CUMHURİYET DÖNEMİNDE H.B.D GELİŞİMİ

Cumhuriyet döneminde, ilkokullarla ilgili 1926, 1930, 1936, 1948, 1962, 1968, 1995 ve 1998 yıllarındaki programlarla düzenlenmeye gidilmiştir.

1924’te İlk Mektep Müfredatı Programı hazırlanmıştır (Tekışık, 1992, s.1).

1926 programında ilkokulun ilk üç yılında okutulan Tarih, Coğrafya, Tabiat, Eşya ve Yurt Bilgisi dersleri bu programda “Hayat Bilgisi” dersi adı altında birleştirilerek toplu öğretime geçilmiştir (Kafadar, 1997, s.158).

1930, 1932, 1936 programlarında 1926 programındaki amaca; “bireyleri, bedence ve ruhça en iyi alışkanlıklara sahip, milli, medeni ve insani fikir ve hislere sahip bir hale getirmek” gibi ilkeler eklenmiştir (Sönmez, 1998, s.14).

1948 Programında Hayat Bilgisi dersinin çevre özellikleri dikkate alınarak işlenmesi daha çok önem kazanmıştır. Bu program öğretmene daha çok yetki vermiştir ve yöreselleşmiştir (Çelenk, 2000, s.40).

1968 ilkokul programında Hayat Bilgisi üniteleri birinci sınıfta yedi, ikinci ve üçüncü sınıflarda sekiz olarak belirlenmiştir. Ders saatleri günde birer saat olmak üzere her üç sınıf için haftada beş saat şeklinde düzenlenmiştir. Diğer dersler için ilkokul ilk üç sınıfın mihveri olarak Hayat Bilgisi dersi üniteleri esas olarak kabul edilmiştir.

Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı’nın, 1968 yılında kabul ettiği ve 1998 yılına kadar uygulanan “Hayat Bilgisi Programı” nda bazı ünitelerin somut işlemler döneminde olan 3. sınıf öğrencileri için ilgi çekici olmadığı fark edilerek değişikliklere gidilmiştir (Özçetin, 2000, s.28).

2.1.5.3.1. CUMHURİYETTEN GÜNÜMÜZE H.B.D. İÇERİĞİNDEKİ GELİŞMELER

Cumhuriyetten günümüze kadar toplum ve bireyin ihtiyaçlarında meydana gelen değişmeler nedeniyle Türk Milli Eğitiminin; amaçlarında, ilkelerinde ve de dolayısıyla Hayat Bilgisi ders programının amaçlarında ve de içeriğinde değişiklikler olmuştur. Kurtuluş savaşının devam ettiği günlerde 15 Temmuz 1921’de Ankara‘da toplanan Maarif Kongresi’nden günümüze kadar taslak programlar dışında 1926, 1936, 1948 ve 1968 tarihli dört program uygulamaya konmuştur.

1926’dan 1965’e dek düzenlenen İlkokul Hayat Bilgisi programlarının içeriğini çoğunlukla “mevsimler, dershane, aile, köy, kasaba, il, bayramlar” oluşturmuştur. Bu konular eğitim biliminin ve çocuk gelişiminin bir gereği olarak öğrencilerin yakın çevrelerinden hareket edilerek ünitelerde yapılandırılmıştır.

Genel itibariyle bu bölüm Hayat Bilgisi programlarının hazırlanmasına ve yenilenmesine yol açan etkenler ve programların genel özelliklerine yer verilmiştir.

1926 ve 1930 ilkokul Programları,

1926 İlkokul Programı’nda, ilkokulun amacı; “Genç nesli muhitine faal bir halde intibak ettirmek suretiyle iyi vatandaşlar yetiştirmektir” (MEB, 1926) şeklinde açık, sınırları belli edilmemiş başka bir deyişle uygulamaya imkan vermeyecek biçimde ifade edilmiştir. Bu programın en önemli özelliği toplu öğretim uygulamasını getirmesidir. Bu yöntemle ilk üç sınıfta dersler Hayat Bilgisi ders üniteleri etrafında toplanmış ve her dersin programı yeni ve canlı esaslara dayandırılmıştır (Arslan, 2000). Toplu öğretimde derslerde ayrı ayrı konular işlenmemekte, bir konu çeşitli yönleriyle işlenmektedir.

