Hilenin Tarafları

Genel olarak hile yapan bireylerin ve hileyle karşı karşıya kalan işletmelerin genel özellikleri hilenin tarafları konusu altında anlatılmaya çalışılmış olup genel olarak sergiledikleri özellikleri ve belirtilere yer verilmiştir.

i) Hile Yapan Kişilerin Genel Özellikleri

ACFE, 2000 hile denetçisiyle ortaya koyduğu bir proje, hile fiilinde bulunan kişilerin birçok yönlerini açıklamaktadır. Bu niteliklere sahip insanların hepsinin hile fiilini gerçekleştirdiği ya da gerçekleştireceği düşünülmemelidir. Diğer yönden bakıldığında ise bu niteliklere sahip olmayan kişilerin de hile işleminde bulunmayacakları sonucu çıkmamalıdır. Bir işletmede hile eylemini gerçekleştirme olasılığı yüksek olan kişileri araştırıp onlar hakkında bilgi sahibi olmak, hilelerin tespit edilmesi ve gerekli tedbirlerin alınmasını kolaylaştırmaktadır (Bozkurt, 2011, s.77).

Rudesill ve Johnson, hile davranışında profesyonel çalışanlarla sıradan insanlar arasında çok büyük farklılıklar olmadığını, ayrıca hileyi gerçekleştiren kişilerin çoğunlukla denetim organlarının zaafını bilerek bu sorunların nasıl çözüleceğini ve alınması gerekli tedbirleri alan kişiler olduklarını ortaya koymuşlardır (Johnson ve Rudesill,2001, s.59).

İnsanların büyük bir kısmı hile gerçekleştirme olasılığına yakındır. Hilekârlar, demografik ve psikolojik nitelikleri itibariyle diğer kişilerden farklı değildirler. Hatta hile fiilinde bulunan birçok kişinin karakter özellikleri dürüst kişi olarak bilinen insanların karakter özellikleriyle birbirine yakındır. Bu belirlemelerle, hile suçunu işleyenler ile ilgili aşağıdaki gibi çeşitli tespitlere varılabilir (Çelik, 2007, s.51-52):

91

 Eskiden bir başarısızlık tecrübesi yaşayan insanlar aldatma eğilimi taşırlar,

 Düşüncesizce davranan, dikkati kolay dağılan, zevk veren şeyleri erteleyemeyen fertler aldatma suçunu işlemeye daha yatkındırlar,

 Beğenilmeyen ve kendilerini beğenmeyen fertler daha fazla hile suçu işleme eğilimi gösterirler,

 Bireylerin belirli hedeflere ulaşmaları hususunda üzerlerinde yoğun bir baskı varsa, yalan söyleme, aldatma ve çalma hadiseleri artış gösterir,

 Vicdanlı kişiler aldatmanın cazibesine karşı daha direnç gösterirler,

 Orta ve üst düzeydeki bireyler, daha alt düzeydeki bireylere göre daha dürüst olma eğilimi gösterirler,

 Kişilerin değişik gereksinimleri bulunmaktadır ve bu sebeple farklı düzeylere yalan söyleme, aldatma ve çalma eğilimi gösterirler,

 Aldatmak ve çalmak ne kadar kolay olursa, daha fazla insan bunu yapmaya meyilli olur,

 Hayatta kalma mücadelesi insanların aldatıcı fiiller yapmasına sebep olur.

Hileyle ilgili yapılan çalışmalar bütünlük içerisinde değerlendirildiğinde, hilekârların genelde davranışsal yönden bazı ortak özellikler taşıdıkları görülmektedir. Buna göre hileye başvuranlara ait özellikler aşağıdadır (Küçük, 2008, s.28- 30):

 Kişisel menfaatlerine düşkündürler,

 Aşırı kıskançtırlar, başkalarının yalnızca işyerindeki başarıları değil, iş dışındaki hayatlarını da kıskanmaktadır,

 Hayatta umdukları ideal gayelerini gerçekleştiremediklerini düşündüklerinden kendilerini değersiz hissederler,

 Duygusal ve alıngandırlar. Mesela, topluluk ortamında söylenen şeyleri kendilerine karşı bir saldırı olarak algılarlar,

 Açgözlüdürler, her zaman sahip olduklarından fazlasını isterler,

 Çok önemli olsun veya olmasın her şeye çabuk sinirlenirler ve hoşgörüleri azdır,  Sevimli, yardımsever görüntülerinin altında, hoşgörüsüz ve şiddet eğilimli bir kişilik gösterirler,

92

 Raporların sunulmasında normal olmayan gecikmelere sebep olurlar (Hodson, 1993, s.25-27),

