İşyerinde yaşanılan olumsuz faktörler işgören için önemli bir unsur olarak devamlı karşımıza çıkan bir sorundur. Günümüzde çalışan birey zamanının çoğunu işyerinde geçirmekte ve aile bireylerinden bile daha fazla bir şekilde iş arkadaşları ile iş ortamında bulunmaktadır. Bundan dolayı çalışan birey için sağlıklı, rahat ve kendini psikolojik olarak rahat hissedebileceği bir iş ortamı daha da önem kazanmaktadır.
Yapılan birçok araştırma göstermiştir ki işyerinde uygulanan psikolojik şiddet iş tatmini üzerine olumsuz yönde etkili olmaktadır.
Bosna Hersek’te fizikçiler üzerinde yapılan bir araştırmaya göre 511 fizikçiden 387’si (%76) çalışma hayatında psikolojik şiddet davranışı olduğunu, 136’sı (%26) ise sürekli psikolojik şiddete maruz kaldığını beyan etmiştir. Fizikçilerin yarısından fazlası mesleki statülerine karşı tehditler yaşamışlar ve neredeyse yarısı yalnızlık hissetmişlerdir. Yine bu çalışmada yapılan regresyon analizi motivasyon eksikliği, güven kaybı, isteksizlik ve depresyona yatkınlığın belirgin bir şekilde iş arkadaşlarının destek eksikliğinden kaynaklandığını göstermiştir. Mesleki statülere tehditlerin
116 Tutar, a.g.e., Sayfa 119 - 120
belirmesi ve izolasyon veya dışlama şeklinde psikolojik şiddetin oluşması, duygusal sağlık sorunları, güven ve istek eksikliği ile doğrudan ilişkilidir. 117
Bir İspanyol ilkyardım işçi grubunda yapılan çalışma, örgüt kültürü ve psikolojik şiddetin kişisel ve örgütsel sonuçları ile ilgilenmektedir. Bu çalışma örgütsel kültür boyutlarının psikolojik şiddet üzerinde çok önemli bir etkisinin olduğunu ve psikolojik şiddetin iş tatmini, örgütsel davranış ve katılım üzerinde büyük bir etkiye sahip olduğunu ortaya koymuştur. Sonuçlar psikolojik şiddetin sadece genel bir etki değil, kültüre direkt bir etkisinin de olduğunu göstermiştir. 118
Amerika’da iki profesyonel örgütten 218 çalışan ile yapılan araştırmada elde edilen bulgulara göre işyerindeki psikolojik şiddet ile iş tatmini arasında negatif yönlü bir ilişki mevcuttur ve işyerinde şiddet doğrudan ve dolaylı bir şekilde ilişkileri etkileyerek iş tatminini azaltmakta, verimliği ve karı düşürmektedir. 119
Türkiye’de Mayıs 2004 ile Ocak 2005 tarihleri arasında bankacılık sektöründe yapılan bir çalışmada ise psikolojik şiddet davranışlarının bireysel ve örgütsel sonuçları araştırılmıştır. Bu çalışmaya 11 özel ve kamu bankasından 105 erkek, 157 kadın toplam 262 kişi katılmıştır. Çalışmaya katılanların %54’ü evli, %4’ü boşanmış, % 42’si bekârdır. %80’i lisans mezunudur. Bu çalışmada kurbanların, endişe, baş ağrısı, uykusuzluk, somurtkanlık ve ülser gibi duygusal ve fiziksel sağlık problemler yaşadıklarını beyan ettikleri görülmüştür. Aynı zamanda bu araştırma psikolojik şiddetin işgörenin sağlık sorunları nedeniyle işgücü kaybının artışına neden olduğunu göstermiştir. Psikolojik şiddete maruz kalma riskinin iş tatminini azalttığını da ortaya koyan aştırmaya göre psikolojik şiddete maruz kalanlar arasında işinde fonksiyonel olduğuna inananların oranı %42 iken, psikolojik şiddete maruz kalmayanlarda bu oran
%72 dir. İş tatminindeki azalma, departmandan, iş arkadaşlarından ve iş çevresinden yakınma gibi bazı kişisel savunma mekanizmalarını da harekete geçirmektedir. Bu mekanizmalar psikolojik şiddete maruz kalanlarda daha fazla gözlemlenmektedir.
