Beş Faktör Kişilik Özellikleri Kuramı ile İlgili Olarak

Barrick ve Mount, işgörenlerin performans düzeyleri ve beş faktör kişilik özellikleri arasındaki ilişkileri tespit etmek için yapmış oldukları meta-analiz çalışmasında, işgörenlerin uyumluluk ve dışadönüklük kişilik özellikleri ile sergilemiş oldukları performans arasında pozitif yönlü anlamlı bir ilişki olduğunu tespit etmişlerdir (Barrick & Mount, 1991, s. 17-23).

Judge, Higgins, Thoresen ve Barrick tarafından yapılmış olan bir çalışmada, işgörenlerin genel zihinsel yetenekleri, kariyer başarıları ve beş faktör kişilik özellikleri arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Yapılan çalışmada uygulanan analizler sonucunda işgörenlerin

sorumlu kişilik özellikleri ile kariyerlerindeki başarıları arasında pozitif yönlü ve anlamlı ilişkiler olduğu tespit edilmiştir (Judge vd., 1999, s. 634-648).

Taggar vd. tarafından 1999 yılında yapılmış bir çalışmada, işletmelerin bünyesindeki ekiplerde liderliğin ortaya çıkışı ve kişilik özellikleri arasındaki ilişki araştırılmıştır. Araştırmaya 480 işgören katılmıştır. Araştırmanın sonuçlarına göre, liderliğin ortaya çıkışında beş faktör kişilik özelliklerinden en çok sorumluluk özelliği etkilidir. İkinci sırada ise beş faktör kişilik özelliklerinden dışa dönüklük özelliği liderliğin ortaya çıkışında etkili olmaktadır (Taggar vd. 1999, s. 899).

Salgado tarafından yapılmış olan bir çalışmada, işgörenlerin işyerlerinde sergilemiş oldukları zarar verici davranışlar ile beş faktör kişilik özellikleri arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Çalışmanın sonucuna göre, işgörenlerin işyerinde sergilemiş oldukları zarar verici davranışlar ve işgörenlerin işten ayrılma oranı ile işgörenlerin sorumluluk kişilik özellikleri arasında negatif yönlü anlamlı ilişkiler tespit edilmiştir (Salgado, 2002, s. 121- 123).

Furnham vd. tarafından 2002 yılında farklı sektörlerden 82 işgören üzerinde yapılan bir araştırmanın sonuçlarına göre; işgörenlerin beş faktör kişilik özellikleri, çalıştıkları iş ortamı hakkındaki algılarını anlamlı derecede etkilememektedir. Buna karşın beş faktör kişilik özelliklerinin işgörenlerin iş tatmini üzerinde kısmen etkili olduğu görülmüştür. Sorumlu kişilik özelliğine sahip işgörenlerin iş tatmin seviyelerinin daha yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır (Furnham vd., 2002, s. 1338).

Lounsbury vd. tarafından işgörenlerin kariyer tatmini ile beş faktör kişilik özellikleri arasındaki ilişkileri inceleyen bir çalışma yapılmıştır. Çalışma on dört farklı iş kolundan toplam 6,000 işgören üzerinde gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın sonuçlarında, işgörenlerin kariyerlerinden memnuniyetleri ile beş faktör kişilik özelliklerinden sorumluluk ve duygusal denge arasında pozitif yönlü, anlamlı bir ilişki bulunmuştur (Lounsbury vd., 2003, s. 300-307).

Kim, Shin ve Umbreit tarafından yapılmış olan bir çalışmada, otel işgörenlerinin tükenmişlik sendromu yaşamaları ile beş faktör kişilik özellikleri arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Çalışma, ABD’de faaliyette bulunan bir zincir otelin 8 ayrı şubesindeki işgörenler üzerinde gerçekleştirilmiştir. Yapılan çalışmada uygulanan analizler sonucunda, işgörenlerin dışadönüklük kişilik özellikleri ile tükenmişlik sendromu yaşama durumları arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki olduğu, nevrotiklik kişilik özellikleri ile

tükenmişlik sendromu yaşama durumları arasında ise pozitif yönlü anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir (Kim, Shin & Umbreit, 2007, s. 429-430).

2009 yılında yapılmış olan bir doktora tezi çalışmasında, otel işletmelerinde çalışan işgörenlerin, kişilik özellikleri, lider-üye etkileşimi ve tükenmişlik seviyeleri arasındaki ilişkiler belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışma, İstanbul’da faaliyet göstermekte olan 6 adet beş yıldızlı otelde çalışan 302 adet işgören üzerinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmacının çalışma sonucunda elde etmiş olduğu araştırma bulguları, bütünsel olarak kişilik özellikleri, lider-üye etkileşimi ve tükenmişlik arasında anlamlı ve pozitif yönlü bir ilişkinin var olduğunu göstermiştir. Ayrıca kişilik özellikleri ile lider-üye etkileşiminin alt boyutlarının tümü arasında da anlamlı ve pozitif yönlü bir ilişkinin var olduğu tespit edilmiştir. Yine, kişilik özellikleri ile duygusal tükenme ve duyarsızlaşma arasında anlamlı fakat negatif yönlü ilişkinin var olduğu araştırma bulguları ile ortaya çıkmıştır. Kişilik özellikleri ile kişisel başarı duygusunun azalması arasında ise anlamlı ve pozitif yönlü bir ilişkinin var olduğu belirlenmiştir (Kaşlı, 2009, s. 7-8).

