Mükelleflerin bildirme ödevlerinin ilki VUK'un 153. maddesinde düzenlenen işe başlamanın bildirilmesine ilişkindir. Yükümlülerin işe başlaması, vergi dairesi ile sürekli bir ilişki bağının kurulması sonucunu doğurmaktadır. Bu bakımdan yükümlüler işe başladıklarını vergi dairesine kendiliklerinden bildirmekle ödevlidir.180 Kanuna göre;
vergiye tabi ticaret ve sanat erbabı, serbest meslek erbabı, Kurumlar Vergisi mükellefleri, kollektif ve adi şirket ortakları ile komandit şirketlerin komandite ortakları
176 Şenyüz, s.76. 177 Şenyüz, s.76-77. 178 Candan, s.245. 179 Şenyüz, s.76. 180 Karakoç, s.344.
işe başlama keyfiyetini vergi dairesine bildirmeye mecburdurlar.
VUK'un 168. maddesine göre işe başlama bildirimleri; gerçek kişilerde işe başlama tarihinden itibaren on gün içinde kendilerince veya 1136 sayılı Avukatlık Kanununa göre ruhsat almış avukatlar veya 3568 sayılı Kanuna göre yetki almış meslek mensuplarınca, şirketlerde ise şirketin kuruluş aşamasında işe başlama tarihinden itibaren on gün içinde ticaret sicili memurluğunca ilgili vergi dairesine yapılır. Ticaret sicil memurlukları kurumlar vergisi mükellefi olup da tescil için başvuran mükelleflerin başvuru evraklarının bir suretini ilgili vergi dairesine intikal ettirmekle yükümlüdür. Ticaret siciline tescil şirketler için işe başlama göstergesi olduğundan, bu ilişki esas alınarak şirketlerde işe başlamayı bildirme yükümlülüğü ticaret sicil memuruna yüklenmiştir. Dolayısıyla işe başlamanın zamanında bildirilmemesine ilişkin ceza hükümleri bu yükümlülüğü yerine getirmeyen sicil memuru hakkında uygulanır.181
Şirketler dışında kalan ve dolayısıyla ticaret siciline kayıt edilmek durumunda olanlar için bildirim yükümlülüğünün tüzel kişiliğe ait olacağına şüphe yoktur.182
Kanunda işe başlamanın göstergeleri tüccarlar ve serbest meslek erbabı için ayrı ayrı düzenlenmiştir. Bir iş yeri açmak, iş yeri açılmamış olsa bile ticaret siciline veya mesleki bir teşekküle kaydolunmak veya kazançları basit usulde tesbit edilen tüccarlar için işle bilfiil uğraşmaya başlamak hallerinden herhangi biri tüccarlar yönünden (VUK m. 154); muayenehane, yazıhane, atelye gibi özel iş yerleri açmak, çalışılan yere tabela, levha gibi mesleki faaliyette bulunulduğunu ifade eden alametleri asmak, her ne şekilde olursa olsun devamlı olarak mesleki faaliyette bulunduğunu gösteren ilanlar yapmak ya da serbest olarak mesleki faaliyette bulunmak üzere mesleki teşekküllere kaydolunmak hallerinden herhangi birinin gerçekleşmesi ise serbest meslek erbabı için (VUK m. 155) işe başlamanın göstergesi olarak kabul edilmiştir.
Ayrıca, işe başlama bildirimlerinin yazılı olarak yapılacağı, defter tutmaya mecbur olmayan mükelleflerden okuma ve yazması olmayanların bildirmeleri sözle yapabileceği, bu durumun tutanakla tesbit olunacağı VUK'un 169. maddesinde belirtilmiştir. Yine VUK'un 170. maddesinde; yazılı bildirmelerin posta ile taahhütlü
181 Şenyüz, s.78. 182 Şenyüz, s.78.
olarak gönderilmesi imkanı getirilmiş, bu takdirde postaya verme tarihinin vergi dairesine verilme tarihi yerine geçeceği ifade edilmiştir.
Mükellef ve sorumluların işe başlamayı bildirme ödevini yukarıda açıklanan sürelerde ya da hiç yerine getirmediklerinin tespiti halinde birinci derece usulsüzlük cezası verilir.
7- Tasdiki mecburi defterlerden herhangi birinin tasdik ettirilmemesi
Mükellefler faaliyet türlerine uygun düşen defterleri tutmaları yanında bunların bazılarını tasdik ettirmek zorundadırlar.183
Mükelleflerin bu defterlere istedikleri zaman istedikleri gibi ilaveler yapma, kimi sayfalarını yırtma, silme, yerine yenilerini koyma, kimi kayıtları vergi ziyaına neden olacak biçimde sonradan değiştirme olanağına sahip olmamaları gerekir. Tasdik zorunluluğu, bu sonucu sağlamaya yönelik önlemlerden biridir.184
VUK'un 220. maddesi gereğince tasdik zorunluluğu getirilen defterler; ➢ Yevmiye ve envanter defterleri,
➢ İşletme defteri, ➢ Çiftçi işletme defteri,
➢ İmalat ve istihsal vergisi defterleri (Basit İstihsal Vergisi defteri dahil), ➢ Nakliyat vergisi defteri,
➢ Yabancı nakliyat kurumlarının hasılat defteri, ➢ Serbest meslek kazanç defteri olarak sıralanmıştır.
