Evde Çalışmanın Özellikleri

2.3.1. Evde Çalışan İşgücünün Kadın Yoğunlukta Olması

Kadınların evde çalıĢmaya katılma olasılığının erkeklerden daha yüksek olduğu bilinmektedir. Hem geliĢmiĢ hem de geliĢmekte olan ülkelerde yoksul yerleĢimdeki

53

kadınlar üretim, yeniden üretim ve cemaat iliĢkilerinin yönetimi olmak üzere üstlendikleri “üçlü rol” bağlamında evde çalıĢmaya katılmaktadırlar. Bu bağlamda kadınlar, geleneksel ve ailevi sorumluluklar yükleyen toplumsal cinsiyete dayalı iĢbölümünün yanı sıra, cemaat ile güçlü bağları nedeniyle de evde çalıĢanların çoğunluğunu oluĢturmaktadır (Erdut, 2011: 57).

Bazı durumlarda ise, evde çalıĢma biçimi, tek seçenek olarak karĢımıza çıkmaktadır. Diğer bir deyiĢle, kadınların evde yalnız baĢına üstlendiği çocuk ve yaĢlı bakımı ve bunlara ilaveten diğer yükümlülükleri dıĢarıda çalıĢmayı olanaksız kılmaktadır. Belirtilen durum gereğince bazen boĢ zamanın değerlendirilmesi gibi algılanan evde çalıĢma, ailevi yükümlülükleri aksatmadan aile bütçesine katkı sağlayabilmektedir (Koç, 2001 : 48).

Avrupa Konseyi‟nin yaptığı bir araĢtırmaya göre, Almanya, Hollanda, Ġralanda, Ġtalya ve Yunanistan‟da evde çalıĢanların %90-95‟ini kadınlar oluĢtururken, bu oran Fransa‟da %84, Ġspanya‟da %75 ve Ġngiltere‟de &70‟dir (www.tisk.org.tr EriĢim Tarihi: 13.02.2012).

Türkiye‟de de kadınların %6.1‟i evde faaliyet göstermektedir. Bu oran, kentsel yerlerde bu oran %9.5‟e yükselirken; kırsal alanda %1.8‟e düĢmektedir. Türkiye‟de 2010 yılı Hanehalkı ĠĢgücü Anketi sonuçlarına göre evde çalıĢan kadınların çoğunun eğitim seviyesi oldukça düĢüktür. Evde faaliyet gösterenlerin %60.6‟sını ilkokul mezunları, %10.2‟sini ortaokul/ilköğretim mezunları, %15.8‟ini ise okur yazar olmayan veya bir okul bitirmeyenler oluĢturmaktadır. Yüksek öğretim mezunlarının oranı ise %2.5 civarındadır (www.slideshare.net EriĢim Tarihi: 03.03.2012).

Türkiye‟de evde çalıĢanların büyük çoğunluğu (%54.7) 30-44 yaĢ grubunda bulunmaktadır. Evde çalıĢan kadınların oranı 45 yaĢına kadar artmakta bu yaĢtan itibaren sürekli azalmaktadır. %55.7‟si 35-54 yaĢ; %30‟u ise 25-34 yaĢ grubundadır. Evde çalıĢma ile ilgili yapılan araĢtırmalarda kadınların ve evli olan çalıĢanların, erkek ve bekar olan çalıĢanlara göre, evde çalıĢmayı daha fazla tercih ettikleri görülmektedir. Bunun temel nedeni ise, kadın çalıĢanların ev ve iĢ sorumluluklarını dengeleme isteğidir (Naktiyok ve ĠĢcan, 2003: 58) Türkiye Ġstatistik Kurumu‟nun (TÜĠK) yaptığı

54

araĢtırmaya göre evde çalıĢan kadınların %81.9‟u evlidir (www.slideshare.net EriĢim Tarihi: 03.03.2012).

