İç Denetim Sistemi

Türk kamu yönetiminde 5018 sayılı “Kamu Mali Yönetimi ve Kontrolü Kanunu” ile kamu kurum ve kuruluşlarında iç kontrol ve iç denetim adı altında denetim düzenleri getirilmiştir. Adı geçen kanunun 55. Maddesine göre “İç kontrol”;

idarenin amaçlarına, belirlenmiş politikalara ve mevzuata uygun olarak faaliyetlerin etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde yürütülmesini, varlık ve kaynakların korunmasını, muhasebe kayıtlarının doğru ve tam olarak tutulmasını, malî bilgi ve yönetim bilgisinin zamanında ve güvenilir olarak üretilmesini sağlamak üzere idare tarafından oluşturulan organizasyon, yöntem ve süreçle iç denetimi kapsayan malî ve diğer kontroller bütünüdür.

“İç kontrol” kavramına daha yakından bakıldığında, kavramın yöneldiği amaçlar arasında; kamu gelir, gider, varlık ve yükümlülüklerinin etkili, ekonomik ve verimli bir biçimde yönetilmesi, kamu idarelerinin kanunlara ve öteki idari düzenlemelere uygun olarak etkinlik göstermesi, her türlü malî karar ve işlemlerde usulsüzlük ve yolsuzluğun önlenmesi, karar oluşturmak ve izlemek için düzenli, zamanında ve güvenilir rapor ve bilgi edinilmesi ve kamu varlıklarının kötüye kullanılması ve israfın önlenmesi ile kayıplara karşı korunması sayılmaktadır. 361

Yasa koyucu 5018 sayılı Kanun ile getirdiği iç kontrol düzeninin işleyişinde “harcama birimleri, muhasebe ve malî hizmetler ile ön malî kontrol ve iç denetim” adı altında bileşenlerin olduğunu belirtmektedir.362

İşte iç denetim düzeni, esasında iç kontrolün bir bileşene olarak ortaya çıkmış ve anılan Kanunda özel olarak düzenlenmiştir. Kavram, 5018 sayılı Kanunun 63.maddesine göre “... kamu idaresinin çalışmalarına değer katmak ve geliştirmek için kaynakların ekonomiklik, etkililik ve verimlilik esaslarına göre yönetilip yönetilmediğini değerlendirmek ve rehberlik yapmak amacıyla yapılan bağımsız, nesnel güvence sağlama ve danışmanlık faaliyeti...” olarak nitelendirilmiştir.363

Bu iç denetim kapsamındaki

361_{Bkz. 5018 sayılı Kanun, md.55-56.} 362 _{Bkz. 5018 sayılı Kanun, md.57.}

363 _{Kamu idaresinin çalışmalarına değer katmak ve geliştirmek için kaynakların ekonomiklik, etkililik}

ve verimlilik esaslarına göre yönetilip yönetilmediğini değerlendirmek ve rehberlik yapmak amacıyla yapılan bağımsız, nesnel güvence sağlama ve danışmanlık faaliyetidir. Bu faaliyetler, idarelerin yönetim ve kontrol yapıları ile malî işlemlerinin risk yönetimi, yönetim ve kontrol süreçlerinin etkinliğini değerlendirmek ve geliştirmek yönünde sistematik, sürekli ve disiplinli bir yaklaşımla ve genel kabul görmüş standartlara uygun olarak gerçekleştirilir.

165

etkinliklerin yasa gereğince idarelerin yönetim ve kontrol yapıları ile malî işlemlerinin risk yönetimi, yönetim ve kontrol süreçlerinin etkinliğini değerlendirmek ve geliştirmek yönünde sistematik, sürekli ve disiplinli bir yaklaşımla ve genel kabul görmüş standartlara uygun olarak gerçekleştirilmesi zorunludur.364 Bu iç denetim “iç denetçi” adı altında çalıştırılan kamu görevlileri tarafından sağlanmaktadır.365

Anılan yasal düzenleme ve ilgili diğer düzenleyici kararlar çerçevesinde Türk yükseköğretim yapısı içinde Devlet üniversitelerinde de bu iç denetim sistemi kabul edilmiş ve uygulamaya geçilmiştir. Üniversitelerde iç denetimin başarısı bir yönüyle iç kontrol sisteminin etkenliğine bağlı olduğu ve üniversitelerin, fonksiyonel olarak bağımsız bir iç denetim sistemini tesis etmelerinin gerektiği, etkin bir iç kontrol sistemine sahip üniversitelerde kuruma zarar verebilecek nitelikteki davranışların en aza indirilmiş olacağı ve böylece yükseköğretim kurumu olarak üniversitelerin her anlamda başarısının artacağı görüşü dile getirilmiştir.366

Bu kapsamda Devlet üniversiteleri kendi bünyelerinde uygulanması amacıyla iç denetim yönergeleri çıkarmakta ve merkezi idarenin düzenlemeleri ile kendi yönergeleri doğrultusunda iç denetim faaliyetlerini sağlamaktadırlar.367

364 _{Kamu kurumlarının iç denetimi konusunda 2013 yılında Maliye Bakanlığı tarafından bir genelge}

yayımlanmıştır. 19.4.2013 tarih ve 28623 sayılı Resmi Gazete ’de “Kamu İç Denetim Genel Tebliği” adı altında yayımlanan bu tebliğ hükümlerine göre, iç denetim faaliyetlerinin etkin ve verimli biçimde işlemesi için gerekli olan önlemlerin neler olduğu ve bunların uygulanmasının usul ve yöntemleri belirlenmiştir.

