Hile ve Yolsuzlukları Önlemede İç Kontrol Sisteminin Rolü

Dünyada yaşanan ve şirketlere çok ciddi zarar veren muhasebe skandalları iç kontrol sisteminin öneminin daha da artmasına neden olmuştur (Alagöz, 2008, s.98). İşletmede etkin ve sağlam bir iç kontrol sisteminin var olması, işletme çalışanlarının işletmenin belirlemiş olduğu amaçlar doğrultusunda ne ölçüde etkin rol oynadıklarını tespit etme imkanı tanımaktadır. Ayrıca iç kontrol sistemi vasıtasıyla işletmeye ait finansal ve finansal olmayan işlemlerden sorumlu olanların açık bir şekilde tanımlanması şeffaflık, eşitlik, hesap verilebilirlik ve sorumluluk ilkeleri uyarınca işletmede kurumsal yönetimin yerleşmesini kolaylaştırmaktadır (Usul ve Diğerleri, 2011, s. 50).

İç kontrol, bir kurumdaki hile, hata, yasa ve yönetmeliklere aykırı fiillerin ortadan kaldırılmasında birinci basamağı oluşturmaktadır. Aslında iç kontrol yönetimin bir sorumluluğu altındadır (Yılancı, 2003, s.5). Başka bir anlatımla iç kontrol bir örgüt

123

yönetiminin ayrılmaz bir parçası olup; faaliyetlerde etkinlik, finansal raporlama ve içle dış kullanıma ilişkin diğer raporların güvenilirliği, yürürlükteki yasalara ve düzenlemelere uygunluk gayelerinin gerçekleştirilmesi hususunda makul bir güvence sağlayan, işletme faaliyetlerinin süreklilik temelinde bir seri eylem ve faaliyet olan mutlak olmayan ancak güvence sağlayan işletme yönetiminin önemli bir parçasıdır(Demirbaş, 2005, s.169).

Kuruluşun iç kontrol mekanizmasının etkinliğini, o mekanizma içinde hazırlanmış olan finansal tabloların doğruluğunun göstergesidir. Dolayısıyla finansal tabloların denetiminde bir işletmede kurulmuş olan iç kontrol mekanizması ve bu mekanizmanın uygulamadaki mevcut etkinliği, son derece güvenilir bir denetim kanıtı olarak kabul edilmektedir (Gürbüz, 1995, s.96). İç kontrol sistemi finansal riskleri ve muhasebe risklerini azaltmak veya bu risklerden korunmak için kurulduğundan, risklerin genelde ve detayda incelenişine göre sistemin gayeleri üç şekilde ele alınabilir. İç kontrolün gayelerini aşağıdaki gibi ifade edebiliriz (Gürbüz, 1995, s.46):

 İşletmenin varlıklarını korumak,

 Muhasebe bilgilerinin doğruluk ve güvenilirliğini sağlamak,

 İşletme faaliyetlerinin yönetim politikalarına, planlara ve yasalara uygunluğunu sağlamak,

 Kaynakların iktisadi ve verimli kullanılmasını sağlamak,

 Faaliyetler için saptanmış amaçlara ve hedeflere ulaşılmasını sağlamak,

 Yapılan işlemler, yönetimin devrettiği genel ve özel yetkilere uygun olarak yürütmek,

 Yapılan işlemler, genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olarak ve hesap verme yükümlülüğünü gerçekleştirecek şekilde kaydetmek,

 Varlıklara ve belgelere erişim yetkili işgörenle sınırlandırmak,

 Mevcut varlıklar belirli sorumluluk kayıtları ile karşılaştırılmalı ve herhangi bir fark tespit edildiğinde farkın niteliğine göre gerekli soruşturma yapılmalıdır.

İç Kontrol sistemi muhasebe bilgi sisteminin sınırlarını aşan, işletme genelinde personel eğitimi ve gelişimi, istatistiksel çözümlemeler, kalite kontrolü, üretim

124

planlaması ve yönetici değerlendirilmesi gibi geleneksel muhasebe bilgilerinin dışındaki bilgileri de ölçümleme işlevine dahil eden bir sistemdir (Sevgener, 1984, s.63).