Evde çalıĢma, engelliler açısından da onların çalıĢma hayatına katılmaları bağlamında geniĢ bir istihdam fırsatı sunmaktadır. Çünkü engelli bireylere diğer kiĢiler genellikle farklı davranmakta, bu davranıĢları da çoğu kez küçümseme ve acıma Ģeklinde gerçekleĢmektedir. Bu durum engelli bireylerin moralini bozmakta ve iĢteki verimliliğini olumsuz etkilemektedir. Evde çalıĢma bu yönüyle, engellilerin önyargılardan kurtararak eĢit bir çalıĢma ortamına kavuĢmalarına olanak sağlamaktadır. Bu sayede yapılan iĢlerde kiĢisel tatmin ve motivasyonun arttığı gözlenmiĢtir. Ayrıca engelliler, evde çalıĢtıklarında fiziksel ihtiyaçlarının karĢılanabileceği bir ortamda çalıĢmanın avantajlarından yararlanmaktadır. Son olarak belirtilmesi gereken bir avantaj da iĢyerine gidip gelirken yaĢanan ulaĢım sorunlarının en aza indirgenmesidir (MeĢhur, 2010: 56). Dolayısıyla evde çalıĢma toplumsal açıdan özellikle kadın iĢgücünün ve engellilerin iĢgücü piyasasına katılımını kolaylaĢtırdığından istihdama katkıda bulunmaktadır (Aydın, 2008 : 361).

Bunun yanında, yapılan araĢtırmalar evde çalıĢmanın bir türü olan tele evde çalıĢmanın daha çok erkekler tarafından yapıldığını ortaya koymaktadır (Kandemir, 2011: 76). Evde çalıĢma hem kapsadığı çalıĢan grupları hem de uyguladığı sektörler bakımından son derece heterojendir. Gerçekten, erkekler de evde çalıĢmaya katılmakta, hizmetler sektöründeki iĢler de giderek evlerde görülmeye baĢlamaktadır. Bununla birlikte, çoğu “yeni” evde çalıĢanın geleneksel evde çalıĢmayı çağrıĢtıracak biçimde, rutin büro iĢlerini yapanların yine kadınlar olduğu görülmektedir (Erdut, 2011 : 56).

Tablo 1: Evde Çalışanların Cinsiyetlerine Göre Dağılımı (Yüzde)

Yıllar Erkek Kadın Toplam

2006 8.3 91.7 100 2007 8.9 91.1 100 2008 7.2 92.8 100 2009 7.5 92.5 100 2010 4.8 95.2 100 2011 7.3 92.7 100

55

2.3.2.Evde Çalışanların Herhangi Bir Sosyal Güvenlik Kurumuna Kayıtlı Olmaması

Evde üretim faaliyetlerinin enformel sektör tanımının kapsamında ele alınıp alınamayacağı bir baĢka önemli noktayı oluĢturmaktadır. 1993 yılında kabul edilen uluslararası enformel sektör tanımında evde parça baĢı çalıĢanların değerlendirilip değerlendirilemeyeceği, iĢi veren firmanın formel veya enformel olup olmamasına bağlanmıĢtır. Ancak bu da kesin bir sonuç vermemekte ve birçok durumda firma formel olsa bile iĢçiler kayıt dıĢı tutulmaktadır (Charmes, 2000:6) . Sigorta yokluğu, iĢveren ve aracının çoğu zaman bilinmemesi, markalara üretim yapılmasına rağmen markaların gizlenmesi gibi olgular da evde çalıĢmanın kayıt dıĢı olduğunu gösterir (DĠSK, 2001: 31).

Ayrıca, çalıĢmanın evde olması, istatistik amaçlı veri toplama çalıĢmalarında, bu çalıĢma biçiminin olduğundan daha az görülmesine neden olmaktadır. Bunu önlemek için, Brezilya‟da Brezilya Coğrafya ve Ġstatistik Enstitüsü (IBGE) anketörlerine, iĢletmelerde, iĢlerini iĢyerinin dıĢında yerine getirseler bile, Ģirketlerin tüm iĢçilerinin kayıt altına alınması doğrultusunda talimat verildi. Muhtemelen, bu hükmün sonucu olarak, iĢletme içinde ya da evlerinde çalıĢanlar, Ģirket çalıĢanı olarak kayıtlı olacaklardır. (Tomei, 200: 5).

Türkiye‟de ise, benzer biçimde TÜĠK‟in yaptığı çalıĢmalarda da evde çalıĢan kadınların 96.9‟u kayıt dıĢı çalıĢmaktadır (www.slideshare.net EriĢim Tarihi: 03.03.2012).

