İşbirirlikli Öğrenme Yöntemi Teknikler

Sınıfta işbirliğine dayalı süreçleri geliştirmek için sınıfta uygulanabilecek bazı teknikler geliştirilmiştir (Johnson ve Johnson, 1975; 1976, Aranson ve arkadaşları, 1978, Slavin, 1983). Bu geliştirilen teknikler işbirliğine dayalı yöntem adı altında toplanmaktadır.

İşbirlikli Öğrenme Tekniklerinin etkililiği üzerine birçok araştırma yapılmış, bu araştırmalar sonunda, işbirliğine dayalı öğrenmenin düşük yetenekli öğrencilerin problem çözme ve üst düzey öğrenme becerilerini, geleneksel öğrenme ortamlarına göre daha geliştirdiği saptanmıştır. İşbirlikli öğrenme tekniklerinin öğrencinin duyuşsal ve psiko-sosyal gelişimine yardım ettiği saptanmıştır (Johnson ve Johnson, 1981; Kagan,2000).

Aşağıda belli başlı işbirlikli öğrenme teknikleri ana hatlarıyla tanıtılmıştır. 1.5.7.1.Birlikte Öğrenme

Johnson ve Johnson (1991) tarafından Minnesota Üniversitesi’nde geliştirilen bir tekniktir. Birlikte öğrenme yönteminde öğrenciler dört ya da beş

kişilik karma gruplarda kendilerine verilen çalışma yaprakları üzerinde çalışırlar. Bütün öğrenciler görev yaprağını alır fakat grupta yalnız bir yaprak kullanılır. Grup üyeleri, grup ödevinin amaçları doğrultusunda ne yapacaklarını ve nasıl çalışacaklarını birlikte kararlaştırırlar. Sonuçta, ortak bir çalışma ödevi ortaya koyarlar. Öğrencilerden, öğretmenden yardım istemeden önce, grup içinde birbirlerine yardım etmeleri beklenir. Öğrenciler, grup içindeki başarılarına ve bireysel başarılarına göre ödüllendirilirler. Bu teknikte, ne gruplar, ne de bireyler birbirleriyle yarışırlar. Bu yöntemin ilk biçimiyle en önemli özellikleri, grup amacının olması, düşünce ve gereçlerin paylaşılması, iş bölümü ve grup ödülüdür(Gömleksiz, 1995; Açıkgöz, 1992, 2002; Sucuoğlu, 2003; Sadler, 2002).

Açıkgöz (1992, 2002), birlikte öğrenme tekniğinin son biçimi ile uygulanması sırasında yer alması gereken işlemleri şöyle açıklamaktadır:

1. Öğretimsel hedeflerin belirlenmesi: Bu hedefler, akademik ve işbirliği becerileri olmak üzere iki grupta toplanabilir:

2. Grup büyüklüğüne karar verilmesi: Grup büyüklüğü iki ile altı arasında değişebilir. Grubun büyüklüğünü zaman, araç-gereç sayısı gibi etkenler belirler.

3. Öğrencilerin gruplara ayrılması: Bu aşamada dikkat edilmesi gereken en önemli nokta yetenek, cinsiyet, sosyo-ekonomik özgeçmiş, çalışkanlık vb. Özellikler açısından karma gruplar oluşturulmasıdır. Bu nedenle grupları öğrencilerin değil de öğretmenlerin oluşturması tavsiye edilebilir. Öğrencilerin hep aynı grupta çalışmaları yerine değişik gruplarda çalışmaları sağlanmalıdır.

4. Sınıfın düzenlenmesi: Kolay iletişim kurabilmeleri için öğrenciler birbirlerine olabildiğince yakın, gruplar ise olabildiğince uzak oturmalıdır. Bunun gerekçesi, grup üyelerinin diğer grupları rahatsız etmeden iletişim kurabilmeleridir.

5. Öğretim araç-gerecinin bağımlılık yaratacak biçimde planlanması: Bu işlem özellikle işbirlikli öğrenme uygulamalarına yeni başlayan ve grupla çalışma becerilerini kazanmamış öğrencilerin katılımını sağlamak için gereklidir. Bunu sağlamanın bir yolu, her gruba öğrenme araç-gerecinden bir kopya vererek

öğrencileri o araç-gereci paylaşmak zorunda bırakmaktır. Bir başka yol ise, öğrencilerin her birine öğrenilecek bilginin yalnızca bir kısmını vermek böylece öğrencilerin birbirine öğretmelerini sağlamaktır.

6. Bağımlılığı sağlamak için grup üyelerine görevler verilmesi: Bu amaçla öğrencilere özetleyici, denetleyici, bağ kurucu, kaydedici, özendirici, gözlemci gibi görevler verilebilir.

