.Gıda Sanayi Ürünleri, 5.Mineral Maddeler, 6.Kimya Sanayi Ürünleri, 7.Plastikler ve Kauçuk Mamulleri, 8.Deriler, Köseleler, Postlar, Kürkler ve Bunlardan Mamul Eşya, Eyer ve Koşum

Takımları, Seyahat Eşyaları ve El Çantaları, 9.Ağaç, Odun Kömürü, Ağaçtan, Mantardan ve Örülmeye Elverişli Maddelerden Mamul Eşyalar, 10.Odun Hamuru, Kağıt, Karton ve Mamulleri, 11.Dokumaya Elverişli Maddeler ve Bu Maddelerden Mamul Eşyalar, 12.Ayakkabılar, Başlıklar, Şemsiyeler, Bastonlar, Kemerler, Kırbaçlar ve Bunların Aksamı ve Yapma Çiçekler, 13.Taş, Alçı, Çimento, Amyant, Mika veya Benzeri maddelerden Mamul Eşya, Seramik Mamulleri, Cam ve Cam Eşya, 14.Tabii veya Kültür İncileri, Kıymetli veya Yarı Kıymetli Taşlar, Kıymetli Metaller, Taklit Mücevher ve Metal Paralar, 15.Adi Metaller ve Adi Metallerden Eşya, 16.Makinalar, Mekanik Cihazlar ve Elektrik Malzemeleri, 17.Nakil Vasıtaları, 18.Optik Alet, Fotoğraf, Sinema, Ölçü, Kontrol Alet ve Cihazları, Tıbbi Alet ve Cihazları, Müzik Aletleri ve Aksesuarları, 19.Silahlar, Mühimmat Aksam, Parça ve Teferruatı, 20.Çeşitli Mamul Eşya ve son olarak 21.Sanat Eserleri, Koleksiyon Eşyası ve Antikalardır.

4.1 Canlı Hayvanlar ve Hayvansal Ürünler:

KKTC’nin canlı hayvan ve hayvansal ürünler ithal ettiği grup içerisinde canlı hayvanlar, etler, yenilen sakatatlar, balıklar, kabuklu hayvanlar, süt ürünleri, kuş ve kümes hayvanlarının yumurtaları, tabi bal ve hayvansal kökenli ürünler yer almaktadır.

Bu grup içerisinde yer alan ürünlerin 1995, 2000 ve 2005 yılında ithal edildiği ülkelerin dağılımı zaman içinde değişmekle birlikte, bu süre içerisinde yapılan ithalat tutarı da değişmektedir.