Evde Çalışmanın 4857 Sayılı İş Kanunu Kapsamında Olması

Evde çalıĢanın iĢçi niteliğinin saptanabildiği durumlarda, bu tür çalıĢanların ĠĢ K‟na tabi olup olmadığı gibi bir sorun da ortaya çıkmaktadır. (Kandemir, 2011; 80). Yukarıda da belirtildiği üzere, ĠĢ K‟nda evde çalıĢmayı konu alan doğrudan bir düzenleme yoktur. Ancak ĠĢ K‟nda yer verilen bazı hükümlerde, evlerde yapılan bazı iĢler kapsam dıĢı bırakılmıĢtır. Bunlardan ilki evlerde aile üyeleri ve/veya hısımlar arasında yapılan iĢler diğeri ise ev hizmetleridir.

3.2.4.1.Evlerde Hısımlar Arasında Yapılan İşler

ĠĢ Kanunu 4/I-d maddesinde, “ Bir ailenin üyeleri ve 3.dereceye kadar (3.derece dahil) hısımları arasında dıĢarıdan baĢka biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı iĢlerde” ĠĢ Kanunu‟nun uygulanmayacağı belirtilmektedir. Böyle olunca, bu tür faaliyetlere ve çalıĢanlara TBK hükümleri uygulanacaktır (ĠĢ K.md.10).

Söz konusu maddenin önemli olan noktalarından ilki, “bir ailenin üyeleri ve 3.dereceye kadar hısımları” deyimlerinin ne anlama geldiğidir. 1475 Sayılı eski ĠĢ K‟nda sadece

101

hısımlardan bahsedilmiĢ, hısımlar sınırlandırılmamıĢtı. 4857 Sayılı ĠĢ K‟nda hısımlık 3.dereceye kadar (3.derece dahil) hısımlar arasındaki ev çalıĢmaları kapsam dıĢı bırakılmıĢtır (Mollamahmutoğlu ve Astarlı, 2011: 262). Böylece, hısımlığın sınırlandırılmasına iliĢkin tartıĢmalara da açıklık getirilmiĢtir. Bu dereceden daha uzak hısımların çalıĢmaya katılmaları durumunda, tüm çalıĢanların, ĠĢ Kanunu kapsamına girmeleri sağlanmıĢtır. Ancak, bunun kan hısımları mı yoksa onlarla birlikte kayın hısımlarını da mı ifade ettiği yine tartıĢmaya açık bırakılmıĢtır.Hısım, soyca veya evlilik sonucu aralarında bağ bulunanlardan her bir akraba olarak tanımlanmaktadır (Okur, 2004: 5). Kanunda getirilen düzenleme bu Ģekilde kabul edilirse iĢçilik haklarını sınırlandırmaktadır. Eğer kanun bu denli bir sınırlandırmayı düĢünseydi bunu (tıpkı ilgili kimi hükümlerde olduğu gibi) açıkça yapardı. ĠĢçi lehine yorum ilkesi gereği ve hakkı sınırlayıcı kuralların dar yorumlanacağı olgusu birlikte ele alınınca, mevcut hükmün iĢçilik haklarını sınırlandırmayacak biçimde yorumlanması gerektiği sonucuna ulaĢılır. Bu bağlamda, hısımların sadece, kan hısımlarını içerdiği kayın hısımlığını dıĢladığının kabul edilmesi gerekir (Akyiğit, 2010: 284).

Kapsam dıĢı bırakmak için ĠĢ Kanunu‟nun aradığı iĢe iliĢkin bir diğer önemli nokta ise,evde yapılan iĢin “el sanatı iĢi” olmasıdır. El sanatı iĢi ise, el emeğinin yoğun olduğu halıcılık, dokumacılık, iĢlemcilik, çinicilik, süslemecilik gibi iĢlerdir. Doktrinde iĢin el sanat iĢi olması için “el emeğinin yoğunluğu” aranmıĢ ve bununla yetinilmiĢtir. Oysa iĢin bir de sanat boyutu vardır. Evde yapılan iĢin sanatsal bir boyutu yoksa, evde çalıĢanların kapsam dıĢı bırakılması için aranan diğer koĢullar bulunsa dahi, bu çalıĢanlar kapsam dıĢı kalamayacaklar ve haklarında ĠĢ Kanunu uygulanacaktır. Ancak, burada “el sanatı”ndan kastedilen evde yapılan el becerisinin ağırlık taĢıdığı iĢlerdir. Bir baĢka ifade ile, burada dikkat edilen nokta, evde yapılacak bu üretimde makinenin değil, el becerisinin yoğun olmasıdır (Okur, 2004: 3-4).