7. Akademik işin açıklanması: Öğrencilere ne yapmaları gerektiği ve o işi nasıl yapacakları açıklanmalıdır.

8. Olumlu amaç bağımlılığının yaratılması: Öğrencilerden grup ürünü istenilerek ya da grup ödülü verilerek sağlanabilir.

9. Bireysel değerlendirme: Bütün grup üyelerinin katkısını sağlamak için gereklidir. Sınavların bireysel olarak verilmesi ya rasgele seçilen öğrencilere grup çalışmasıyla ilgili sorular sorulması ve grup üyelerinin birbirinin çalışmasını düzeltmesi ya da grup notunun rasgele seçilen bir öğrencinin çalışmasına dayalı olarak verilmesi bu noktada yardımcı olabilir.

10. Gruplar arasında işbirliğinin sağlanması: Grup içinde işbirliğinin yararları bütün sınıfa yayılabilir. İşi biten grup diğer gruplara yardımcı olabilir.

11. Başarı için gerekli ölçütlerin açıklanması: İşbirlikli öğrenme durumlarında ölçüt dayanaklı değerlendirme yapılmalıdır.

12. İstendik davranışların belirlenmesi: İşbirliği işe-vuruk olarak tanımlanmalıdır. Başlangıçta grupta kalma, sessiz konuşma gibi davranışlar, daha sonraki aşamalarda ise her üyenin yeni öğrenilenlerle önceki öğrenilenler arasında bağ kurması, öbür grup üyelerinin söylediklerini dikkatlice dinlemesi, insanları değil düşünceleri eleştirmesi gibi davranışlar vurgulanabilir.

13. Öğrenci davranışlarının yönlendirilmesi: Grupların çalışması sırasında öğretmen, öğrencilerin hangi noktalarda hangi sorunlarla karşılaştıklarını belirlemek

için grupları gözler. Bu gözlem öğrencilerin gösterdiği istendik ve istenmedik davranışları belirlemek amacıyla da yapılır.

14. Grup çalışmasına yardımcı olunması: Gruplar çalışırken öğretmen soruları yanıtlayarak, açıklamalar yaparak, tartışarak öğrencilere, verilen işi bitirmelerinde yardımcı olur.

15. İşbirliği becerilerinin öğretilebilmesi için araya girilmesi: Grup çalışması sırasında öğretmenin, birlikte çalışmakta güçlük çeken öğrencilerin işbirliği yapmalarını sağlayacak öneriler getirmesi ve bu becerileri gösteren öğrencileri pekiştirmesi yararlı olacaktır. Gerekli olmadıkça araya girmek yarardan çok zarar getirebilir, çünkü işbirliği grupları biraz uğraştıktan sonra sorunların üstesinden gelebilir. Öğretmen ne zaman ve nasıl araya gireceğine duruma göre karar vermelidir.

16. Dersin sona erdirilmesi: Dersin sonunda öğrenciler o derste öğrendiklerini özetleyebilmeli ve bunları ileride nerede kullanacaklarını anlayabilmelidir.

17. Öğrenci öğrenmesinin nitel ve nicel olarak değerlendirilmesi: Herhangi bir işbirlikli öğrenme durumu sonunda ortaya çıkan ürün ya bir grup raporu, ya grupça hazırlanmış bir dizi yanıt, ya da öğrencilerin bireysel sınav puanları gibi bir ölçüm olacaktır.

18. Grubun ne kadar iyi çalıştığının değerlendirilmesi: Zaman sınırlı da olsa işbirlikli öğrenme uygulamasından sonra grupta nelerin iyi yapılıp yapılmadığının değerlendirilmesi gerekir.

19. Akademik çelişkilerin oluşturulması: İşbirlikli öğrenme gruplarında çalışan öğrencilerin katılımlarını ve güdülerini artırmak için akademik çelişki oluşturulabilir.

1.5.7.2.Öğrenci Takımları Başarı Bölümleri(ÖTTB)

Bu işbirlikli öğrenme tekniği Slavin (1983) tarafından geliştirilmiştir. Öğrenci Takımları Basan Bölümleri tekniğinin beş öğesi vardır.

Takımların Oluşturulması: Öğretmen takımlara dört ya da beş kişi atar. Bu sıra üçe bölünür ve listenin ilk %25'i yüksek, %50'si orta ve diğer %25'i de düşük başarılı olarak tanımlanır. Takım üyelerinin cinsiyet ve etnik köken açısından heterojen olmalarına dikkat edilmelidir. Takımların oluşturulmasında öğrencilerin söz konusu ders ile ilgili son sınavlardan aldıkları puanlarının ortalaması alınarak bir sıraya konur.

Konunun Sunulması: Bu aşamada öğretmen konuyu sınıfa sunar.

Takımların Çalışması: Bu aşamada öğrenciler problemleri tartışırlar, yanıtlarını karşılaştırırlar, grup içinde birbirlerinin yanlışlarını düzeltirler.

Puanlama: Takım puanı öğrencilerin bireysel ilerlemelerine göre yapılır. Takımdaki öğrencilerin gelişim puanlarının ortalaması takım puanını belirler (Senemoğlu, 2001).

Grup Ödülü: Öğrencilerin gelişme puanlarının ortalaması en yüksek olan gruba ödül verilir (Cooper, 1990).

