Diğer Yolsuzluk Türleri

Diğer yolsuzluk türleri; altında rüşvet, zimmet, kara paranın aklanması, içeriden öğrenenlerin ticareti, rant kollama, kayırmacılık, siyasal kayırmacılık, oy ticareti ve lobicilik olarak gruplandırılabilir. Aşağıda bu kavramlarla ilgili genel bilgiler verilecektir.

i)Rüşvet

Rüşvet, yetkili personelin elinde bulunan yetkileri diğer bir deyişle elinde mevcut bulunan gücü karşı tarafın çıkarı için kullanmasını temin etmek üzere teklif edilen bir değerdir. Bu değer para ya da mal olarak da ortaya konabilir. Bu kötüye kullanım öncelikli davranılması gerektiği konusunda da etkin olabilir ya da illegal olarak işin icra edilmesi gibi de bakmayı sağlamak gerekmektedir. İlk durumda kanuna bir aykırılık yaşanmamasına rağmen ayrıcalıklı bir uygulama izlenmekte, diğerinde ise kanuna aykırı bir işlem yapılmaktadır. Türk Ceza Kanunu’nda rüşvet suç teşkil etmekle birlikte "görevinin ifasıyla ilgili bir işi yapması veya yapmaması için, doğrudan veya aracılar vasıtasıyla, bir kamu görevlisine veya göstereceği bir başka kişiye menfaat sağlanması” şeklinde ifade edilmiştir (Çetinkaya, 2014, s.10).

OECD’nin “Rüşvetle Mücadele Çalışma Grubu” yayınladığı çalışma sonuçlarında hukuki manada olumlu yenilikler tesis edilmesine rağmen, OECD rüşvet teması ile ilgili ülke olarak Türkiye’nin oluşturdukları raporların azlığı ve içeriğin birçok kaygılara neden olduğu ifade edilmiştir. Türkiye’nin bu konu kapsamında rüşvetle ilintili kanuni yaptırımlar düzenledikleri, bu konu ile ilgili sözleşmeye taraf olan ülkelerle soruşturma kapsamlarında işbirliği yaparak çözüm üretmeye çalışmalarının etkin ve verimli olduğundan bahis edilmiştir (TEİD, www.teid.org, 2015).

Rüşvet oranı ve rüşvet vakaları sektörlere göre farklılaşmaktadır. Sektörlere göre rüşvet dağılımları aşağıdaki çizelgede listelenmiştir.

112 Çizelge 4.7 Sektörlere Göre Rüşvet Dağılımları

İşletmeler n Rüşvet Örnek Sayıları Örneklerde Rüşvet İçerme Yüzdeleri Madencilik 13 9 69.20 Petrol ve LPG 49 28 57.10 İmalat 116 63 54.30 İnşaat 43 20 46.50 Diğer 52 24 46.20 Telekomünikasyon 36 15 41.70 Gayrimenkul 24 10 41.70 Toptan Ticaret 31 12 38.70 Bankacılık ve Finansal Hizmetler 244 91 37.30 Sağlık Hizmetleri 100 37 37.00 Eğitim 80 29 36.30 Hükümet ve Kamu Yönetimi 141 51 36.20 Kamu Hizmetleri 25 9 36.00 Hizmetler (Diğer) 45 16 35.60 Sigortacılık 62 21 33.90 İletişim ve Yayın 15 5 33.30 Teknoloji 39 13 33.30 Dini, Gönüllü ve Sosyal Hizmetler 40 12 30.00 Profesyonel Hizmetler 37 11 29.70 Nakliyat ve Depolamacılık 48 14 29.20 Sanat,Eğlence, Dinlenme 22 6 27.30 Perakende 77 17 22.10 Tarım, Ormancılık ve Hayvancılık 28 5 17.90 Kaynak: ACFE, 2014, s.35.

113

İşletmelere göre rüşvetin içine ne kadar karışılıp karışılmadığının frekansları yukarıdaki tabloda verilmiştir. Madenciliğin sadece 13 örneği olmasına rağmen en çok rüşvete bulaşan endüstridir. Ardından sırasıyla petrol-lpg, imalat ve inşaat en çok rüşvet dönen endüstriler olarak göze çarpmaktadır (ACFE, 2014, s.35).

ii)Zimmet

Zimmet, Arapça kökenli olup izinsiz yere sorumlu şahsın üzerine geçirdiği para ile ifade edilen değerdir. Türk Ceza Kanunun 'da zimmet suç teşkil etmekle birlikte "kamu görevlisinin görevi nedeniyle zilyetliği kendisine devredilmiş olan veya koruma ve gözetimiyle yükümlü olduğu malı kendisinin veya başkasının üzerine geçirmesi" şeklinde ifade edilmiştir (Edizdoğan vd, 2010, s.40).

