Hizmet Ġçi Eğitim Ġhtiyacı Belirleme Yöntemleri

Bir kurumda yapılacak hizmet içi eğitimin amacı, birey yeteneklerinin tamamen kullanılabilir hale getirilerek baĢarılı olmasını sağlamaktır. Bu baĢarı, bireyi memnun edebileceği gibi, gelecekte ilerlemesine ve dolayısıyla ekonomik yönden de doyurulmasına olanak sağlayacaktır. Görev alan personelin gerekli iĢ bilgisi ve becerileri kazanmıĢ olması yeterli gibi görülebilirse de, ömrünün önemli bir kısmını geçirdiği iĢyerinde memnun ve istekli olmasını sağlayacak tutumun da kazandırılması gerekir. Bu alanda hizmet içi eğitim ihtiyacı, var olan ve istenilen veya beklenilen yeterlikler arasındaki farkı ortaya koyarak saptanır. Bu fark, çeĢitli yöntemlerle, durum nedir, ne olmalıdır ne beklenmektedir veya ne istenilmektedir sorularına cevap aranılarak bulunabilir. Bir kurumda değiĢik alan ve kademelerde çalıĢan personelin hizmet içi eğitim

Gelecekte Yapılacak Olan ĠĢ Ġçin Gerekli

DavranıĢlar ( Bilgi-Beceri- Tutum) Mevcut DavranıĢlar ( Bilgi-Beceri- Tutum) Personele Kazandırılması Gereken DavranıĢlar ( Bilgi-Beceri-Tutum) EĞĠTĠM ĠHTĠYACI Yapılmakta Olan ĠĢ Ġçin Gerekli DavranıĢlar (Bilgi-Beceri- Tutum) Personelin Sahip Olduğu DavranıĢlar ( Bilgi-Beceri- Tutum) Personele Kazandırılması Gereken DavranıĢlar (Bilgi-Beceri-Tutum) EĞĠTĠM ĠHTĠYACI

gereksinmesini gösteren durumlar ve nedenlerinin ortaya konulmasında çeĢitli yöntemler uygulanabilir (Taymaz, 1997: 28).

Eğitim ihtiyacı belirleme çalıĢmalarında bütün problemlerin bir kerede ele alınması mümkün değildir. Kapsamlı ihtiyaç belirleme çalıĢılması yürütülse bile burada da bazı öncelikler yer almak zorundadır. Hizmet içi eğitimin bir doğası olarak ihtiyaç alanları karĢılaĢtırılmalı ve bunlar kategorilere ayrılarak (Bilgi, beceri, tutum…) bu kategorilerden hangilerine öncelik verileceği belirlenmelidir (Ryan, 1987: 64).

Eğitim ihtiyacı belirlemek için genel alan ve kategoriler belirlendikten sonra, veri toplanmak için kullanılacak tekniklerin belirlenmesi gerekmektedir. Öğretmenlere yönelik ihtiyaç belirleme çalıĢmalarında verileri toplamaya baĢlamadan önce hangi tür veri kaynaklarının güvenilir olduğu belirlenmelidir. BaĢlıca veri kaynakları: (Ryan, 1987: 69).

a) Yöneticiler b) Deneticiler c) Öğretmenler d) Öğrenciler e) Aileler

f) Toplumun diğer üyeleri g) Uzmanlar

Bu kaynaklardan çeĢitli tekniklerle veriler elde edilebilir. Fakat eğitim ihtiyacı belirlenirken hangi veri toplama tekniğinin kullanılacağı, ne kadar bilgi istendiği, ne tür bilgi istendiği ve ne kadar sürede istendiğine bağlıdır (Oldroyd ve Hall, 1991: 71).

Ġhtiyaç belirleme çalıĢmalarında yaygın olarak kullanılan veri toplama teknikleri Ģöyle sıralanabilir:

2.7.7.1. GörüĢme- Mülakat

Bir kurumda hizmet içi eğitim ihtiyacı, eğitimi planlamada görev alanlarla ilgililerin karĢılıklı konuĢması ile saptanabilir. Mülakat, belirli bir amaca yönelik olarak

iki kiĢinin yüz yüze gelerek yaptıkları görüĢme ve konuĢmasıdır. Ġki kiĢinin arasında iliĢkinin kurulmasında ve belirli konularda bilgi sağlamada yararlanılan giriĢimlerden biri ve sık kullanılan mülakat adı verdiğimiz bireysel görüĢmedir. Bu teknik uygulanırken görüĢülen, sorunları cevaplayan kiĢi gereksinimleri karĢılayabilmeli, görüĢme sonunda cevaplar özetlenmeli, beklenenlerle söylenenler arasında iliĢki kurulmalıdır (Taymaz, 1997: 34).

GörüĢmede amaca ulaĢmak üzere gerekli bilgileri cevap olarak sağlayacak sorular üç kısma ayrılır.

Özgün –Serbest- Sorularla Yapılan Görüşme .-Kurumda yapılmıĢ veya yapılacak

hizmet içi eğitime iliĢkin olarak ilgililerin görüĢlerinin alınması istendiğinde amaç belirlenir, ancak konuya iliĢkin soru listesi hazırlanmaz. GörüĢülen kiĢiye mülakatın amacı açıklanır ve sohbet Ģeklinde serbest konuĢma sağlanır. KonuĢma sırasında gerektiğinde sorular sorulur ve açıklama yapması istenir. Hizmet içi eğitim ihtiyacına iliĢkin görüĢler bir hata yapmamak için kendisine tekrar ettirildikten sonra kaydedilir.