1.5.7.3.Takım-Oyun-Turnuva(TOT)

Diğer bir işbirlikli öğrenme tekniği olan Takım-Oyun-turnuva Slavin ve arkadaşları (1983) tarafından geliştirilmiştir. Bu teknikte takımlar heterojen bir biçimde oluşturulur. Öğretmen, ÖTTB tekniğinde olduğu gibi konu ile ilgili sunum yaptıktan sonra, takımlara konu ile ilgili kitap, makale v.b. ders materyalleri verir (Erden, 1988). Takımlarda yer alan öğrenciler birbirlerine konuyu öğrettikten sonra, diğer takımlardan öğrencilerden aynı düzeyde olan iki öğrenci "turnuva masasında" yansırlar (Senemoğlu,2001). Öğrencilerin elde ettikleri puanlar takımların basanlarını belirler. Turnuva masaları her turnuvadan sonra değiştirilir. Takımlar ise beş, altı haftada bir yeniden oluşturulur.

Senemoğlu (2001)'nun Chambers ve Abramı (1991)'den aktardığına göre, takım-oyun-turnuva tekniğinin uygulamasında bazı istenmedik sonuçlar doğurduğuna dikkat çekmektedirler. Buna göre kazanan takımların üyeleri, başarısız olan takımların üyelerinden daha iyi öğrenmekte ve başarılı takımların üyelerinin öğrenme düzeyleri ve mutlulukları başarısız olan takımlara göre giderek artmaktadır. Böylelikle başarısız olan takım üyeleri kaygı düzeyleri, başarısızlığı kabul etme eğilimleri ve öğrenilmiş çaresizlikleri artmaktadır.

1.5.7.4.Birleştirme(Jigsaw)

Aronson (1978) ve meslektaşları tarafından geliştirilmiş olan Birleştirme Tekniğinin temelleri yazarların Grup Dinamiği ve Sosyal Etkileşim alanlarındaki uzun yıllar süren çalışmalarına dayanmaktadır. Uygulama sırasında şu işlemlere yer verilir. Tekniğin uygulanmasında önce 4-5 kişilik heterojen guruplar oluşturulur. Öğrencilerin öğrenmesi istenen konu da guruptaki öğrencilerin sayısı kadar parçalara bölünür. Her kümeye aynı konular verilir ve üyelerin her birinin bir alt konuyu seçmeleri istenir. Her üye kendi konusunu okur. Daha sonra diğer guruplardaki aynı konuyu alan üyeler bir araya gelerek uzmanlık guruplarını oluşturur. Bu uzmanlık guruplarında konu derinlemesine açıklanır ve tartışılır. Her üye kendisinin sorumlu olduğu konuyla ilgili her şeyi uzmanlık kümesinde tam olarak öğrendikten sonra kendi gurubuna döner. Her üye küme arkadaşlarını kendi konusuyla ilgili bilgilendirir. Konunun içindeki tüm bölümler üyelerce birbirine öğretildikten sonra öğrenciler tüm konulan içeren bireysel bir sınava alınırlar.

1.5.7.5.Birlikte Soralım Birlikte Öğrenelim

Açıkgöz (1992, 2002)’ün aktardığına göre; bu teknik Açıkgöz (1990) tarafından geliştirilmiştir. Tekniğin uygulanması sırasında izlenen basamaklar; grupların oluşturulması, okuma, öğrenci sorularının hazırlanması, grup sorusunun hazırlanması, grup sorularının gönderilmesi, grup sorularının yanıtlanması, yanıtların sınıfa sunulması, grup sunumunun değerlendirilmesi, bütün sınıf tartışması ve sınamadır. Tüm bu etkinliklerin gerçekleştirilmesi için okuma parçaları, soru-yanıt

kartları, temalar yaprağı, grup sunumunu değerlendirme formu ve sınav gibi materyaller gereklidir.

Açıkgöz (1992, 2002), bu teknikte kullanılan öğretimsel materyalleri şu şekilde belirtmiştir:

Okuma Parçaları: Kitaplarda yer alan bazı bölümler, öyküler ya da öğretmen tarafından hazırlanan notlar okuma materyali olarak kullanılabilir.

Soru-Yanıt Kartları: Öğrenci ve grup soruları ile yanıtların yazılabileceği kartlardır.

Temalar Yaprağı: Okuma sırasında öğrencilerin dikkat etmesi gereken noktaların listelendiği yapraktır.

Grup Sunumunu Değerlendirme Formu: Grup sunumlarının içerik ve sunuş şekli açısından değerlendirilmesinde kullanılmak üzere öğretmen tarafından geliştirilir.

Sınav: İşlenen konuyla ilgili çoktan seçmeli ya da kısa yanıtlı sorulardan oluşur. Süresi 10-15 dakikayı geçmemelidir.

Açıkgöz (1992, 2002), bu tekniğin uygulanması aşamasında yer almasında yarar görülen işlemleri şu şekilde açıklamıştır:

1. Grupların oluşturulması: Bu aşamada grupların büyüklüğüne ve grup