1926 ve 1930 ilkokul programlarındaki I., II. ve III. sınıflarında yer alan Hayat Bilgisi üniteleri şunlardır:

I.Sınıf: 1.Ünite: Mektebimiz, 2.Ünite: Evimiz ve Ailemiz, 3.Ünite: Sonbahar, 4.Ünite: Cumhuriyet Bayramı, 5.Ünite: Kış, 6.Ünite: İlkbahar, 7.Ünite: Yaz (MEB, 1926).

II.Sınıf: 1.Ünite: Sonbahar, 2.Ünite: Cumhuriyet Bayramı, 3.Ünite: Kış, 4.Ünite: İlkbahar (MEB, 1926).

III.Sınıf: 1.Ünite: Sonbahar, 2.Ünite: Cumhuriyet Bayramı, 3.Ünite: Kış, 4.Ünite: İlkbahar (MEB, 1926).

1936 ve 1948 İlkokul Programı,

1926 ilkokul programını uygulamaya konulmasından sonra çeşitli alanlarda birçok inkılap yapılmıştır. Hatta kullanılan alfabe bile değiştirilmiştir (1 Kasım 1928). Meydana gelen sosyal ve kültürel değişikliklerin anlatılmasının yanı sıra reformlara sahip çıkacak gençlerin yetiştirilme zorunluluğu yeni bir programın hazırlanmasını bir anlamda zorunlu kılmıştır.

Ülkemizde “eğitim programı” uzun süre derslerin isimlerini ve haftalık ders saatini içeren listeleri ifade eden “müfredat programı” deyimiyle ifade edilmiştir (Tertemiz, 1997). Okul programındaki bir dersin genel amaçlarından özel hedefleri çıkarmak, listelenen başlıklardan konuların ayrıntılarına inmek tavsiye edilen yöntemlerden dersin stratejisini kurmak ise ders kitabının yazarına ve öğretmene bırakılmıştır. Bu yıllara kadar program geliştirme çabalarının daha çok dersler ve konular listesi hazırlamak olarak ele alındığı söylenebilir.

1936 ve 1948 İlkokul programlarındaki I., II. ve III. sınıflarında yer alan Hayat Bilgisi üniteleri şunlardır:

I.Sınıf: 1.Ünite: Dershanemiz, 2.Ünite: Oklumuz, 3.Ünite: Evimiz ve Ailemiz, 4.Ünite: Cumhuriyet Bayramı, 5.Ünite: Çarşıda ve Pazar yerinde Sonbahar, 6.Ünite: Bahçelerde Sonbahar, 7.Ünite: Okula Gelmeden Önce, Okuldan Çıktıktan sonra, 8.Ünite: Sonbaharda Çocukların Oyunları, 9.Ünite: Okulda, 10.Ünite: Bakkal ve Aktar Dükkanında, 11.Ünite: Kış Geliyor, 12.Ünite: Yeni Yıl, 13.Ünite: Evde Oyun, 14.Ünite: Dışarıda Kış Eğlenceleri, 15.Ünite: Evde Kış Eğlenceleri, 16.Ünite: Gündüz ve Gece, 17.Ünite: Evimizde Hayvanlar, 18.Ünite: Hastalıklar, 19.Ünite: Vücudumuz, 20.Ünite: İlkbahar Geliyor, 21.Ünite: Posta, 22.Ünite: Misafirlik, 23.Ünite: ilkbahar Geldi, 24.Ünite: 23 Nisan Bayramı, 25.Ünite: Bahar Gezintisi, 26.Ünite: Yaz Geliyor, 27.Ünite: 19 Mayıs Bayramı, 28.Ünite: Yaz, 29.Ünite: Ders Yıl Sonu, 30.Ünite: Son Hafta(MEB, 1936; MEB, 1948;Akt:Sönmez, 1999).