Tablo 2: Evde Çalışanların Sosyal Güvenlik Kurumlarına Kayıtlılık Durumu 2006-2011 ( 15+ yaş Bin kişi)

Kayıtlılık Durumu 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Toplam 264 236 234 345 413 446

Kayıtlı 9 6 7 11 16 23

Kayıt Dışı 256 229 227 333 397 423

56

2.3.3.Evde Çalışmanın Yaygın Olduğu İktisadi Faaliyet Alanları

Evde çalıĢma biçimi, ülkemizde genellikle elektrik aksamı montajı, parça birleĢtirilmesi, oyuncak, tütün sarma, paketleme, kutulama gibi sanayi tipi iĢler ve tekstil (kazak örülmesi, nakıĢ iĢleri, terzilik) konfeksiyon gibi geleneksel alanlarındaki çalıĢmalara yoğunlaĢmaktadır (Civan, 2000: 528). Özellikle, dokuma endüstrisinde, terzilikte yaygındır (Tuncay, 2001: 73).

Ancak son zamanlarda evde çalıĢma reklamcılık, çeviri, bilgisayar programcılığı gibi çalıĢma alanlarına yayılmıĢtır (Civan, 2010: 528). Dolayısıyla, günümüzde evde çalıĢma, geleneksel olarak baĢvurulduğu alanların dıĢına çıkarak, entelektüel alanlara da yayılmaktadır.

TÜĠK‟in yaptığı araĢtırmaya göre, ülkemizde evde çalıĢanların iktisadi faaliyet alanına göre dağımı da aĢağıdaki gibidir

Tablo 3: Türkiye’de Evde Çalışanların İktisadi Faaliyet Koluna Göre Dağılımı 2002 (Bin Kişi)

İktisadi Faaliyet Alanı Evde Çalışan Sayılı

Tarım Ormancılık Avcılık 0

Madencilik TaĢocakçılığı 0

Ġmalat Sanayi 174

Elektrik Gaz Su 0

ĠnĢaat Bayındırlık ĠĢleri 1

Toptan ve Perakende Ticaret, Lokanta ve Oteller 4

UlaĢtırma HaberleĢme, Depolama 0

Mali Kurumlar, Sigorta, TaĢınmaz Mallara Ait ĠĢler ve Kurumları, Yardımcı ĠĢ Hizmetleri

4

Toplum Hizmetleri, Sosyal ve KiĢisel Hizmetler 60

Toplam 243

Kaynak: Karadeniz, 2004: 29

Bu verilere göre 2002 yılında evde çalıĢmanın en çok imalat sanayinde (%71.60) olduğu gözlenmektedir. Ancak, evde çalıĢmanın geleneksel halinden sıyrılmasıyla birlikte

57

hizmetler sektöründe de yaygınlaĢtığı görülmektedir. Örneğin, toplum hizmetlerinin %24.69‟u evlerde gerçekleĢtirilmektedir. Ancak TÜĠK‟in yaptığı çalıĢmalarda özellikle tele evde çalıĢmanın yaygın olduğu biliĢim sektörü ele alınmamıĢtır.

Ayrıca TÜĠK, evde çalıĢma ile ilgili yaptığı çalıĢmalarda 2009 yılından itibaren ekonomik faaliyet alanına göre sınıflandırma alanını daha daraltarak, sınıflandırmayı sadece sanayi, ticaret ve hizmet sektörünü ele alarak yapmaktadır. Buna göre, evde çalıĢanların iktisadi faaliyet alanlarının son beĢ yıllık dağılımı da aĢağıdaki gibidir.

Tablo 4: Türkiye’de Evde Çalışanların İktisadi Faaliyet Kollarının Yıllara Göre Dağılımı, 2006- 2011 ( 15+ yaş, Bin kişi)

İktisadi Faaliyet Alanı ^{2006 2007 2008 2009 2010 2011} Toplam 264 236 234 345 413 446 Sanayi 137 117 119 174 194 192 Ticaret 10 8 10 21 24 24 Hizmet 118 111 104 149 194 230

Kaynak: TÜĠK, Hanehalkı ĠĢgücü Anketi Sonuçları