İş Mücadelesi Açısından Evde Çalışanların Hukuki Durumu

UyuĢmazlık, çıkarlar, istekler ve bakıĢ acıları arasında ayrılıklar bulunması durumudur. Diğer bir deyiĢler, uyuĢmazlık, birbiriyle bağdaĢmayan hedefleri olduğuna inanan iki tarafın iliĢkisidir (Seçer, 2007: 142). Bu iliĢkideki tarafların iĢçi ve iĢveren olması durumunda karĢımıza iĢ uyuĢmazlığı kavramı çıkar. ĠĢ uyuĢmazlığı adı verilen, iĢçi ve iĢveren arasındaki çıkar çatıĢmasından kaynaklanan çekiĢmeler içerisinde tarafların çalıĢma Ģartlarına iliĢkin farklı yöndeki taleplerini diğer tarafa kabul ettirmek için giriĢtikleri mücadeleye ise, iĢ mücadelesi adı verilir (Özdemir, 2003: 3).

ĠĢ mücadelesinin tarafı olarak tek baĢına iĢçi değil, bir grup iĢçidir. Taraf olan bu iĢçi topluluğu hukuki bir statüye sahip olabileceği gibi (sendika) fiili bir topluluk da olabilir (Kutal, 1968 : 221). Ancak, Türk ĠĢ Hukuku‟nda, iĢ mücadelesinin tarafları, iĢveren sendikası veyahut tek baĢına iĢveren olabilirken, iĢçiler adına iĢ mücadelesi sadece yetkili iĢçi sendikasınca yapılabilir (Ödemir, 2003 : 3).

ĠĢ mücadelesinin hukuka uygun araçları ise, iĢçiler açısından grev, iĢveren açısından ise, lokavttır. Anayasamızın 54.maddesinde, toplu iĢ sözleĢmesi yapılması sırasında uyuĢmazlık çıkması halinde iĢçilerin sahip olduğunun belirtildiği yasalgrevin tanımı yasadan yararlanarak Ģu Ģekilde verilebilir: Grev iĢçilerin topluca çalıĢmamak suretiyle iĢyerindeki faaliyetlerin durdurmak veya önemli bir ölçüde aksatmak amacıyla kendi

122

aralarında anlaĢarak yahut bir kurulusun bu yöndeki kararına uyarak isi bırakmalarıdır. (TĠSGLK.25/1) Bir grevin yasal sayılabilmesi için toplu is sözleĢmesinin yapılmasısırasında uyuĢmazlık çıkması halinde iĢçilerin iktisadi ve sosyal durumlarıyla çalıĢma Ģartlarını korumak düzeltmek amacıyla Kanun hükümlerine uygun olarak greve gidilmiĢ olması gereklidir (TĠSGLK 25/2).

Grev, iĢ mücadelesinin iĢçi tarafına tanınan en önemli aracı olup kökeninde iĢçilerin iĢi bırakması suretiyle iĢveren tarafını anlaĢmaya zorlamaları düĢüncesi yatar. Dolayısıyla grevin en önemli unsuru, iĢçilerin yapmakla yükümlü olduğu iĢi bırakmalarıdır (Akyiğit, 2010 536-537). Ancak, Türkiye‟de yasal grev belirli Ģartlar altında gerçekleĢebilir. Türkiye‟de bir grevin yasal olabilmesi için, ortada bir mesleki çıkar uyuĢmazlığı olmalı, denenen barıĢçı yollar uyuĢmazlığı gidermemeli, grev yasağı bulunmamalı, grev kararı yasaya uygun alınmalı ve uygulanmalıdır.

Greve katılan iĢçiler iĢi bırakmak zorundadır. Sendikalı sendikasız tüm iĢçilerin greve katılma hakkı vardır ancak katılma zorunluluğu yoktur. Bu bağlamda, grev yapılan iĢyerine iĢ sözleĢmesi ile bağlı olarak evde çalıĢan iĢçinin greve katılmasına herhangi bir yasal engel yoktur. Bir baĢka deyiĢle, evde çalıĢan iĢçi de yapmakla yükümlü olduğu iĢi bırakarak greve katılabilir. Yeter ki grev sırasında çalıĢma yükümlülüğü olan iĢçiler arasında olmasın. TĠSGLK‟na göre, doğrudan üretim ve satıĢa yönelik olmamak koĢuluyla, iĢe devamlarında nitelikçe teknik zorunluluk bulunanlar ile güvenlik, bakım vs. departmanlarındaki iĢçilerin greve katılması yasaktır. Bu departmanlarda çalıĢan iĢçilerin grev ve lokavt durumunda çalıĢması zorunlu olduğu gibi iĢverenin de onları çalıĢtırması zorunludur. (TĠSGLK.md.39). Ancak evde çalıĢanların yaptıkları iĢin niteliği olarak bu gruba girmeleri pek mümkün görülmemektedir. Ayrıca, iĢverenin de greve katılmayan iĢçileri grev süresince çalıĢtırmama hakkına sahiptir (TĠSGLK.md.38). Bu bağlamda, iĢveren de iĢyerine iĢ sözleĢmesine bağlı olarak evinde çalıĢan iĢçiye de iĢ vermeyi kesebilir.