Örneğin psikolojik şiddete maruz kalanlarda departman değiştirme isteği kalmayanlara göre iki kat daha fazladır ve aynı farklılık iş çevresinden yakınma konusunda da
117 Nurka Pranjic, ljiljana M.Bilic, Azijada Beganlic, Jadranka Mustajbegovic; Mobbing, Stres and Work Ability Index among Physicians in Bosnia and Herzegovina:Survey Study
http://www.cmj.hr/2006/47/5/17042067.htm (28.08.2008)
118 Mobbing: Its Relationships with Organizational Culture and Personal Outcomes http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17296115 (15.08.2008)
119 Judith Lynn Fisher –Blando; Workplace Bullying- Aggressive Behavior and Its Effect on Job Satisfaction and Productıvıty,University Of Phoenix,february 2008.s,96
gözlemlenmiştir. Diğer taraftan psikolojik şiddetin kurbanlarında kariyerleri konusunda güven eksikliğine sebep olduğu da gözlemlenmiştir. Araştırmada psikolojik şiddete maruz kalanların dörtte biri işlerinin kariyerlerine hiç bir etkisi olmadığına inanırken, psikolojik şiddete maruz kalmayanların sadece onbirde biri bu düşüncededir. Sonuç olarak psikolojik şiddete maruz kalanlar artan psikolojik şiddet riski nedeniyle kendilerini sosyal anksiyete kurbanları olarak tanımlamıştır. 120
Psikolojik şiddetin iş tatmini ile yakından ilişkili olduğu pek çok çalışmada tespit edilmiştir. Örneğin Amerikalı bir grup işgörenin katıldığı araştırmada iş tatmininin psikolojik şiddete uğramayan kişilerde en üst düzeyde olduğu bulunmuştur.
Yine İsveç’te hemşirelerle yapılan bir çalışma, iş tatminindeki azalma ile psikolojik şiddete maruz kalma oranındaki fazlalık arasında ters yönlü bir orantı olduğunu ortaya koymuştur. 121
Antalya bölgesindeki beş yıldızlı konaklama işletmelerinde çalışan toplam 140 kişiyle bir araştırma gerçekleştirilmiştir. Araştırmada; konaklama işletmelerinde çalışan kişilerin iş yerinde maruz kaldığı ve gördüğü şiddet ve saldırgan davranışlar, cinsel taciz ve psikolojik şiddet (duygusal zorbalık) yaşanma düzeylerini belirleme ve tepkilerini ölçmeye yöneliktir. Yapılan araştırmada hem kadın hem de erkek çalışanların belli çerçeve içerisinde olmak üzere iş tatminleri (sosyal haklar, maaş, örgütsel adalet, yönetim, iş arkadaşları, işin yapısı ve terfi olanakları) düşük çıkmıştır. İş doyumunun düşmesi öncelikli olarak, çalışanların birbirleriyle olan iletişimlerin bozulmasına yol açarak, stresli bir çalışma ortamı doğurmaktadır. Bir anlamda tatminsiz bir şekilde çalışmak, istemediği bir işte veya düşünceleriyle iş aksiyonunun uyuşmamasından kaynaklanan paradoksu oluşturmaktadır. Yapılan araştırmada da iş tatminsizliğiyle beraber, iş ortamında saldırgan davranışların özellikle de psikolojik ve sözel şiddetin yoğun şekilde yaşandığı görülmektedir. Bu durum çalışan kişiler üzerinde psikomatik ve ruhsal rahatsızlıklar oluşturmuştur. İş yaşamında ki iş tatmininin düşmesi ve saldırgan davranışların yaşanması hayat doyumunun düşmesine etki etmektedir. İşletme
120 Individual and Organizational Consequences of Mobbing in the Workplace: Case of Banking Sector inTurkey (a survey)
http://www.thefreelibrary.com/Individual+and+organizational+consequences+of+mobbing+in+the...-a0172010699 (05.08.2008)
121 Maarit Vartia-Vaananen; Workplaces Bullying-A Study on the Work Environment,Well- Being and Health ,University of Helsinki,2003 s,50
açısından ise, işletmenin verimliliğini düşürerek müşteri memnuniyetsizliğinin ve personel devir hızının artmasına neden olacaktır. 122
3.3. Mobbing ve İş Tatmini İle İlgili Sağlık Çalışanları Üzerinde Yapılan