II.Sınıf: 1.Ünite: Okula Dönüş, 2.Ünite: Tatili Nasıl Geçirdik, 3.Ünite: Sonbahar Geldi, 4.Ünite: Pazarda Sonbahar, 5.Ünite: Cumhuriyet Bayramı, 6.Ünite: Kış Hazırlıkları (I), 7.Ünite: Kış Hazırlıkları (II), 8. Ünite: Işık ve Ateş (1936 Programında yok), 9.Ünite: Araştırma ve Yerli Malı Haftası(1936 programında yok), 10.Ünite: İlk Kar, 11.Ünite: Yeni Yıl, 12.Ünite: Dışarıda Kış Eğlenceleri, 13.Ünite: Kış Eğlenceleri, 14.Ünite: Yangın, 15.Ünite: Kış ve Hastalıklar, 16.Ünite: Vücudumuz, 17.Ünite: Vücudumuzu Koruyalım, 18.Ünite: Çamaşır Günü, 19.Ünite: Cadde ve Sokakta, 20.Ünite: Taşıtlar (1936 programında yok), 21.Ünite: İlkbahar Geldi, 22.Ünite: Meyve Bahçelerinde ve Bostanlarda Bahar (Gezinti), 23.Ünite: Tarlalarda Bahar, 24.Ünite: Çarşıda ve Pazar Yerinde Bahar, 25.Ünite: 23 Nisan Bayramı, 26.Ünite: Evimiz, 27.Ünite: Askerlik, 28.Ünite: Suyumuz, 29.Ünite: 19

Mayıs Bayramı (1936 programında yok), 30.Ünite: Yaz Başlangıcı, 31.Ünite: Ders yılının Sonu(MEB, 1936; MEB, 1948;Akt: Sönmez,1999).

III.Sınıf: 1.Ünite: Yeni Dershanemiz, 2.Ünite: Oklumuz, 3.Ünite: Okulumuzun Civarı, 4.Ünite: Cumhuriyet Bayramı, 5.Ünite: Okul Bahçesinde Tarım Deneyleri Hava Gözlemleri, 6.Ünite: Okulumuzun Bulunduğu Mahalle veya semt, 7.Ünite: Evimiz, 8.Ünite: Okul yolu, 9.Ünite: Taşıtlar, 10.Ünite: Artırma ve Yerli Malı Haftası, 11.Ünite: Yeni Yıl, 12.Ünite: Şehrimiz, Kasabamız, Köyümüz, 13.Ünite: Şehir veya Kasabamızın Yönetim Örgütleri, 14.Ünite: Posta, Telgraf, Telefon ve Radyo(1948 programında var), 15. Ünite: Şehir veya Kasabamızdaki Yardım Kurumları, 16.Ünite: Çayır ve Tarlada, 17.Ünite: Ormanda(Varsa), 18.Ünite: Dere, Irmak veya Gölün Kenarında (varsa), 19.Ünite: Deniz Kenarında(varsa), 20.Ünite: Köyü Ziyaret, 21.Ünite: 23 Nisan Bayramı, 22.Ünite: Suyumuz, 23.Ünite: Komşu Kasaba veya Şehirler, 24.Ünite: 19 Mayıs Bayramı, 25.Ünite: Yediğimiz Ekmek(1948 programında var), 26.Ünite: Sağlığımızı Koruyalım, 27.Ünite: Gökyüzü, 28.Ünite: Ders Yılı Bitti (MEB, 1936;MEB, 1948;Akt: Sönmez, 1999).