İç kontrol, hedeflere ulaşmada faydalanılan planları, yöntemleri ve prosedürleri kapsamaktadır ve dolayısıyla performansa dayalı yönetime katkıda bulunmaktadır. İç kontrol bunun yanında varlıkları korumada, hataları ve yolsuzlukları önleme ve ortaya çıkarmada ilk savunma hattı olarak işlev görmektedir (Demirbaş, 2005, s.169).

İşletmelerde muhasebe skandallarının engellenmesinde iç kontrol sisteminin etkin hale getirilmesi önem arz etmektedir. IFAC (International Federation of Accountants), raporunda iç kontrol sisteminin etkin hale getirilmesinde ve geliştirilmesinde gözönünde bulundurulması gerekenleri aşağıdaki şekilde sıralamıştır (IFAC, 2011, s.8-9):

 İç kontrol sistemi, işletmenin amaçlarına göre kurulmalı, işletmenin risk yönetimi ve kurumsal yönetimi ile uyumu sağlanmalıdır.

 İç kontrol sistemi ile işletmede görev ve sorumluluklar (denetim komitesi, yönetim kurulu gibi) tespit edilerek eşgüdüm sağlanmalıdır.

 İç kontrol sistemi, işletmedeki işgörenlerin amaçlara ulaşmada önemli araç olan performanslarını değerlendirmelidir.

 İç kontrol sistemi, yeterli yetkinliğe sahip kurullarca yükümlülüklerin yerine getirildiği bir ortam sağlamalıdır.

 İç kontrol sistemi, işletmenin yönetim stratejisi, risk yönetimi, çalışanların motivasyonu vb. hususları kapsayan kurum kültürünü desteklemelidir.

 İç kontrol sistemi, risklere karşı işletme yönetimi ile iletişim içinde olmalı ve sistemin hatalarını ve zayıf noktalarını sürekli olarak değerlendirmeli ve izlemelidir. İşletmenin finansal verilerinin doğruluğu ve işletme içindeki hata ve hilelerin engellenmesi ya da en aza düşürülmesi iyi çalışan bir iç kontrol sistemi ile gerçekleşebilmektedir. Fakat etkin bir iç kontrol sistemi kurulması için muhasebe sistemi içerisindeki hile riskinin tespiti gerekmektedir. Hile riski, çalışanların içinde yer aldığı işletmenin kaynaklarını ve varlıklarını kasıtlı olarak uygunsuz bir şekilde

125

kullanarak haksız kazanç elde etme olasılığıdır olarak tanımlanabilir (Hatunoğlu vd, 2012, s.178-179)

Hata ve hilelerin engellenmesinde en etkin yol ise iç kontrol sistemine ağırlık verilmesi ile mümkün olmaktadır. Büyük veya küçük hata ve hileleri en iyi şekilde önleme yöntemi etkili bir iç kontrol ve muhasebe ile mümkün olmaktadır.

İşletmeye güvenin temelinde iç kontrol sisteminin sağlamlığı bulunmaktadır. Finansal raporlamanın güvenilirliği, işletme varlıklarının hilelere karşı korunması, işletme faaliyetlerinin etkinliği, verimliliği, yasalara ve diğer düzenlemelere uygunluğun sağlanması, etkin bir iç kontrol sisteminin varlığı ile mümkün olmaktadır (Doyrangöl, 2007, s.302).

Denetçi, yapacağı çalışmayı genel kabul görmüş denetim standartlarına uyarlamalıdır. Uygun çalışma neticesinde hata ve hile ortaya çıkartılamamışsa sorumluluk mevcut değilken, uygun olmayan bir çalışma neticesinde sorumluluk mevcuttur.

Genel kabul görmüş denetim standartlarına uygun, iyi planlanmış ve etkili bir şekilde yürütülen denetim çalışması; hata ve hileyi ortaya çıkartmakla kalmaz, aynı zamanda uygulama boyunca hata ve hileyi önleyici yönde iz bırakır.

İç kontrol sisteminin bulunmaması veya etkisiz olması kurum varlıklarının kaybolmasına, yönetimin noksan ve hatalı kararlar almasına, hilelere ve farklı kayıplara (müşteri, kâr, verimlilik vb.) neden olmaktadır. İç kontrol sisteminin etkinliği çoğaldıkça riskler düşmekte, çalışanların yükümlülüklerini yerine getirmesi ve hedeflere ulaşılması mümkün olabilmektedir (Aksoy, 2005, s.171).

127

5.