Evde Çalışma Türleri

Evde çalıĢma, bazı geleneksel alanlarda eskiden beri uygulanmakta olduğu gibi, 1980‟lerden bu yana yeni teknolojilerin kullanımıyla ortaya çıkan tele çalıĢmanın bir bölümü de evde yapılmaktadır.

2.2.1.Geleneksel Evde Çalışma

Geleneksel evde çalıĢmada çok nitelik gerektirmeyen el becerisine dayanan iĢler yapılmaktadır (Yavuz, 1995: 60). Bu nedenle, geleneksel anlamda evde çalıĢma bir çok faaliyet alanına yayılmıĢ olup, ürün biçimleri ise çok çeĢitlidir. Evde çalıĢmanın en yaygın olduğu endüstri, emek yoğun ve adem-i merkezileĢmeye elveriĢli olan giyim ve tekstil endüstrisidir. Bunun için evde çalıĢanların gereksinim duydukları araçlar en alt düzeyde teknoloji gerektirir. Bunlar sadece dikiĢ makinesi, makas, iğne ve ipliktir. Pek çok iĢlem ise herhangi bir makineye gereksinim olmaksızın elle yapılabilir. Bir giysi üretimi çeĢitli faaliyetlere göre bölünebilir ve parça baĢına evlere verilebilir. Benzer özelliklere sahip olan deri endüstrisi de uzun bir evde çalıĢma geleneğine sahiptir (Eyrenci ve Bakırcı, 2000: 26).

Pek çok ürünün imalatı elle ya da basit makinelerle yapılabilen basit bazı iĢleri gerektirmektedir. Ürünleri ayıklamak ve sınıflandırmak, temizlemek, paketlemek ve etiketlemek gibi iĢler emek yoğun iĢlerdir (Eyrenci ve Bakırcı, 2000: 26).

Geleneksel evde çalıĢma biçimlerinin son yıllarda azaldığı pek çok endüstrileĢmiĢ ülkede, özellikle hizmet sektöründe evde çalıĢma hızlı bir artıĢ göstermektedir. Çünkü, bu ülkelerde hizmet sektörü giderek egemen sektör haline gelmektedir ve bilgisayar teknolojisi bu sektörde geniĢ bir kullanım alanına sahiptir (Eyrenci ve Bakırcı, 2000: 27).

Tarım ve balıkçılık sektöründe de bazı faaliyetler evde çalıĢanlarca yerine getirilmektedir. Özellikle geliĢmekte olan ülkelerde, tarım ürünlerinin ayıklanması, sınıflandırılması ve temizlenmesi gibi pek çok iĢ evde yapılmaktadır. Evde çalıĢanlar, baĢkası için evde çiftlik veya kümes hayvanı yetiĢtirme gibi tamamen tarımsal faaliyetlerde de bulunmaktadır. Karides soymak ve balık temizlemek ve paketlemek gibi iĢler de sıklıkla evde çalıĢanlar tarafından yapılmaktadır (Eyrenci ve Bakırcı, 2000: 27).

50

2.2.2.Tele Evde Çalışma

EsnekleĢme neticesinde nasıl atipik istihdam biçimleri ortaya çıkmıĢsa, esnekleĢmeyi doğuran baĢlıca etkenler atipik istihdam biçimlerinin de evrim geçirmesine neden olmaktadır (Civan, 2010 : 536). Bu bağlamda, atipik istihdam türlerinden biri olan evde çalıĢma, bilgi ve iletiĢim teknolojilerindeki geliĢmelere bağlı olarak son yıllarda değiĢik bir görünüm altında gittikçe yaygınlaĢan bir çalıĢma Ģekli ile de karĢımıza çıkmaktadır. Buna tele çalıĢma denilmektedir.

Geleneksel evde çalıĢmaya karĢın, tele evde çalıĢmada bilgi ve iletiĢim teknolojilerinin kullanılması, görece daha yüksek nitelikler gerektiren iĢleri gündeme getirmektedir (Kandemir, 2011: 75). Dolayısıyla, tele evde çalıĢma, geleneksel çalıĢma ile karĢılaĢtırıldığında gerek iĢ organizasyonu gerek iĢverenle olan iliĢkiler gerekse de yapılan iĢler açısından farklılık göstermektedir (Centel, 1994: 206).