Yukarıda sayılan defterlerin yerine tutulması uygun görülen defterlerin de tasdik ettirilmesi mecburidir. Örneğin; serbest meslek kazanç defterindeki bilgileri içermek koşuluyla hekimlerin tuttuğu protokol defteri böyledir.185
183 Şenyüz, s.78. 184 Candan, s.246. 185 Şenyüz, s.79.
Burada dikkat edilmesi gereken bir husus da bazı defterlerin tutulması zorunlu olmakla birlikte onaylattırılmasının zorunlu olmadığıdır. Bilanço esasına tabi olan tüccarların tutmak zorunda oldukları defteri kebir buna örnektir.186
Tasdik zamanına gelince, VUK'un 221 ve 222. maddelerinde işletmenin ve defterin durumuna göre farklı süreler öngörülmüştür:
➢ Ötedenberi işe devam edenler yeni yılda (dönemde) yeni defter kullanacaklarsa defterin kullanılacağı yıldan (dönemden) önce gelen son ayda tasdik işlemini yaptırmalıdırlar. Bu tasdike yenileme tasdiki adı verilir.187
➢ Ötedenberi işe devam edenler yeni yılda (dönemde) eski yıl defterlerinin dolmaması nedeniyle eski yıl (dönem) defterini kullanmaya devam edeceklerse defterin kullanılacağı yılın (dönemin) ilk ayı içinde tasdik işlemini yaptırmaya mecburdurlar. Bu tasdike ise devam tasdiki adı verilir.188
➢ Hesap dönemleri Maliye Bakanlığı tarafından tesbit edilenlerin, defterin kullanılacağı hesap döneminden önce gelen son ayda tasdik işlemini yaptırmaları gerekir.
➢ Yeniden işe başlayanlar, sınıf değiştirenler ve yeni bir mükellefiyete girenler işe başlama, sınıf değiştirme ve yeni mükellefiyete girme tarihinden önce; vergi muafiyeti kalkanlar muaflıktan çıkma tarihinden başlayarak on gün içinde defterlerini tasdik ettirmelidirler.
➢ Tasdike tabi defterlerin yıl içinde dolması veya sair sebeplerle yıl içinde yeni defter kullanmaya mecbur olanlar bunları kullanmaya başlamadan önce onaylatmaya mecburdurlar.
186 Edizdoğan-Taş-Çelikkaya, s.116. 187 Şenyüz, s.79.
Defterlerin tasdik işlemi, tasdik makamının resmi mührüyle sayfaların mühürlenerek birbirini takip eden sayılarla numaralandırılmasını ve defterin ilk sayfasına tasdik şerhinin yazılmasıyla yerine getirilir. Tasdik şerhi; defter sahibinin adı ve unvanı ile bağlı olduğu vergi dairesi, iş adresi, işin türü, defterin türü ve kaç sayfadan ibaret olduğu, kullanılacağı hesap dönemi, tasdik tarih ve numarası ile tasdik makamının resmi mühür ve imzasını ihtiva eder.
Tasdik makamı VUK'un 223. maddesinde; defter sahibinin iş yerinin, iş yeri olmayanlar için ikametgahının bulunduğu yerdeki noter veya noterlik görevini ifa ile mükellef olanlar, menkul kıymet ve kambiyo borsasındaki acentaları için borsa komiserliği olarak belirtilmiştir. Anonim ve limited şirketlerin kuruluş aşamasında ise, noter tarafından tasdik edilebileceği gibi şirket merkezinin bulunduğu yer ticaret sicili memuru tarafından da tasdik edilebilir.
Ceza kesilebilmesi için yukarıda “tasdik zamanı” bahsinde belirtilen kanuni süreler içinde defterlerin tasdik ettirilmemesi yeterli değildir. Yasa hükmünde defter tasdiki için kanuni sürenin sonundan başlamak üzere bir aylık ek süre tanınmıştır. Birinci derece usulsüzlük cezası bir aylık ek süre içinde tasdik işlemi yaptırılmadığı takdirde kesilir. Kanun koyucu bir aylık ek süre geçtikten sonra yapılan tasdikleri hiç yapılmamış gibi muameleye tabi tutmuştur.189 Dolayısıyla her iki durumda da birinci
derece usulsüzlük cezası öngörülmüştür. Defterlerin 1 aylık ek süre içinde tasdik ettirilmesi halinde ise tasdikin geç yapıldığı kabul edilerek ilerideki bölümlerde açıklanacak olan ikinci derece usulsüzlük cezası uygulanacaktır.
Ayrıca, kanunda defter tasdikine yetkili olanlar dışındaki kişi ve makamlarca yapılan tasdik işlemlerinin geçersiz olduğu, yani hiç tasdik ettirilmeme sonucunu doğurduğu ileri sürülmektedir.190
189 Şenyüz, s.80. 190 Candan, s.249.