İÇERİK KAVRAMI

Program geliştirme sürecinde önemli aşamalardan biri, hedefe uygun olarak içeriği belirlemektir. Eğitim programında içerik eğitim hedeflerinin gerçekleşmesinde bir araç olarak kullanılır ve hedef davranışları kazandıracak biçimde organize edilir. İçerik eğitim programında neyi hangi sırayla öğretelim? Sorusunun cevabını verir.

İçerik, hedef davranışı tam olarak kazandırmanın yanında hangi zihinsel alan hedef alınmışsa ona dayanmalıdır. Örneğin; bilgi basamağında bir davranış kazandırılmak isteniyorsa; “Atatürk’ün doğduğu yeri yazma/söyleme” gibi bilgi düzeyindeki hedef davranışın içeriği “Atatürk 1881 tarihinde Selanik’te doğdu.” şeklinde olmalıdır. Bu şekilde birey bu bilgiyi öğrendikten sonra, görünce tanıyacak, sorunca söyleyecek veya ezberden aynen tekrarlayacaktır.

İçeriğin, kendi içinde değer taşımasının yanında, program geliştirmenin önemli uygulayıcılarından biri olan öğretmen tarafından da etkinlikle kullanılması gerekmektedir. Bunun içinde öğretmeni de içine alan ve öğrenciyi etkileyen öğrenme durumlarının hazırlanması gerekmektedir.

Öğretim sürecinde yeni bilgilerin programa yansıtılması, eskiyen ve işlevselliğini kaybeden bilgilerin programdan çıkartılması gerekmektedir. Başka bir ifadeyle programda yer alacak içeriğin analizini gerektirmektedir (Beydoğan, 2001, s.34).

İçerik, olguların ve olayların, ezberlenmek üzere, ansiklopedik bir şekilde bir araya getirilmesi değil, fakat yaşama alanlarının anlam taşıyan bölümlerinin aktif bir çabayla düzenlenmesidir. Bu sebeple belli bir disiplinde anlam taşıyan bölümleri saptayan, aktif çaba göstererek düzenleyen bilim adamlarının çalışmaları ve yapıtları ile ilişki kurmakta yarar vardır(Varış, 1996, s.114). Ancak kimi zaman hedeflere ulaşmada o anki ihtiyaca göre hayatın içinden de örnekler içerik olarak seçilebilir. Örneğin, Türkçe dersinde amaç, çocukta doğru ve ritimli okuma alışkanlığının kazandırılması ise, o anda hemen sınıfla birlikte işe dramatizasyonu da katarak, birlikte bir metin oluşturulur ve sonra ritimsel özelliklere göre okuma çalışması yapılır.

Bir içerik; hedef ve davranışlarla tutarlı, çağdaş, bilimsel, sanatsal ve felsefi bilgiyle donanık, öğrencinin hazır bulunuşluk düzeyine uygun, somuttan soyuta, basitten karmaşığa, kolaydan zora ve birbirinin ön koşulu, bilinenden bilinmeyene, kendi içinde mantıki bir tutarlılığı olacak şekilde düzenlenmelidir. Ayrıca(Sönmez, 1994) içeriğin” soyutlama, düzey, şema, vardama, materyal örgütleme, alıştırma (soru), görsel düzen, değişik öğrenme-öğretme etkinlikleri ve içerik” ilkelerine uyması da gerekmektedir.

Soyutlama İlkesi: bir metinde öğrencinin ana fikri (ana noktayı, temel görüşü) öğrenmesi olarak ele alınabilir. Bu nedenden dolayı içerikte ana nokta açık, yalın ve anlaşılır bir şekilde ya metnin başında ya da metnin sonunda ortaya konmalıdır; çünkü böyle yapılmazsa, öğrenci içeriği anlamada zorlanmaktadır. Eğer ana fikir metnin başında verilirse, yardımcı fikirler tümdengelim yoluyla çıkarılmalıdır. Eğer metnin sonunda veriliyorsa, ana fikre; yardımcı fikirlerle tümevarım yoluyla ulaşılmalıdır.

Düzey İlkesi: içeriğin aşamalı ve birbirinin ön koşulu şekilde sıralanması gerekmektedir. Böyle yazılmış bir metinde bilginin öğrenilmesi ve hatırlanması daha kolaydır. Bunun için konular anlamlı temel kavram ve ilkelere dayandırılmalı ve bir bütünlük oluşturacak şekilde yapılandırılmalıdır.