365 _{Bu personel hakkında uygulanmak üzere Bakanlar Kurulu tarafından 2006/10654 sayılı ve}

12.7.2006 tarih ve 26226 sayılı Resmi Gazete ’de “İç Denetçilerin Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik” adı altında bir hukuki düzenleme de yapılmıştır.

366_{Hüseyin Akay, “İç Kontrol Sisteminin 5 Bileşeni: İzleme”.}

(http://kontrol.bumko.gov.tr/Eklenti/3838,izlemeuzunpdf.pdf?0 Erişim tarihi 15.11.2015).

367

Örnek vermek gerekirse, Galatasaray Üniversitesi kendi bünyesinde uygulanmak üzere bir iç denetim yönergesi çıkarmıştır. Bu Yönergede İç denetimin amacı, kurumun etkinlik ve çalışmalarına değer katmak ve geliştirmek için kaynakların ekonomiklik, etkililik ve verimlilik esaslarına göre yönetilip yönetilmediğini değerlendirmek amacıyla yapılan bağımsız ve tarafsız bir güvence sağlama ve danışmanlık etkinliğidir. İç denetim birimi, risk yönetimi, iç kontrol ve yönetim süreçlerinin etkinliği ve yeterliliğinin değerlendirilmesi ve geliştirilmesi yoluyla kurumun amaçlarının gerçekleştirilmesine yardımcı olmak üzere belirlenmiş ve bu amacı gerçekleştirmek üzere bir iç denetim biriminin oluşturulması kararlaştırılmıştır. Bu kapsamda oluşturulan iç denetim biriminde çalışan iç denetçilerin mesleki güvenceye sahip oldukları ancak bir soruşturmacı sıfatı taşımadıklarının altı çizilmiştir. (http://gsu.edu.tr/tr/universite/idari-birimler/galatasaray-universitesi- ic-denetim-birim-yonergesi Erişim tarihi 15.11.2015).

166

İç denetimde niteliği itibariyle YÖK’ün denetleme kurulu vasıtasıyla gerçekleştirdiği denetim (dış denetim) sisteminden farklıdır. Bundan başka iç denetim üniversite bünyesinde disiplin sağlamanın amaçlandığı bir yaptırım kurumu da değildir. Gerçekten de bir iç denetçinin yükseköğretim kurumunda bir disiplin soruşturmasında soruşturmacı sıfatıyla görev alması, iç denetimin niteliğine aykırıdır ve eğer iç denetçi denetim sonucunda disiplin soruşturması açılmasını gerektirecek bir durumu tespit etmiş ise ancak bu konuda yetkili disiplin kurullarını harekete geçirmek için bir ihbarda bulunabilir.

Üniversitelerde iç denetim sisteminin etkin ve verimli olması ya da istenilen amacı gerçekleştirebilmesi için iç denetçilerin üniversitenin gündelik ve sıradan iş ve programlarından ayrı bir çerçevede etkinlik yürütmesi ve üniversite yönetimine ve bunlara bağlı birimlere karşı bağımsızlığının sağlanması gerekeceği açıktır. Ayrıca iç denetçilerin görevlerini yerine getirirken kişi ve kurumlara karşı yansız olmaları onların nesnelliğin sağlanması yönünden önem taşımaktadır.

Bu kapsamda acaba iç denetim düzeninin vakıf üniversitelerinde uygulanması zorunluluğu var mıdır? Her ne kadar statüleri gereği vakıf üniversiteleri Devlet üniversiteleri gibi bir kam kurumu olsalar da, iç denetim düzeninin 5018 sayılı Kanunun öngördüğü bir düzen olması karşısında, vakıf üniversitelerinin bu Kanunun uygulama alanını belirleyen 2.maddesinde belirtilen “merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri, sosyal güvenlik kurumları ve mahallî idarelerden oluşan genel yönetim kapsamındaki kamu idareleri” arasında sayılmaması nedeniyle, Devlet üniversitelerinde getirilen iç denetim düzeni modelinin vakıf üniversiteleri için bir yasal zorunluluk olmadığı rahatlıkla ileri sürülebilir.

Bu durumda akla şu soru gelebilir: Acaba vakıf üniversitelerinin ve buna ek olarak Devlet üniversitelerinin iç denetim ya da YÖK denetimi dışında bağımsız bir denetim kuruluşu tarafından denetlenmesi olanaklı mıdır?

Konuya ilişkin olarak ilk önce Vakıf Yükseköğretim Kurumları Yönetmeliğindeki düzenlemelerin ele alınması gerekebilir. Anılan Yönetmeliğin “Gözetim-Denetim ve Değerlendirme Esasları” kenar başlıklı 24.maddesinde, “Vakıf yükseköğretim kurumlarının, denetim ve değerlendirilmeleri Yükseköğretim Kurulunca tespit edilen usul ve esaslara göre yürütülür” denilerek, aslında vakıf

167

üniversitesinde Yükseköğretim Kurumu tarafından gerçekleştirilen dış denetimle ilgili bir düzenleme yapılmış olduğu görülmektedir. Buna göre, ne 2547 sayılı Kanunda ne de anılan Yönetmelikte vakıf üniversitelerinde bağımsız denetim düzenine izin veren bir düzenleme yapılmıştır. Kanun ve yönetmelik hükümlerine bakıldığında vakıf üniversitelerinin ulusal ya da uluslararası bağımsız denetim kurumlarınca denetiminin önünde hukuki bir engel bulunmamaktadır.