Açık Uçlu Sorularla Yapılan Görüşme -Hizmet içi eğilim ihtiyacını saptama

amacına ulaĢmak için beklenen verileri elde etmeye yarayacak sorular hazırlanır ve görüĢme formunu yazılır. GörüĢmenin amacı açıklandıktan sonra, önceden hazırlanan sorular sıra ile sorulur ve alınan cevaplar yazılır veya baĢka bilgilerin de elde edilmesini gerekli kılıyorsa, arada sorular yöneltilir.

Yarı Kapalı Uçlu Sorularla Yapılan Görüşme.-GörüĢme amacına ulaĢmak üzere

gerekli bilgileri sağlayacak sorular hazırlanır. Bu sorulara verilebilecek cevapların bir kısmı önceden kestirilebiliyorsa, maddeler halinde saptanır. GörüĢme formunda her sorunun altında üç veya dört muhtemel cevap yazdıktan sonra, bir cevap için yeteri kadar boĢ yer bırakılır. GörüĢme sırasında yönetilen soruyu alınan cevap belirlenenden baĢka ise boĢ bırakılan kısma yazılır.

Bu tür sorularda yapılan görüĢme daha kısa zamanda tamamlanır ve sonucun değerlendirilmesi daha kolay olur (Taymaz, 1997: 34).

2.7.7.2. Eğitim Ġhtiyaç Bildirim Formu

Eğitim ihtiyacı belirleme formu, amirin astını değerlendirme ilkesine dayanır. ÇalıĢanların gerçek eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesinde en iyi değerlendirmeyi yapacak kiĢiler onların üstleridir. Belirli zaman dilimlerinde üst astını yakından izler, onun baĢarılı ve baĢarısız yönlerini gözlemleyerek yetersiz gördüğü yönlerini eğitim birimine bir rapor ya da bir eğitim ihtiyaç formu doldurarak iletir. Bu form ilgili bölüm tarafından doldurulup insan kaynakları eğitim birimine iletilir. Böylelikle eğitim planlaması yapılırken bu bilgi ve belgelerden yararlanılmıĢ olur (Sabuncuoğlu, 2000: 120).

2.7.7.3. Anket

Anket formu, belirli bir amaca yönelik bilgi toplamak üzere, ilgili belli kiĢilere yöneltilecek soru listesini kapsayan veri toplama aracıdır. Anketler, bir konuda kiĢilerin bildiklerinin ne derece doğru olduğunu ölçmekten çok bir konu veya sorun hakkındaki bildiklerini, kanılarını, inançlarını, tepkilerini, gereksinmelerini, dileklerini ve yakınmalarını saptamak amacıyla hazırlanır ve uygulanır. Ucuz olan bu yöntemle çok sayıda kiĢiye kısa sürede ulaĢılabilir. KiĢiler etki altında kalmadan rahatça yanıt verebilirler, veriler kolaylıkla sayılara dönüĢtürülebilir ve istatistik iĢlemlerle anlaĢılır hale getirilebilir ve yorumlanabilir (Uz, 1993: 21).

Anketler, kısa zamanda geniĢ bir insan grubundan ve dağınık yerlerde bulunan kiĢilerde istenilen bilgileri toplama olanağı sağladığından yaygın olarak kullanılmaktadır. Anketler diğer bilgi toplama araçlarına kıyasla daha az masraflıdır ve edinilen verilen analizi de daha kolay olar. Hazırlanması ve uygulanması ile ilgili ilkelere uyulduğunda etkili bir veri toplama aracı olarak kullanılabilir (Taymaz, 1997: 37).

Kurumlarda hizmet içi eğitim ihtiyacını saptamak üzere, hizmet içi eğitim daire veya müdürlüklerinden birimlere çoğunlukla Eylül veya Ekim aylarında bir yazı gönderilir. Kurum yönetiminin onayı ile gönderilen bu yazıda gelecek yılın hizmet içi eğitim planında yer alması istenilen program türleri ile uygulanmasına iliĢkin görüĢler ve öneriler istenir. Bazı kurumlarda hizmet içi eğitim planı merkezde taslak haline getirildikten sonra bağlı birimlere gönderilerek, belirlenen programlardan hangilerinin

kendi personelinin ihtiyaçlarını karĢılayacağı ve programlara katılacak personelin niteliklerinin veya isimlerinin, ayrıca konu ile ilgili görüĢlerin bildirilmesi istenir. Bu yazılar yukarıda tanımlanan anlamda anket değilse de yapılan iĢlemler bakımından bu teknik kapsamında yer alır (Taymaz, 1997: 37).

2.7.7.4. Gözlem

Bir kurumda çalıĢmakta olan bireyin eğitim ihtiyacını saptamak üzere iĢbaĢındaki çalıĢmaların izlenmesidir. Gözlem yolu ile bireyin bilgi, beceri ve tutum kazanma derecesi ölçülebilir. Bu bakımdan yapılan iĢlemler iĢ testine benzer (Turgut, 1977: 163). Gözlenecek bireyin yapacağı iĢler analiz edilerek iĢlemler belirlenir. Amaca göre planlanan gözlem haberli veya habersiz olarak yapılabilir;

a) Haberli gözlemde davranıĢları gözlenecek bireye önceden haber verilir ve gerekirse yaptığı iĢ açıklaması istenir,

b) Habersiz gözlemde, davranıĢları gözlenecek bireye haber verilmeden çalıĢması izlenir. Gözlem sonuçları kaydedilerek bireyin hangi konularda eğitime ihtiyacı olduğu açıklanır. Kurumlarda hizmet içi eğitim ihtiyacını saptamada genellikle haberli gözlem yapılır.