İbnu'l-Enbârî, tahsili boyunca her biri sahalarında uzman olan pek çok hocadan ders almıştır. Bağdat'a göç ettiği günden itibaren gittiği farklı hocaların ders halkalarına iştirâk etmiş ve bilgisini artırmanın yollarını aramıştır. Fıkıh ilmini Şâfiî mezhebi ile ilgili olarak ileri gelen âlimlerden, hadis ilmini zamanın büyük hocalarından, Arapça ilmini de devrin önde gelen şahsiyetlerinden almıştır. Biz onun hocalarına dâir kaynaklarda tafsilatlı bilgilere sahibiz. Onun, hocalarının birçoğundan nerede ve ne zaman ders aldığını kaynaklar sayesinde biliyoruz.
Biz burada sırası ile İbnu'l-Enbârî'nin çocukluk yıllarından itibaren ders aldığı hocalarını aktaracağız.
• Ebu'l-Vefâ Muhammed b. ‘Ubeydillâh b. Ebî Sa‘îd el-Enbârî.
İbnu'l-Enbârî'nin babası olup aynı zamanda ilk hocalarındandır. Zehebî, babasından hadis ilmini aldığını söylemiş83, İbn Kâdı Şuhbe de, Çocukluk/ gençlik
çağlarında Bağdat'a gidip babasından hadis dersleri aldığını söylemiştir. Nitekim hem Enbâr'da hem de Bağdat'a göç ettikten sonra babasından hadis dersleri almış olması mümkündür.
• Ebu'l-Feth b. Hatîb el-Enbârî.
İbnu'l-Enbârî'nin amcasıdır. Nuzhetu'l-Elibbâ isimli kitabında Enbâr'da iken ondan ders aldığını söyler ve sözlerine şöyle devam eder: " Amcam Ebu'l-Feth b. el-Hatîb el-Enbârî şöyle dedi: " Ebu'l-Kerem b. ed-Debbâs'a Allah resulü'nün (12 + ' 34-%./ % 0) sözündeki (34 ) kelimesinin irabı - niçin mansûb olmuştur diye sordum o da ihtisas84 olmakla
83 ez- Zehebî, a.g.e. , XXI/114; es- Safedî, a.g.e. , XVIII/92; es-Suyûtî,
Buğyetu’l- Vu‘ât, II/86.
84 İhtisas, umumiyetle birinci şahıs, nadiren ikinci şahıs zamirinin delâlet
ettiği mânânın açıklanması demektir. Yani, birinci veya ikinci şahıs zamirin mubtedâ olduğu cümlede, haberin bildirdiği hükmün bir isme mahsus kılınmasıdır. Mahsûs ص ا adı verilen bu isim, zamirden
Mansup olmuştur, aslı (1 +2 ' 3 -4 6 ) şeklindedir diye cevap -5 verdi"85.
• Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. Ahmed b. Habîb el-‘Âmirî (h. 530).
Hadis ve fıkhı iyi bilirdi. İbnu'l-Cevzî aynı zamanda kendi hocası olan el-‘Âmirî hakkında ondan hadis ve tefsir okuduğunu söyledikten sonra onun samimiyeti tavsiye eden iyi bir hoca olduğunu söyler86.
• Ebu'l-Fadl Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. ‘Attâf el-Hemedânî el-Cezerî el-Mevsılî (h.534).
Bu hocadan hadis okumuştur87.
• Ebu'l-Berekât ‘Abdu'l-Vehhâb b. el- Mubârek b. Ahmed el-Enmâtî (h.538).
Bu hocasından hadis okumuştur 88. İbnu'l-Cevzî, hadis ilmini aldığı hocası olan el-Enmâtî hakkında şu değerlendirmeyi yapar: " Ben ona hadis okuduğumda sonra gelir ve mansûb olur. Bkz. Mehmet Maksudoğlu, Arapça dilbilgisi, İstanbul, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 1992, s. 294-295.
85 İbnu'l-Enbârî, Kemâluddîn Ebu'l-Berekât, Nuzhetu'l-Elibbâ, s. 382. 86 İbnu'l-Cevzî, a.g.e. , IX/64; es- Safedî, a.g.e., XVIII/92.
87es- Es-Subkî, a.g.e. , VII/156.
ağlardı. Onun bu ağlaması bana vermiş olduğu hadislerden daha çok etki etmiştir. Hocalarım arasında en çok ondan istifade ettim89.
• Ebû Bekr Muhammed b. el-Kâsım b. el- Muzaffer b. Ali eş-Şehrazûrî el-Mevsılî (538).
Erbil'de doğmuş, Şam'da ve birçok yerde kâdılık (hâkimlik) yapmıştır. Ebû İshâk eş-Şirâzî'den fıkıh ve hadis dersleri almıştır90. İbnu'l-Enbârî Bağdat'ta bu hocasından hadis dersi
okumuştur91.
• Ebû Mansûr Saîd b. Muhammed b. Ömer b. er-Rezzâz (h.539). Fıkıh, usûl ve hilâf ilmi alanında Bağdat'ın önde gelen âlimlerindendir. İmam Gazâlî ve Ebû Bekir eş-Şâşî'den fıkıh okumuş, Ebu'l-Fadl b. Hayrûn'dan hadis dersleri almıştır. Sonra Nizâmiye Medresesine hoca olarak atanmış ve zamanındaki Şâfiî mezhebinin ileri gelenlerinden olmuştur92. İbnu'l-Enbârî bu hocasından Nizâmiye Medresesinde Şâfiî mezhebinin fıkhını okumuştur93.