Bir iĢ mücadelesi aracı olarak iĢverene tanınmıĢ hak olan lokavt, yasada "Toplu iĢ sözleĢmesinin yapılması sırasında uyuĢmazlık çıkması ve iĢçi sendikası tarafından grev kararı alınması halinde bu kanun hükümlerine uygun olarak yapılan lokavta kanuni lokavt denir" Ģeklinde tanımlanmıĢtır. (TĠSGLK md 26/2).

123

Greve katılan veya lokavta uğrayan tüm iĢçilerin iĢ sözleĢmesinden doğan hak ve borçları askıda kalır. Bu iĢçilerin grevin baĢlamasıyla birlikte iĢyerlerini terk etmeleri gerekmektedir. Ancak kendi evini iĢyeri olarak kullanan evde çalıĢan iĢçi için bu hükmün uygulanması mümkün değildir. Ayrıca, sendika greve katılan üyeleri arasından giriĢ çıkıĢı kontrol amacıyla grev gözcüleri atayabilir (TĠSGLK.md.48). Fakat, iĢyeri giriĢ çıkıĢını kontrol eden grev gözcülerinin evde çalıĢan iĢçinin greve katılıp katılmadığının denetlenmesi de mümkün değildir.

ĠĢveren grev nedeniyle sözleĢmesi askıda kalan iĢçilerin yerine onların iĢini yapmak üzere daimi veya geçici baĢka iĢçi alamaz (TĠSGLK md. 43/I). Maddedeki “baĢka iĢçi alamaz” deyimi bizzat iĢverene iĢ sözleĢmesi ile bağlı personel almayı ifade etmektedir (Kandemir, 2011: 206). Dolayısıyla iĢveren, grev veya lokavt süresince iĢ sözleĢmesi askıda kalan iĢçileri yerine evde çalıĢan iĢçi de istihdam edemeyecektir.

Hukukumuzda grev kararının alınmıĢ olması grevin mutlaka yapılabileceği ya da grev kararının kesinleĢtiği anlamına gelmemektedir. 2822 Sayılı TĠSGLK‟na göre, kanuni bir grevin iĢyerinde uygulanabilmesi için oylama yapılmasını, grev kararını ilan edildiği tarihte o iĢyerinde çalıĢan iĢçilerin en az dörtte biri, ilan tarihinden itibaren altı iĢgünü içerisinde yazılı olarak isterse, o iĢyerinde grev uygulaması yapılacaktır (TĠSGLK. md.35/III). Görüldüğü üzere, kanuni düzenlemede iĢyerinde çalıĢan iĢçi sayısı esas alınmıĢ, iĢ sözleĢmesi türleri açısından herhangi bir ayrım yapılmamıĢtır (Kandemir, 2011: 207). Bu nedenle gerek grev oylaması talebinde, gerekse greve hayır çıkması için aranan çoğunluğun tespitinde evde hizmet sözleĢmesi ile çalıĢan iĢçiler de sayıya dahil edilecektir.

Burada karĢılaĢılacak sorun ise, evde çalıĢan iĢçinin grev oylamasına nasıl katılacağıdır. Bu doğrultudaki kanuni düzenleme, oylama talebinin yapıldığı andan itibaren altı iĢ günü içinde ve “iĢyerinde” ve “iĢ saatleri dıĢında en büyük mülki amirin gözetiminde” veya onun görevlendireceği “memurun gözetiminde” “gizli oy açık sayım” esasına göre yapılacağını öngörmektedir. Ancak ana iĢyerinin belki de yüzlerce kilometre uzağında oturan evde çalıĢanın bu oylamaya katılması fiilen imkansız hale gelmektedir (Kandemir, 2011: 207-208).

124