O’Neill ve Xiao’nun yapmış oldukları çalışmada, otel yöneticilerinin duygusal yorgunluklarına, örgütsel/mesleki faktörlerin ve yöneticilerin beş faktör kişilik özelliklerinin etkisi incelenmiştir. Bu çalışma, ABD’de faaliyet göstermekte olan 36 ayrı otel işletmesinden 544 otel yöneticisi üzerinde gerçekleştirilmiştir. Çalışmada yapılan analizler sonucunda, otel işletmelerinde dışa dönüklük kişilik özelliği olan işgörenlerin istihdam edilmesinin faydalı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bununla birlikte, yöneticilerde tespit edilen duygusal yorgunluğun sadece örgütsel faktörlerin bir neticesi olmadığı, bunun aynı zamanda yöneticilerin kişilik özellikleri ile ilgili bir netice olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. Çalışmanın beş faktör kişilik özellikleri ile ilgili sonuçlarında ise dışa dönük bireylerin, duygusal yorgunluktan, nevrotik bireylere nazaran daha az etkilendiği ortaya çıkmıştır. Öte yandan duygusal yorgunluk ile dışa dönük kişilik özelliği arasında negatif yönlü, nevrotik kişilik özelliği ile duygusal yorgunluk arasında ise pozitif yönlü anlamlı bir ilişki olduğu sonucuna ulaşılmıştır (O’Neill & Xiao, 2010, s. 656-657).

Tekin, tarafından 2012 yılında yapılmış olan doktora tez çalışmasında otel işletmelerinde çalışan işgörenlerin beş faktör kişilik özellikleri ile yabancılaşma durumu arasındaki ilişki incelenmiştir. Araştırmanın sonuçlarına göre duygusal dengesizlik eğilimi olan işgörenlerin kendilerine ve topluma karşı yabancılaşma yaşadıkları ortaya konmuştur. Öte yandan işgörenlerde dışa dönüklük eğiliminin arttıkça kuralsızlığında arttığı görülmektedir.

Nurul vd. tarafından yapılmış bir çalışmada otellerde çalışan işgörenlerin zarar verici davranışları ile onların beş faktör kişilik özellikleri arasında ilişki olup olmadığı saptanmaya çalışılmıştır. Araştırmaya 178 otel personeli katılmıştır. Çalışmada, uzlaşmacı kişilik ile zarar verici davranışlar arasında negatif yönlü, nevrotik kişilik ile zarar verici davranışlar arasında pozitif yönlü ilişki olduğu tespit edilmiştir (Nurul vd., 2013, s. 181). Ötken ve Cenkçi tarafından bir çalışmada çeşitli sektörlerde çalışan işgörenlerin beş faktör kişilik özellikleri ile örgütsel muhalefet düzeyleri arasındaki ilişki saptanmaya çalışılmıştır. Araştırmaya 350 kişi katılmıştır. Araştırma bulgularına göre sorumlu kişiliğe sahip işgörenlerin hem yapıcı hem de sorgulayıcı muhalefette bulunduğu saptanmıştır. Öte yandan nevrotik kişiliğin örgütsel muhalefeti olumsuz yönde etkilediği tespit edilmiştir (Ötken & Cenkçi, 2013, s. 41).

Sudak ve Zehir, tarafından Türkiye genelinde 2010 – 2011 yılları arasında çalışan kamu ve vakıf üniversiteler de çalışan 748 akademisyen üzerinde yapılan bir çalışmada, beş faktör kişilik özelliklerinin duygusal zekâ ve iş tatmini üzerindeki etkili olup olmadığı araştırılmıştır. Araştırmanın sonuçlarına göre; beş faktör kişilik özelliklerinden uyumluluk, sorumluluk, duygusal dengelilik özelliklerine sahip olan akademisyenlerde iş tatmininin duygusal zekâ vasıtasıyla arttığı sonucuna ulaşılmıştır. Öte yandan duygusal zekânın beş faktör kişilik özellikleri ile iş tatmini arasında aracı (mediatör) değişkenlik rolünün olduğu ortaya çıkmıştır (Sudak & Zehir, 2013, s. 141).

Topçu ve Basım tarafından yapılan bir makale çalışmasında, KOBİ’lerde çalışan işgörenlerin kişilik özellikleri ile işten ayrılma niyetleri arasındaki ilişki araştırılmıştır. Araştırmaya 421 işgören katılmıştır. Araştırmanın sonuçlarına göre beş faktör kişilik özelliklerinden nevrotiklik (duygusal dengesizlik) işgörenlerin işten ayrılma niyetleri üzerinde pozitif yönlü bir etkiye sahiptir. Diğer bir ifade ile duygusal dengesizlik eğiliminde olan işgörenlerin işten ayrılma niyetleri daha fazladır. Öte yandan işgörenlerin beş faktör kişilik özelliklerinden sorumluluk ile işten ayrılma niyetleri arasında negatif yönlü bir ilişki olduğu görülmüştür. Diğer bir ifade ile işgörenlerin sorumluluk eğilimi arttıkça işten ayrılma niyetleri azalmaktadır (Topçu & Basım, 2015, s. 878).

BÖLÜM III

ÖRGÜTSEL BAĞLILIK