1962 ve 1965 İlkokul Programı,

1968 İlkokul programına zemin oluşturan bir taslak programdır. 6-7 yıllık uygulama evresinden sonra 1968 programı oluşturulmuştur.

Toplumun sosyal yapısında, siyasi hayatında, ekonomik düzeninde ve genel olarak bilim ve teknolojideki gelişmeler yeni bir program hazırlanmasını adeta zorunlu kılmıştır. Ayrıca 1948 programında eğitimcilerin giderilmesini istedikleri bir çok eksiklikler mevcuttu. Bunlar genel olarak şunlardır;

• Programın amaçları değerlendirmeye elverişli bir objektiflik ve fonksiyonluk göstermemekteydi.

• Daha çok normal sınıflar ve şehir okulları için hazırlanmıştı, birleştirilmiş sınıflarda ve köy okullarında uygulanmasında birçok sorunlar çıkmıştı.

• Yurdun her tarafında uygulanacak şekilde hazırlanmıştı. Esnek bir çerçeve program değildi.

1962 ve 1965 ilkokul programlarındaki I., II. ve III. sınıflarında yer alan Hayat Bilgisi üniteleri şunlardır:

I.Sınıf: 1.Ünite: Okulda Hayatımız, 2.Ünite: Evimiz ve Ailemiz, 3.Ünite: Cumhuriyet Bayramı, 4.Ünite: Çevremizde Sonbahar, 5. Ünite: Çevremizde Kış, 6.Ünite: Çevremizde İlkbahar, 7.Ünite: Ders Yılı Sonu (MEB, 1965,s.25).

II.Sınıf: 1.Ünite: Yeni Ders Yılımız, 2.Ünite: Cumhuriyet Bayramı, 3.Ünite: Çevremizde Sonbahar, 4.Ünite: Çevremizde Kış, 6.Ünite: Çevremizde Bahar, 7.Ünite: Ders Yılı Sonu Çalışmalarımız ve Yaz(MEB, 1965,s.26).

III.Sınıf: 1.Ünite: Okulumuz ve Çevresi, 2.Ünite: Evimiz, Sokağımız, Mahallemiz, 3.Ünite. Çevremiz ve ilimiz, 4.Ünite: Sağlığımızı Koruyalım, 5.Ünite: Gökyüzü ve Yeryüzü (MEB,1955, s.27).

1968 ilkokul Programı,

1968 İlkokul programında, önceki programlardan farklı olarak, Türk Milli Eğitiminin hedefleri, ilkokulun hedefleri, eğitim öğretim ilkeleri yer almıştır. Bunlara ek olarak derslerin genel ve özel hedefleri ayrı ayrı belirtilmiştir.

Bu programda ilk üç sınıfta okutulan Hayat Bilgisi dersinin temel teşkil ettiği Tarih, Coğrafya ve Yurttaşlık Bilgileri dersleri Sosyal bilgiler dersi; Tabiat Bilgisi, Tarım dersleri de Fen Bilgisi dersi adı altında toplanmıştır.

1968 ilkokul programındaki I., II. ve III. sınıflarında yer alan Hayat Bilgisi üniteleri

şunlardır:

I.Sınıf: 1.Ünite: Okul Hayatımız, 2.Ünite: Cumhuriyet Bayramı ve Atatürk, 3.Ünite: Evimiz ve Ailemiz, 4.Ünite: Yeni Yıl, 5.Ünite: Sağlığımızı Nasıl Koruyalım?, 6.Ünite: Bizim Bayramımız 23 Nisan, 7.Ünite: Ders Yılı Sonu (MEB,1969).

II.Sınıf: 1.Ünite: Yeni Ders Yılımız, 2.Ünite: Çevremizdeki Sonbahar, 3.Ünite: Cumhuriyet Bayramı ve Atatürk, 4.Ünite: Çevremizde Kış, 5.Ünite: Taşıtlar ve Trafik, 6.Ünite: Haberleşme, 7.Ünite: Çevremizde Bahar, 8.Ünite: Ders Yılı Sonu (MEB, 1969).