Tele evde çalıĢma, otuz yıllık bir geçmiĢe sahiptir. Yeni teknolojiler, tele çalıĢmanın arkasındaki kolaylaĢtırıcı güçtür. Son otuz yıllık sürede tele-çalıĢma modern kuruluĢları, çalıĢmayı geleneksel, merkezi yapıdan uzaklaĢtıran bir etken olmuĢtur (Eyrenci ve Bakırcı, 2000: 27).

Bilgisayar, internet bağlantıları, yeni nesil mobil telefonlar, dünyanın her yeri ile sesli ve görüntülü eĢ zamanlı iletiĢimi sağlayarak, bir taraftan evde çalıĢmayı kolaylaĢtırırken, diğer taraftan, evin yapısını da tele çalıĢma yapmaya olanaklı hale getirerek evin yapısında radikal bir biçimde değiĢime de yol açmaktadır. “Geleneksel ev” de yerini böylece “elektronik ev” e bırakmaktadır (Erdem, 2000 : 75). Bu nedenle, “elektronik evde çalıĢma” olarak da adlandırılan tele evde çalıĢma, en yaygın ve en bilinen tele-çalıĢma biçimidir ve yeni iletiĢim ve bilgi teknolojileriyle iĢçi iĢ görme edimini evde gerçekleĢmektedir. Geleneksel evde çalıĢma ile karĢılaĢtırıldığında tamamen farklı maharetler, farklı örgütlenme biçimleri ve merkezi örgütlerle farklı bağlantılar göze çarpmakla beraber, genellikle evde çalıĢmaya iliĢkin mevzuata dahil edilmektedir. Bu nedenle de tele evde çalıĢma bu çalıĢmanın kapsamı içinde ele alınacaktır (Eyrenci ve Bakırcı, 2000: 27). Hatta, tele çalıĢmanın, evde çalıĢmanın özel bir türü olduğu bile ifade edilmektedir. Bazı iĢyerleri veya iĢletmeler ise, fiziksel bir iĢletme merkezi olmaksızın, tamamen tele evde çalıĢmaya dayalı organize olabilirler (Kandemir, 2011: 44-45).

51

Avrupa Komisyonu‟nun hazırlamıĢ olduğu bir raporda, tele evde çalıĢma, haftanın en az bir tam günü tam süreli olarak , bir bilgisayar aracılığı ile iĢin görüldüğü, evde çalıĢanın, evde çalıĢma boyunca meslektaĢları ve üstleri ile telefon, faks ve elektronik posta gibi araçlarla iletiĢim kurabildiği bir çalıĢma olarak nitelendirmektedir. Burada önemli olan, iĢi görmekle yükümlü olan kiĢinin, üstlendiği iĢi, kendi evinde, bilgi ve iletiĢim teknolojileri aracılığıyla iĢletme merkezi ile iletiĢim kurarak yerine getirmesidir (Kandemir, 2011: 44).

Dolayısıyla tele evde çalıĢmayı, geleneksel evde çalıĢmadan ayıran temel unsur, tele çalıĢma Ģekillerinin zorunlu olarak telematik teknolojilerinin en az birinin kullanılmasını içermesidir (Soysal, 2006: 156). Tele çalıĢma çalıĢmada, çalıĢanlar iĢlerini düzenli bir Ģekilde elektronik iletiĢim araçları kullanarak evde yapmaktadır (Çakır, 2005: 4) Tele evde çalıĢma iĢin görülme yöntemleri bakımından geleneksel evde çalıĢmadan daha dar bir kavramdır (Soysal, 2006: 156).

Tele çalıĢmanın temel çıkıĢ noktası iĢlerin kolaylaĢtırılması ve hem iĢveren hem de çalıĢanlar açısından önemli mali avantajlar getirecek olmasıdır. Bu özellikler tele çalıĢma çalıĢmada daha belirleyici olmaktadır. Ancak, tele çalıĢma çalıĢmada da iĢin yerine getirildiği ortamın iĢlerin görülebileceği bir düzeye getirilmesi zorunludur. Bunu üstlenecek kiĢi yine iĢveren olacaktır (Soysal, 2006: 157).