89 İbnu'l-Cevzî, a.g.e. , X/134. 90 es- Es-Subkî, a.g.e. , VI/174-175. 91 ez- Zehebî, a.g.e. , XXI/115.
92 İbnu'l-Cevzî, a.g.e. , X/113; es- Es-Subkî, a.g.e. , VII/93. 93 el-Kıftî, a.g.e., II/169; es- Es-Subkî, a.g.e. , VII/155; es-Suyûtî,
• Ebû Mansûr Muhammed b. Abdu'l-Melik b. el-Hasen b. Hayrûn el-Bağdâdî (h.539).
Kıraat âlimidir. İbnu'l-Cevzî ondan kıraat ve hadis ilmini aldığını söylemiştir94. İbnu'l-Enbârî ondan hadis öğrenmiştir95.
• Ebû Mansûr Mevhûb b. Ahmed b. Muhammed b. el-Hadr el-Cevâlikî (h.539).
Edebiyat ilmini Ebû Zekeriyyâ et-Tebrîzî'den almıştır. İcâzet alıncaya kadar onun derslerine devam etmiştir. Ebû Zekeriyâ'dan sonra Nizâmiyede Arapça hocalığı yaptı. Birçok eseri vardır. Bunlar içinde Arapçaya giren yabancı kelimelerden bahseden el-Muarrab isimli sözlüğü meşhurdur. İlmi çok, mütedeyyin ve dürüst birisiydi. İbnu'l- Enbârî hocası hakkında " ondan ders aldım, dînî yaşantısı ve ahlakından faydalanılan bir insandı"96 demektedir.İbnu'l- Enbârî Cevâlikî'den lügat ve edebiyat öğrenmiştir97.
• Ebû Muhammed Abdillâh b. Ali b. Ahmed el-Mukrî en-Nahvî (h.541).
94 İbnu'l-Cevzî, a.g.e. , X/115.
95 ez- Zehebî, a.g.e. , XXI/15; es- Subkî, a.g.e. , VII/156.
96 İbnu'l-Enbârî, Nuzhetu'l-Elibbâ, s. 396; el-Kıftî, a.g.e., III/337; İbn
Hallikân, a.g.e. , IIII/424.
97 el-Kıftî, a.g.e., II/170; ; İbn Hallikân, a.g.e. , II/320; es-Suyûtî,
Kur'an ve kıraat ilimlerindeki bilgisiyle meşhur olup Arapça konusunda da çok bilgisi vardı. İbnu'l-Enbârî hocasını " mütevâzi biriydi, Kur'an-ı Kerim'i güzel okurdu. İnsanlar özellikle Ramazan ayında onu dinlemek için her gece onun yanına gelirlerdi" dedikten sonra ondan Sîbeveyh'in el-Kitâb'ını okuduğunu söyler98.
• Ebu's-Seâdât Hibetullâh b. Ali b. Muhammed b. Hamza el-Alevî el-Hasenî en-Nahvî (h.450-542).
"İbnu'ş-Şecerî" diye meşhurdur. Nahiv ilminde zamanının otoritesi idi. Lügat ilmini de çok iyi bilirdi. Yetmiş sene nahiv ilmini okutmuştur.99 Edebiyat alanında "el-Emâlî"
isminde meşhur bir kitabı vardır. İbnu'l-Enbârî farklı hocalardan nahiv öğrenmesine rağmen nahiv ilmindeki asıl gelişimini bu hocasında tamamlamış100 olup "Arapçayı ondan öğrendim" 101demiştir.
• Ebû Nasr Ahmed b. el-Hasen b. Ali b. İshâk Nizâmülmülk et-Tûsî (544).
98 İbnu'l-Enbârî, Nuzhetu'l-Elibbâ, s. 402.
99 İbnu’ş-Şecerî 92 yıl yaşamış olup ömrü ilim yolunda geçmiştir. Bkz.
İbn Kesîr, a.g.e., XII/223.
100 el-Kıftî, a.g.e., II/170; ; İbn Hallikân, a.g.e. , II/320; es-Suyûtî,
Buğyetu’l- Vu‘ât, II/86.
İbnu'l-Enbârî, Musterşidbillâh ve sultan Muhammed'e vezirlik yapmış olan102 bu hocasından, hadis dersleri almıştır103.
• Ebu'l-Fadl Ahmed b. Tâhir el-Mîhenî (h.549).
İbnu'l-Enbârî, bu hocasından hadis tahsil etmiştir.
• Ebu'l-Fadl Muhammed b. Nâsır b. Muhammed b. Ömer es-Selâmî el-Bağdâdî (h.550). İbnu'l-Enbârî, bu hocasından hadis tahsil etmiştir.
• Dıyâuddîn es-Suhreverdî Ebu'n-Necîb Abdu'l-Kâhir b. Abdillâh (563).
Hz. Ebû Bekir'in neslindendir. Nizâmiye Medresesinde okumuş sonra da aynı medresede hocalık yapmıştır104.
• Ebu'l-Fevâris Halîfe b. Mahfûz b. Muhammed b. Ali el-Mueddib el-Lugavî el-Enbârî. Enbâr'da çocuklara Kur'ân,lügat ve hat dersleri vermiştir. Ahlaklı ve iyi birisi olarak bilinir. H. 465 yılında Enbâr'da doğmuş olup vefat tarihi kaynaklarda belirtilmemiştir105.
102 İbnu'l-Cevzî, a.g.e. , X/138-139. 103 es- Subkî, a.g.e. , VII/156.
104 İbn Hallikân, a.g.e. , IIII/424; es- Subkî, a.g.e. , VII/173. 105 Kıftî, a.g.e., I/358.
İbnu'l-Enbârî bu hocasından Enbâr'da hadis dersleri almıştır106.