III.Sınıf: 1.Ünite: Çevremizi Tanıyalım, 2.Ünite: Cumhuriyet Bayramı ve Atatürk, 3.Ünite: İlçemizi Tanıyalım, 4.Ünite: Sağlığımızı Koruyalım, 5.Ünite: Yeryüzünde ve

Gökyüzünde Gördüklerimiz, 6.Ünite: Köyü Tanıyalım, 7. Ünite: Çevremizde kullandığımız Alet ve Makineler, 8. Ünite: Ders Yılı Sonu (MEB,1969).

1995 İlkokul Programı,

1990’lı yıllarda Hayat Bilgisi, Fen Bilgisi, Sosyal Bilgiler ve Yabancı Dil programları sekiz yıllık ilköğretim bütünlüğüne göre hazırlanmıştır. Bu programlarda önceki programlara ilaveten hedeflerin hiyerarşisine ve hedeflerin davranışsal ifadelerine yer verilmiştir.

Hayat Bilgisi ders programı 1995 programında sadece Atatürkçülük konuları eklenerek 1968 programındaki gibi yer almıştır.

1995 ilkokul programındaki I., II ve III. sınıflarında yer alan Hayat Bilgisi üniteleri

şunlardır:

I.Sınıf: 1.Ünite: Okul Hayatımız, 2.Ünite: Cumhuriyet Bayramı ve Atatürk-Atatürk’ün Hayatı, Atatürk’ün Kişisel Özellikleri ve Çeşitli Yönleri, 3.Ünite: Evimiz ve Ailemiz,- Atatürkçü Düşüncede Özellik Taşıyan Önemli Yaklaşımlar, 4.Ünite: Yeni Yıl, 5.Ünite: Sağlığımızı Nasıl Koruyalım?, 6.Ünite: Bizim Bayramımız 23 Nisan,- Atatürkçü Düşüncede Önemli yaklaşımlar, 7.Ünite: Ders Yılı Sonu (MEB, 1995, s.261).

II.Sınıf: 1.Ünite: Yeni Ders Yılımız, 2.Ünite: Çevremizde Sonbahar, 3.Ünite: Cumhuriyet Bayramı ve Atatürk- Atatürk’ün Hayatı, Atatürk’ün Kişisel Özellikleri ve Çeşitli Yönleri, 4.Ünite: Çevremizde Kış, 5.Ünite: Taşıtlar ve Trafik, 6.Ünite: Haberleşme,- Atatürkçü Düşüncede Özellik Taşıyan Önemli Yaklaşımlar, 7.Ünite: Çevremizde Bahar, 8.Ünite: Ders Yılı Sonu (MEB, 1995, s.261).

III.Sınıf: 1.Ünite: Çevremizi Tanıyalım,-Atatürkçü Düşüncede Özellik taşiyan Önemli Yaklaşımlar, 2.Ünite: Cumhuriyet Bayramı ve Atatürk-Atatürk’ün Hayatı, Atatürk’ün Kişisel Özellikleri ve Çeşitli Yönleri, Atatürkçü Düşüncede Özellik Taşıyan Önemli Yaklaşımlar, 3.Ünite: İlçemizi Tanıyalım,-Atatürkçü Düşüncede Önemli Yaklaşımlar, 4.Ünite: Sağlığımızı Koruyalım, 5.Ünite: Yeryüzünde ve Gökyüzünde Gördüklerimiz, 6.Ünite: Köyü tanıyalım, 7.Ünite: Çevremizde Kullandığımız Alet ve Makineler, 8.Ünite: Ders Yılı Sonu,-Atatürkçü Düşüncede Özellik Taşıyan Önemli Yaklaşımlar (MEB, 1995, s.261).

2.2. EĞİTİM PROGRAMININ ÖGELERİ