Açıklama

Bir kişinin akıl yürütme sonuçları ifade etmek; bir kişinin delile dayanan, kavramsal, metodolojik, içeriksel temelli sonuçlarını dikkate alarak doğrulamak ve uygun bir ifade ile ikna edici bir şekilde sunmak.

Sonuçları İfade Etmek

Bir kişinin akıl yürütme ile ulaştığı sonuçların sunumunu doğru bir şekilde ifade etmek için onları analiz etmek, değerlendirmek, sonuç çıkarmak ve gözlemlemek.

Örneğin; verilen bir görüşü kabul ettiğini belirtmek; birisinin karmaşık ya da önemli bir konu hakkındaki düşüncelerini gelecekte kullanmak üzere not almak; araştırma bulgularını ifade etmek, pratikte karşılaşılan bir sorun ile ilgili dikkate değer düşüncelerini ifade etmek.

Prosedürleri Doğrulama

Birinin yorum, analiz, değerlendirme ya da çıkarımlarını biçimlendirmede kullanılan delile dayalı, kavramsal, metodolojik, ölçütsel ve bağlamsal düşünceleri sunmak, böylece bu işlemlerin doğru bir şekilde kişinin kendisine ya da başkalarına kayıt, değerlendirme, açıklama ya da doğrulanması.

Yorum, analiz, değerlendirme ya da sonuç çıkarma da kullanılan delile dayalı, kavramsal, metodolojik, kriterleri göz önüne alan, içeriksel düşünceleri sunmak için bu düşünceleri doğru bir şekilde kayıt altına almak, değerlendirmek, tarif etmek ya da bu süreçleri doğrulamak.

Örneğin; uzun ya da zor bir problemin çözümünde veya bilimsel bir işlem üzerinde çalışırken çalışma adımlarını kayıt altına alan bir günlük tutmak; Bir bilginin analizinde, kişinin istatistiksel test seçiminin nedenlerini açıklamak; bir kişinin edebi bir metni değerlendirirken kullandığı standartları ifade etmek.

Örnek; daha sonraki süreçler için kavramsal açıklığın önemli olduğu bir problem üzerinde çalışırken , anahtar kavramın nasıl anlaşıldığını açıklama; verilen teknik yöntemin kullanımı için gerekli önkoşulları gösterme; mantıklı bir karar verme süreci içinde kullanılan stratejiyi rapor etme; kanıt olarak kullanılabilecek nicel ya da uzamsal bilgileri sunacak bir grafiksel gösterge dizayn etmek.

Argümanları Sunma

Bazı istekleri kabul etmek için sebepler gösterme.

Sonuç çıkarılabilir, analitik ya da değerlendirici yargılara ait yöntem, kavramlar, kanıtlar, kriterler ya da içeriğe yapılan itirazları ortaya koymak .

Örneğin; verilen durumu ya da politikayı tartışan bir yazı yazmak; birinin politik görüşlerine karşı oluşması beklenen akla uygun eleştirileri önceden tahmin etmek ve karşılığını vermek; delilleri ve karşı delilleri belirlemek, onları ifade etmek (Facione, 1990: 10).

1.1.7.6.Öz Düzenleme

Özellikle, bir kişinin akıl yürütme ya da sonuçları ortaya çıkarma süreci içinde kullandığı sorgulama, onaylama için gereken analiz ve değerlendirme becerilerini uygulayarak birinin bilişsel aktivitelerini, bu aktivite içinde kullanılan elementleri ve ortaya çıkan sonuçları izlemek.

Kendini gözden geçirme

Bilişsel becerileri içeren hem üretilen sonuçlar hem de doğru uygulama ve işlemleri bağımsız bir şekilde yansıtmak ve doğrulamak.

Birine ait düşünceler hakkında nesnel ve meta-bilişsel öz değerlendirmeler yapmak.

Bir kişideki bilgi eksiklikleri, basmakalıp düşünceler, ön yargılar, duygular ya da nesnelliği ve mantıklı düşünmeyi engelleyen diğer faktörler tarafından etkilenen düşünme şekli hakkında yargıda bulunmak.

Bir kişinin motivasyonunu, değerlerini, tutumlarını ve ilgilerini analizler, yorumlar, değerlendirmeler ya da sonuç çıkarımları yolu ile tarafsız, ön yargısız ve nesnel, gerçeğe saygı duyarak, mantıklı bir şekilde belirleyerek yansıtmak.

Örneğin; tartışmalı bir konu hakkında birinin bakış açısını kişinin kişisel eğilim ya da ilgileri üzerideki olası etkilerini duyarlı bir şekilde araştırmak; bir kişiye ait metodoloji ya da hesaplamalarda yanlış uygulamalar ya da gözden kaçmış yanlışları bulmak için incelemek; önemli bir bilginin gözden kaçıp kaçmadığından emin olmak için kaynakları yeniden okumak, bir kişiye ait bakış açısı ile değerlendirilen olaylar, fikirler yada tahminlerin kabul edilebilirliğinin belirleme ve inceleme, verilen bir sonuç hakkında bir kişiye ait nedenler ve akıl yürütme sürecinin belirlenmesi ve incelenmesi

Kendini düzeltme

Kendi araştırması sonucu açığa çıkan hatalar ya da eksiklikleri eğer olanak var ise düzeltmek için mantıklı prosedürler ortaya koymak.