Evde yapılan el sanatı iĢinde “ev” kavramı konut anlamında kullanılmıĢtır. ĠĢin hısımlarla birlikte konutta yapılması, bunun dıĢına taĢmaması gerekmektedir. Konut ise, kiĢinin çalıĢma saatleri dıĢındaki zamanını dinlenerek, uyuyarak, yemek yiyerek, eğlenerek geçirdiği yerdir. ĠĢin bir kısmı konut dıĢında yapılıyorsa, iĢ el sanatı olup hısımlar arasında yapılsa da ĠĢ Kanunu kapsamına girecektir (Okur, 2004: 4).

102

Evlerde yapılan el sanat iĢlerinin ĠĢ Kanunu kapsamı dıĢında kalması için bu iĢlerin mutlaka “aynı çatı altında yaĢayan” aile bireyleri tarafından yürütülmesi zorunlu değildir. Aile üyeleri aynı çatı altında yaĢamasalar bile diğer koĢulların varlığı halinde bu faaliyetlerin ĠĢ Kanunu kapsamı dıĢında kalmaktadırlar (Süzek, 2010: 201).

Konut iki amaçlı kullanılıyorsa, yani hem barınma amacı hem de üretim amacı varsa (Home Ofiice), bu faaliyetler ayrı ayrı ele alınmalıdır. Örneğin, evin bir bölümü konut, bir bölümü de iĢyeri olarak kullanılıyorsa durum budur. Hekim, avukat, muhasebeci, emlak komisyoncusu, evin bir bölümünü konut, bir bölümü de iĢyeri olarak kullanılıyorsa, bunlar ayrı ayrı ele alınıp değerlendirilmeli, konut kısmında istisna kapsamına giren iĢlerde ĠĢ Kanunu uygulanmamalı, iĢyeri olarak kullanılan kısmında ise ĠĢ Kanunu uygulanmalıdır (Okur, 2004: 8). Eğer aynı yerde hem yatıyor hem de çalıĢıyorsa bu durumda söz konusu yerin iĢyeri olarak kabul edilmesi ve çalıĢanın da ĠĢ Kanunu kapsamında olduğunun kabulü gerekir

3.2.4.2.Ev Hizmetleri

ĠĢ Kanunu‟nda kapsam dıĢı bırakılan evle ilgili bir diğer iĢ grubu da ev hizmetleridir. Hısımlar arası ev iĢlerinden farklı olarak burada, “ev hizmeti” olması dıĢında baĢka özellik aranmamıĢtır. Ancak yasa ev hizmetlerini tanımlamamıĢtır. Yine de söz konusu yasal düzenlemelerde yer alan tanımlara göre bir tanım yapmak gerekirse, ev hizmetlerini; genel olarak “uĢak, kahya, hizmetçi, aĢçı, gibi kiĢiler tarafından görülen, bir evin hizmeti ile ilgili iĢler” olarak tanımlayabiliriz (Karaca ve KocabaĢ, 2009: 162). Ev hizmetleri, evde yapılan her iĢi kapsar bir kavram değildir. Bu nedenle örneğin, eve hasta bakıcılık ev hizmetleri arasında sayılmamaktadır (Mollamahmutoğlu ve Astarlı, 2011: 264). Çünkü, özel ders, hastabakıcılık, çocuk bakıcılığı gibi iĢler daha yüksek nitelik gerektiren hizmetler olduğu için, bu gibi ev iĢlerinde ağır basan yanın düĢünsel çalıĢma olduğu belirtilmiĢtir (Okur, 2004: 9). Bu nedenle, bu iĢler ĠĢ Kanunu kapsamı içerisinde yer alması gerektiği vurgulanmaktadır.

Ev hizmetleri için alınan kiĢilerin ev yaĢamı dıĢında, ev sakinlerinin çalıĢma yaĢamlarında ve ortamlarında çalıĢtırılmaları; örneğin, ev hizmetçisinin, ev sahibinin ĠĢ Kanunu‟na tabi iĢyerinde temizlik iĢleriyle, gelen müĢterilere hizmet etmekle de yükümlü tutulması halinde artık bu çalıĢmanın eser sözleĢmesi içerisinde

103

değerlendirilmesi isabetli olmaz. Bu durumda, iĢin ağırlıklı olarak hangi tarafa ifa edildiği de önem taĢımaması, ev hizmetlerinde çalıĢan yerine ĠĢ Kanunu hükümlerine tabi bir iĢçiliğin varlığı kabul edilmelidir (Mollamahmutoğlu ve Astarlı, 2011: 264). Tezin konusu açısından evde çalıĢma, “ev hizmetleri”nden farklı bir kavram olup, Kanun‟da öngörülen “evlerde hısımlar arasında yapılan el sanatı” koĢullarını taĢımadığı sürece ĠĢ Kanunu kapsamındadır.