İş ve İş Ortamı İle İlgili Faktörler

Belirli bir örgüt ortamında ve belirli bir zaman diliminde gerçekleştirilen görev olarak algılanan iş, işgörenin bulunduğu işyerine sağladığı bir katkı ya da değer olarak da tanımlanabilir. Bu noktada işgörenin iş tatmini ifade edildiğinde iş ve iş ortamına yönelik olarak çok sayıda değişkenin etkisi ile gelişen tutumlar söz konusu olmaktadır. Bu değişkenler, işin gerektirdiği bilgi düzeyi ve becerilerden, işin çalışana sağladığı sosyo- ekonomik çıkarlara kadar çeşitli etkenler olarak değerlendirilebilir (Aşık, 2010, s. 41). İş ve iş ortamı ile ilgili faktörler şunlardır:

Ücret: İşgörenin işe karşı tutumunu, aldığı ücretin yeterliliği, alması gereken ile aldığı

ücretin karşılaştırılması ve ücretin ihtiyaçlarını karşılama derecesi belirleyecektir. Ancak, bir noktadan sonra ücretin iş tatmini üzerindeki etkisi, miktarı ile değil işgörenler

düzeydeki, bir bakıma ancak geçinme ücreti denilen seviye aşıldıktan sonra, iş tatminini ücretinin ne kadar olduğu değil, ücretin başka işgörenler ile karşılaştırılması etkilemektedir. İşgörenin kendisi ile aynı düzeyde olanlardan daha az ücret aldığını bilmesi, özellikle de kendisinden daha az yetenekli olduğuna inandığı işgörenlere göre ücretinin düşük olduğunu düşünmesi iş tatminsizliğini oluşturmaktadır (Alkış, 2008, s. 75).

Terfi ve İlerleme: Örgüt içerisindeki terfi ve ilerleme olanakları iş tatminini üzerinde etkili

olan faktörlerden birisidir. Ancak yükselmenin adil olması ve belli ölçütlere dayanması çalışanlar açısından önemlidir. Terfi olanakları, iş tatminini ücretlere göre daha fazla etkileyebilmektedir. İnsanlar genellikle çalıştıkları işlerde başarılı olmak ve bir üst görev basamağına terfi etmek isterler. Terfiler, bireyler için hem gelişme ve sorumluluk kazanma fırsatları sağlamakta; hem de bireyin sosyal statüsünü artırmaktadır (Robbins, 1998, s. 82). Eğitim kurumlarında çalışanlar üzerine yapılan bir araştırmaya göre örgüt içi terfi ve kariyer olanakları işgörenlerin iş tatminlerini olumlu yönde etkilemektedir. Meslekte tecrübe ve statü seviyesinin artması iş tatmini de yükseltmektedir (Bozkurt & Bozkurt, 2008, s. 16).

Örgüt İçi İletişim:Örgüt içi iletişim sayesinde örgütte çalışan işgörenler işlerini nasıl

yapmaları gerektiğini, kendilerinden neler beklendiğini ve üstlerinin ya da diğer işgörenlerin kendileri hakkında neler düşündüklerini öğrenme imkânı bulmaktadırlar. Örgüt açısından bilginin iletilmesinin yönetsel anlamda önemli olmasının yanında iş görenin olumlu tutumlar edinmesinde de iletişimin önemli rolü vardır. İletişimin yokluğu, eksikliği ya da yetersizliği örgütsel ortamda belirsizliğe neden olmaktadır. Belirsizlik ise stres, iş tatminsizliği, örgüte karşı güvensizlik, düşük düzeyde örgütsel bağlılık, verimlilikte düşüş, devamsızlık ve işten ayrılma eğilimlerinde artışa yol açmaktadır. İletişimin sağlanması ise belirsizlikle başa çıkabilme olanağını vermektedir (Schweiger & Denisi, 1991, s. 127). Örgüt içinde yönetici ve astları arasındaki iletişim ile iş tatmini arasındaki ilişkileri belirlemeye yönelik bir araştırmada, iletişim ile iş tatmini arasında güçlü bir ilişki bulunduğu ve iletişimin iş tatminini olumlu yönde etkilediği belirlenmiştir (Yüksel, 2005, s. 291).

Yönetim Şekli: Yönetici, işgörenin işten tatmin sağlayıp sağlamamasında önemli bir

faktördür. Bu konuda yapılmış olan bir araştırmada iş tatmini ile yönetim şekli arasında pozitif yönlü anlamlı bir ilişki bulunduğu tespit edilmiştir. Diğer bir ifadeyle örgüt yönetiminin uyguladığı yönetim şeklinin olumlu yönde olması örgütte çalışan işgörenlerin iş tatminini artırıcı etkiye sahip olmaktadır (Erdil vd. 2004, s. 17). Bu noktadan hareketle

yönetim tarzının iş tatmini üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğu söylenilebilir. Modern toplumlarda işgörenleri yönetime katmak, onların yaptıkları işten keyif almalarını sağlamak ve verimliliklerini artırmak liderlik ve yönetim anlayışının gereği haline gelmiştir. Yöneticilerin bu gerçeği dikkate alarak çalışanların işyerinde alınacak kararlara katılımını sağlayacak ve onların enerjilerini işyerinde ortaya koymalarına imkân tanıyacak düzenlemeleri yapmaları önemlidir (Nicholson, 2003, s. 61).