Örneğin; birine ait metodolojik bir yanlışlık ya da eksikliği düzeltmek için gözden geçirmek ve ondan sonra konu ile ilgili fikirleri, bulguları düzenlemek için belirlemek(Facione, 1990: 10–11).

Delphi projesine katılan uzmanların hemen hemen üçte ikilik bir çoğunluğunun eleştirel düşünmenin belirli duyuşsal eğilimleri kapsadığını savunması ve yaklaşık üçte birinin ise eleştirel düşünmenin duyuşsal eğilimleri değil, bilişsel beceri ve eğilimleri kapsadığını savunması bu çalışmada yaşanan en derin bölünme olmuştur (Facione 1990: 12). Uzmanların çoğunluğu (%61), duyuşsal eğilimlerin eleştirel düşünmenin anlamını oluşturduğunu savunmuştur. Uzmanların azınlığı (%30) ise eleştirel düşünmenin bir yargısal süreci kastettiğinde ısrarlı olmuşlardır. Facione (1990: 13)’ nin aktardığı tabloda Tablo 2.’ de uzmanların çoğunluğunun (%61) eleştirel düşünmenin kavramsallaştırılmasının bir parçası olarak dikkate aldığı eğilimler listelenmiştir.

Tablo 2.

Eleştirel Düşünmenin Duyuşsal Eğilimleri Eleştirel Düşünmenin Duyuşsal Eğilimleri

Genel Olarak Yaşama Ve Yaşam Tarzına Yaklaşımlar

Geniş bir konu dizisiyle ilgili meraklılık

Genel olarak iyi bilgili olmaya ve öyle kalmaya ilgi duymak Eleştirel düşünmeyi kullanmak amacıyla fırsatlara karşı uyanıklık

Araştırma süreçlerine güveni olmak

Muhakeme yapmak için kişinin kendi yeteneğine güven duyması

Farklı dünya görüşleriyle ilgili açık fikirlilik Alternatifleri ve görüşleri düşünmede esneklik Diğer insanların görüşlerini anlamak

Muhakemeyi değerlendirmede uygun fikirlilik

Kişinin kendi önyargıları, kayırmaları, basmakalıpları, ben merkezli ya da toplum merkezli eğilimleri karşısında dürüst olması

Yargılarda bulunma, erteleme ya da değiştirmede ölçülü olma Değişimi destekleyen dürüst düşünce ileri süren görüşleri tekrar düşünmek ve gözden geçirip düzeltmek

Spesifik

Konular, Sorular

Ya Da Problemlere

Yaklaşımlar

Soru ya da ilişkiyi ifade etmede açıklık Karmaşıklığı çalışırken düzenli olmak İlgili bilgiyi araştırmada gayretli olmak Kriter seçme ve uygulamada mantıklılık

Yakındaki bir konu üzerine dikkati odaklamada özenli olma Zorluklarla karşılaşıldığında ısrarlı düşünmek

Konu ya da durumun imkân verdiği derecede kesin olmak

Ennis(1985), eleştirel düşünenen kişilerin 13 özelliği olduğunu ifade eder. Eleştirel düşünebilme becerisine sahip olan kişilerde şu eğilimler vardır: (1) yeni

düşünce ve fikirlere açık olma, (2) gerektiğinde(kanıta dayalı) aldığı pozisyonu değiştirme, (3) içinde bulunduğu durumu bütünsel olarak ele alma, (4) bilgiyi araştırma, (5) bilgiyi doğru bir şekilde araştırma,(6) içinde bulunduğu karmaşık durum ile başa çıkabilmek için işleri bir sıra dahilinde ele almak, (7) seçenekleri, alternatifleri arama, (8) nedenleri araştırma, (9) ilgili sorunun nedenini açık bir şekilde ifade etmek için araştırma yapma, (10) aklında sürekli problem tutma, (11) güvenilir kaynakları kullanmak, (12) ilgili noktada kalmak, (13) duygulara ve diğer kişilerin bilgi düzeylerine hassasiyet gösterme, saygı duyma.

Lipman(1988b), genel düşünme ve eleştirel düşünme başlığı altında iki ana ayrım yapar. Genel düşünme, basit ve standartlardan yoksundur. Eleştirel düşünme ise karmaşık ve nesnel, yararlı, tutarlı standartlara dayalıdır. Lipman öğretmenlerin öğrencilerin; (1) tahmin etmekten hesap etmeye, (2) tercih etmekten değerlendirmeye, (3) gruplamaktan sınıflandırmaya, (4) inanmaktan farz etmeye, (5) sonuç çıkarmaktan mantığı kullanarak sonuç çıkarmaya, (6) kavramlarla uğraşmaktan prensipleri yakalamaya, (7) ilişkileri dikkate almaktan ilişkiler arasındaki ilişkileri dikkate almaya, (8) nedenleri olmayan fikirler sunmaktan nedenleri olan fikirler sunmaya, (9) kriter ya da kriterlerden yoksun muhakemelerde bulunmaktan kriter tabanlı muhakemelerde bulunmaya doğru değişmelerine, gelişmelerine yardım etmeleri gerektiğini ifade etmiştir.