 İş ile ilgili normal bilgi talebine bile karşı çıkar veya isteksiz davranırlar,  Hadiseler hızlı gelişmektedir. Birkaç günde evlenebilir, evini değiştirebilirler,  Kendi kusurlarıyla ilgili başkalarını suçlarlar. Hiçbir şey onların hatası değildir, başkalarının hatası sebebiyle kendileri böyle bir problemle karşılaşmıştır. Her zaman bir suçlu bulunur,

 Çocuk ve hayvanlara karşı hoşgörüsüz ve şiddete yatkındırlar,

 Yaptıkları hilenin ortaya çıkmaması için başkaları tarafından yapılması gereken işleri de ısrarla kendileri üstlenmek ister,

 Arkadaşları ve ailesini her zaman diğer tanıdıklarından uzak tutmaya çalışırlar,  Giderek kendi içlerine kapanır ve başka personel ile ilişkilerini minimuma indirirler,

 Gizlilikten hoşlanırlar. Bu sebeple çalışma masasının veya eşyalarının başkaları tarafından karıştırılmasından hiç hoşlanmazlar, tuhaf bir gizlilik içindedirler,

 Önemli gibi görünmeye çalışır ve diğerlerinin kendisi hakkında daha iyi düşünceye sahip olmalarını arzulamaktadırlar,

 Alkole bağımlılıkları giderek artmaktadır,

 Başkalarını kontrol etmek için etraflarına tehditler yağdırırlar. ii) Hileye Maruz Kalan Kurumların Genel Özellikleri

Hilenin gerçekleşme olasılığının yüksek olduğu işletmelerin profil çalışması incelenirse aşağıdaki durumların gözlemlendiği işletmelerde hile gerçekleşme olasılığının daha yüksek olduğu söylenebilir. (Eversole, 1997):

 Düşük morale sahip işgörenlerin bulunduğu,

 Yönetimin düzensizlikleri dikkate almadığı, göz ardı ettiği,

 Hilenin bir risk olarak görülmediği veya bu risklerin değerlendirilmediği,  Kârın tek amaç olduğu,

 İşgörenlerin gerçekleştirdikleri işler hakkında iyi eğitim almadığı,  İşgören devir sayısının fazla olduğu,

93  Maaş sisteminin kâra bağlı olduğu,

 Güçlü ve egoist yöneticilerin bulunduğu kurumlar.

Bir kurumda hilenin doğmasını sağlayan faktörler aşağıda özetlenmektedir (Pamukçu, 2000, s.8):

 Üçüncü şahıslarla veya ortaklar ile yapılan gizli anlaşmalar,

 Kurumda hileli davranışları önleyecek veya ortaya çıkartabilecek kontrol yapısının zayıf olması,

 Hilekârların cezalandırılacağı disiplinli bir ortamın sağlanmaması,  Zayıf ahlak politikaları,

 Üst yönetimde mevcut cahillik, umursamazlık ve kabiliyet noksanlığı,  İşgörenlerin yaptıkları işlerin kalitesini değerlemede yetersizlik,  Kurumda işgörenler arasında bilgi akışının zayıflaması,

 Sağlıklı denetim çalışmalarının olmaması.

Çizelge 4.4’te hileye maruz kalan organizasyonların 2014 yılı verileri doğrultusunda, coğrafik konumlara göre dağılımları ve ortalama zararları gösterilmiştir (ACFE, 2014, s.7).

Hileye maruz kalan kurumlarda varlıklarda kayıplar veya zararlar meydana gelmektedir. Bu kayıp ve zararların dünyanın farklı bölgelerindeki dağılımı aşağıdaki çizelgede özetlenmiştir.

94

Çizelge 4.4 Hileye Maruz Kalan Kurumların Bölgeleri ve Zararı

Bölgeler n % Zarar (USD)

Amerika Birleşik Devletleri 646 48.00 100.000

Güney Afrika 173 12.80 120.000

Pasifik Asya 129 9.60 240.000

Batı Avrupa 98 7.30 200.000

Doğu Avrupa ve Batı-Merkez Asya 78 5.80 383.000

Kanada 58 4.30 250.000

Latin Amerika ve Karayipler 57 4.20 200.000

Güney Asya 55 4.10 56.000

Orta Doğu ve Kuzey Afrika 53 3.90 248.000

Kaynak: ACFE, 2014, s.7.

Hilede en fazla zararın görüldüğü bölgeler Doğu Avrupa ve Batı-Merkez Asya, Orta Doğu ve Kuzey Afrika, Kanada’dır. Hilede en az zararın görüldüğü bölge Güney Asya’dır.

100’den fazla ülke üzerinde yapılan bu analizde işle ilgili hile şemalarının frekansları ve bu organizasyonların bölgesel değişimleri belirtilmiştir. Buna göre hileden en çok etkilenen bizim de içerisinde yer aldığımız Doğu Avrupa ve Batı-Merkez Asya ülkeleri olmuştur. En az etkilenen ise Güney Asya ülkeleri olarak görülmüştür (ACFE, 2014, s.7).