Çalışma Koşulları: Fiziksel çalışma koşullarının iyi olması ve stressiz bir çalışma ortamı,

iş tatminini olumlu yönde etkilemektedir (Edvardsson & Custavsson, 2003, s. 149). İş güvenliği, işyerinin ısısı, nemi, havalandırması, ışık ve gürültü düzeyi, çalışma saatleri ve dinlenme molaları, işyerinin konumu, iş yerinin temizliği ve kalitesi, iş teçhizatı gibi çalışma ortamıyla ilgili unsurlar iş tatminine etki etmektedir (Bozkurt & Turgut, 1999, s. 60). Çalışma koşulları hem güvenlik ve kişisel rahatlık, hem de işin doğru bir şekilde yapılması açısından önemlidir. Çalışanlar daha fazla iş güvenliği ve fiziksel rahatlığı sağlayacak iş ortamı istemektedirler. Örneğin, çok fazla ısı veya az ışık fiziksel rahatsızlığa yol açmakta, kirli hava veya zayıf havalandırma tehlikeli olabilmektedir.

Takdir Edilme: İş tatmini açısından öne çıkan hususlardan biri de takdir edilme

duygusudur. Takdir edilmek insanı başarıya götüren yolların en önemlilerinde biridir Yerinde ve zamanında övülen, çalışmaktan dolayı takdir gören bir işgörenin iş tatmini bu durumdan etkilenecektir. Takdir edilme duygusu bir iş tatmini unsuru olarak kullanılmaktadır. (Eren, 1998, s. 421). Ancak takdir edilmenin yolları ülkeden ülkeye değişebileceği gibi işletmeler arasında ve işletmenin içerisinde konumdan konuma farklılıklar gösterebilir. Bu konuda yapılmış olan bir çalışmada işgörenlerin performansının gereğine uygun olarak takdir edilmesi, değerlendirilmesi ve ödüllendirilmesi, çalışanların yaptığı işlerden daima gurur duyması, sahip olduğu kariyerde ilerleme fırsatlarından tatmin olmasının, iş tatminini pozitif yönde etkilemekte olduğu tespit edilmiştir (Chin, vd. 2002, s. 373).

Arkadaşlık Ortamı: Bireyler kendilerine daha iyi bir yaşam ortamı oluşturmak için,

yaşadıkları çevredeki diğer bireylerle işbirliği yaparak güçlerini birleştirme yoluna giderler. Böylece ulaşmak istedikleri hedeflere daha rahat ve istedikleri ölçüde yaklaşma şansını yakalarlar. Birbirleri ile dayanışma ve işbirliği içinde olan bireyler böylece bir gruba da ait olurlar. Her işletmede de biçimsel olan ve biçimsel olmayan gruplar bulunmaktadır. İşgörenlerin içinde bulunduğu grup iş tatminini etkilemektedir. İşgörenin işletmede başarılı sayılan bir grup içinde yer alması ve hayat görüşü kendine uygun

işgörenlerle birlikte olması onun iş tatminini artırıcı bir etki yapmaktadır (Erdoğan, 1996, s. 242). İşgörenler, yaptıkları işten sadece para veya somut başarı beklememektedirler. Günlük yaşantısının yarısından fazlasını iş yerinde çalışarak geçiren kişi, uyumlu iş arkadaşlarıyla birlikte sosyalleşme içerisindedir. Bu nedenle çalıştığı işletmede dostlar ve destekleyici iş arkadaşları bulan işgörenin iş tatmini artmaktadır (Bozkurt & Bozkurt, 2008, s. 4). Bu konuda yapılan bir araştırmanın sonuçlarına göre çalışma arkadaşlarının davranışları ile iş tatmini arasında pozitif bir ilişki bulunmaktadır. Çalışma arkadaşlarının davranışlarının olumlu olması iş tatminini de arttırmaktadır (Oshagbemi, 2000, s. 88). İş tatminine etki eden bu faktörler araştırmalar neticesinde öne çıkan faktörlerdir. Bu faktörlere ek olarak, kişisel ve örgütsel değerler, örgüt kültürü, sosyo-kültürel çevre, teknolojik gelişimler, iş stresi gibi faktörler de işgörenlerin iş tatminlerini olumlu yada olumsuz şekilde etkileyebilmektedir (Kaplan, 2011, s. 103-119). Örgüt kültürü bir grubun üyeleri tarafından paylaşılan normlar, değerler, algı ve inançlar bütünüdür. İşgörenlerin örgüt kültürünü yeterince benimsemeleri halinde iş tatmin düzeyleri olumlu yönde etkilenebilir (İşcan & Timuroğlu, 2007, s. 120). Yüksek düzeydeki iş stresi işgörenlerde verim azalmasına ve bunun sonucu olarak iş tatmin düzeyinin düşmesine yol açabilir. Teknolojik gelişimlere bağlı olarak emek yoğun sektörlerde örgüt yapıları değişebilir daha az işgörenle faaliyetler sürdürülebilir bu durum işgörenlerin iş tatmin düzeylerini etkileyebilir. Sosyal çevre de iş tatmini etkileyebilmektedir. ABD’de yapılan bir araştırmanın sonuçlarına göre işgörenlerin işbirliği içinde olmaları ve arkadaşlık bağlarının kuvvetli olması iş tatmini üzerinde olumlu etkiye sahiptir (Ellickson & Logsdon, 2001, s. 180).