Tele evde çalıĢma, çalıĢmanın bir kısmının evde, bir kısmının iĢyerinde veya tamamen evde yapılmasına göre çeĢitlilik gösterir. Benzer Ģekilde, çalıĢılan sürenin yoğunluğuna göre, sürekli, tamamlayıcı ve dönüĢümlü evde çalıĢma olarak ayrıca alt türlere ayrılarak da adlandırılmaktadır (TaĢkın, 1994: 6). Bununla birlikte tele evde çalıĢmanın literatürde en çok kabul gören iki Ģekli vardır. Bunlardan ilki, tam gün tele evde çalıĢmadır. Tele çalıĢmanın bu Ģekli tamamen ev esaslı olup, çok açık bir biçimde sadece bir iĢveren veya bir aracı için yapılır. Genellikle, data giriĢi, yazım, anket kodlama, telefon cevaplama, tele satıĢ (tele sales) veya rutin idari iĢler gibi düĢük vasıflı büro iĢlerini içermektedir. Geleneksel evde çalıĢmaya en yakın olan tele çalıĢma Ģeklidir (Soysal, 2006: 158).

Tele evde çalıĢmanın diğer Ģekli ise, kısmi süreli tele çalıĢma çalıĢmadır. Tele çalıĢmanın bu Ģekli „iĢverenin mekanı esaslı (based on the employer‟s premises)‟ olan ve zaman zaman „müĢterinin mekanında (on client‟s premises)‟ veya „yolda (on the

52

road)‟ ifa edilen iĢin „ev esaslı (home-based)‟ çalıĢma ile birleĢtirilmesidir. AraĢtırma sonuçları bu tip çalıĢmanın genellikle göreli olarak yüksek vasıflı personel tarafından yapıldığını göstermektedir. Bu tip çalıĢanlar, tipik olarak haftanın bir veya iki gününü iĢverenin mekanında ve geri kalan zamanı da müĢterilerin, satıcıların veya diğer firmaların mekanlarında harcarlar. DıĢarıda harcanan zamanın oranı mesleklere göre değiĢmektedir. Örneğin, satıĢ personeli müĢterilerin mekanında daha fazla zaman harcama eğiliminde iken, yöneticiler zamanlarının çoğunu firma mekanlarında geçirmektedirler. Bu tip tele çalıĢma bu niteliklerinden ötürü „dönüĢümlü tele çalıĢma (alternating telework)‟ olarak da adlandırılmaktadır (http://www.telework-mirti.org EriĢim Tarihi: 11.03.2012).

Evde çalıĢma ile tele evde çalıĢma da birbiriyle karıĢtırılmamalıdır. Çünkü tele evde çalıĢmayı asıl nitelendiren husus bilgi ve iletiĢim teknolojilerinin kullanılmasıdır. Dolayısıyla, evde çalıĢma olarak nitelendirilen bir faaliyette örneğin evde ücret karĢılığında çeviri yapmasında çalıĢanın ara sıra bilgi ve iletiĢim teknolojilerinden yararlanması, yaptığı çevrileri iĢverenine elektronik posta yoluyla göndermesi, söz konusu çalıĢmaya tele çalıĢma niteliği kazandırmayacaktır. Ancak verilen örnekle devam edersek, çeviri faaliyetlerinin hiçbir halde tele çalıĢma olarak yerine getirilmeyeceği algılanmamalıdır. Eğer çalıĢan evinden internete bağlanarak iĢveren ile yurtdıĢındaki müĢterileri arasında iletiĢimi online sağlıyor ve çeviri hizmeti sunuyorsa bu takdirde tele çalıĢmanın bulunduğu sonucuna ulaĢılmalıdır. Diğer bir deyiĢle somut olayın özelliğine bakmak gerekir (Civan, 2010 : 537). Bu bağlamda, geleneksel evde çalıĢma ile karĢılaĢtırıldığında, tele evde çalıĢma, bütünüyle farklı bir organizasyon biçimini gerektirdiği gibi, tele evde çalıĢanın merkezdeki iĢverenle olan iliĢkileri de değiĢikliklik gösterir. Buna ek olarak, geleneksel evde çalıĢma biçiminde, fazla nitelik gerektirmeyen, daha çok el becerilerine dayalı iĢler yapılırken, tele evde çalıĢmada bilgi ve iletiĢim teknolojilerinin kullanıldığı görece daha yüksek nitelik gösteren ve profesyonelce yapılan iĢler söz konusudur (Kandemir, 2011: 45).