Şema İlkesi: insanlar yeni bir bilgiyi, kendi anlatım biçimiyle öğrenirler. Yani kişi hazır bulunuşluk düzeyine göre, yeni bilgiyi algılar ve öğrenir. İçerik; kişinin kendi öğrenme şemasını kurmasına izin verecek bir esneklikle yazılmalıdır. İçeriğin ana ve alt başlıkları birbiri ile ilişkili ve anlamlı olmalıdır. Bu başlıklar birbirinin ön koşulu olacak şekilde aşamalı dizilmelidir. Derslerde ünitelerin ana ve alt başlıkları anlamlı ve bir biri ile ilişkili bir şekilde yazılmalı; içeriğin başında kısa özetler bulunmalı, içerik grafikler, şemalar, haritalar, resimler ve tablolarla desteklenmelidir.

Vardama İlkesi: içerik öğrencinin elde ettiği bilgi ve becerilere dayanarak geçmişi ve geleceği kestirmesine olanak vermelidir.

Materyal örgütlenişi İlkesi: İçerik, hedef davranışlarda belirtilen ve o bilim, sanat felsefe için geçerli olan genel ilkeler etrafında örgütlenmelidir. Bu durum içerikte ilkeler şemalar, tablolar ve örneklerle desteklenmeli, öğrencilerin bu ilkeleri değişik ve uygun durumlarda kullanmasına imkan verecek şekilde konular düzenlenmelidir.

Alıştırma İlkesi: her içerikte bölüm başlarında, sonlarında yada ünite sonlarında; hedeflenen davranışlarla ilgili sorular bulunmalıdır. Bölüm başlarındaki soruların öğrencinin üniteye hazırlanmasını sağlamak ve onun hazır bulunuşluk düzeyini belirlemek amacıyla yapılmalıdır. Ayrıca not tutma, önemli cümlelerin altını çizme, sorularla ilgili kısımların altını çizme, bu kısımları koyu italik yazma hedef davranışları yazmayı kolaylaştırır.

Görsel düzen İlkesi: İçerikte sunulan kavramlar, olgular, semboller, sınıflamalar, ilkeler vb. tablolar, şekiller, resimler, akış diyagramları, haritalar, grafikler tarafından desteklenmeli ve bunlar aslına uygun, renkli olmalıdır. Görsel araç gereç ne olduğundan fazla ne de az kullanılmalıdır. Ayrıca her tablo, resim, haritanın altına gerekli açıklama kısa ve öz yazılmalıdır. Dersler için resimler, grafikler, haritalar, tablolar, maketler vb. kullanılabilir. İçerik muhteva yönünden betimsel ve normatif olmak üzere ikiye ayrılır.

Betimsel içerik olgu ve ilkelerden oluşur. Betimsel içerik, gözlenebilir gerçekleri ve ilkeleri içerir. Örneğin, “ Atatürk’ün 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkması” bir olaydır; bu olay öğretmen tarafından doğrudan doğruya gözlenmemiş olsa da prensip itibariyle doğru ve ispatlanabilecek bir gerçekliktir. Eğitim hedeflerini gerçekleştirmede araç olarak kullanılan ders kitaplarının içeriğine bakıldığında bu tür gerçekliklere yeterince rastlamak mümkündür. Betimsel içerikte fiziksel kanunlar gibi kanunlara ve ilkelere yer verilir. Bunlar yalnızca olguları saptar. Betimleyici içerik değer yargılarına yer vermez. Ne oldu? Nerde? Ne zaman oldu? Kim yaptı? gibi sorulara cevap verir.

Normatif içerik betimsel içerikten farklı olarak; bireyin düşünmesini ve sonucunda tercih yapmasını gerektirir. Bu tür içerik, değer yargılarından, normlardan ve standartlardan oluşur. Bireyin ahlaki ve estetik tercihler yaptığı normları ve standartları ifade etmektedir. İnsanların nasıl hareket etmesi ne gibi tercihler yapması gerektiğini açıklar. Bu tür içeriklere edebiyat, sanat, politika, felsefe ve benzeri alanlarda yer verilir.

Normatif içerik: Neden oldu? Tekrar olur mu? İyi mi yoksa kötü mü oldu? Nasıl olmalıydı? Gibi sorulara cevap verir (Varış,1994,s.155-156).