Zimmetin özünde sadece bir taraf mevcuttur. Devlette istihdam edilen kamu görevlisinin maddi çıkar sağlamak için kendisine emanet edilen bir varlığı kendi adına kullanmasıdır. Zimmet fiili, bu davranışı gizlemek amacıyla hileli olarak yapılması olup ihtilas denmektedir. Ancak bu yukarıda bahsi geçen tabir 5237 sayılı yeni TCK’da ayrı olarak ele alınmamıştır.

Türk Ceza Kanunu 247. Maddesine istinaden yetkileri yardımıyla “zilyetliği şahsı adına geçiren ya da kendisinin koruma ve gözetimi altında olduğu malı kendisinin ve üçüncü şahsın zimmetine geçiren kamu görevlisi, beş yıldan on iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılacaktır” denilmektedir (TCK, m.247).

Zimmet kamu personelinin topluma ait kaynaklarını mevcut kanunları göz ardı ederek bir başkasının yararına sunmasıdır. Zimmet fiiline bakıldığında hileli bir işlem mevcut ise “ihtilas” adı verilmektedir. İhtilas zimmet fiilinin planlanarak hayata geçmesidir. Konuya bu pencereden bakıldığında ihtilas aynı zamanda nitelikli zimmette denilmektedir (Aktan, 1999, s.27-28).

iii) Karaparanın Aklanması

Karapara, kanun dışı yollardan elde edilen para kaynakları olarak ifade edilmektedir. Yürürlükteki, kanunlar çerçevesinde suç olarak nitelendirilen eylemlerin iktisadi yaşamı düzenleyen kanunlar ihlal edilmek suretiyle gerçekleştirilen davranışlardır. Bu perspektifte iktisadi bakımdan vergisel suç teşkil edecek fiiller iktisadi uygulamaların kurallara aykırı bir şekilde gizli uygulanması suretiyle sağlanan payları karapara çerçevesinde değerlendirmek mümkündür. Kurallara, kanunlara aykırı bir şekilde elde edilen gelirin, menfaatin yasal ve hak edilmiş bir kazanç gibi

114

iktisadi hayata enjekte edilmesi, karapara aklama işlemi olarak ifade edilmektedir (Tarhan vd, 2006, s.28).

iv)İçeriden Öğrenenlerin Ticareti

Henüz topluma yansımamış durumdaki saklı bilgi ve verilerin yetki ve sorumlulukları gereği önceden sahip olunması dolayısıyla bu bilgileri üçüncü şahıslara menfaat karşılığı sızdırılması olarak ifade edilmektedir (Aktan, 2001, s.124).

Devlet çalışanının yetkisi dolayısıyla şahsında mevcut olan önceden edinilmiş bilgiyi, belgeyi ya da mevzuu karşı tarafa açıklayarak yasa dışı bir eylemde bulunulmadır. Sırrın açıklanması Türk Ceza Kanunu'nda da "kamu görevlisinin görevi nedeniyle kendisine verilen veya aynı nedenle bilgi edindiği ve gizli kalması gereken belgeleri, kararları ve emirleri ve diğer tebligatı açıklaması veya yayımlaması veya ne suretle olursa olsun başkalarının bilgi edinmesini kolaylaştırması" şeklinde ifade edilmiştir (Edizdoğan vd, 2010, s.42).

v)Rant Kollama

Rant kollama, genellikle devlet eliyle ekonomiye enjekte edilen kısıtlamaların belirli bir kesim tarafından kendi lehlerine olacak şekilde ve kâr elde etmek amacıyla aşılması girişiminin etkileri olarak tanımlanmaktadır.

Rant kollama faaliyeti farklı biçimlerde olabilmektedir. Bunlar şu şekilde açıklanabilir (TEPAV, 2006, s.29):

 Monopol kollama: Devletçe ayrıcalık tanınan bir monopolün elde edilebilmesi için baskı ve menfaat topluluklarının giriştiği faaliyetlerdir.

 Tarife kollama: Menfaat ve baskı topluluklarının yurt içi piyasada kârlarını en yüksek düzeye yükseltmek için mal ve hizmetlerin ithal edilmesini yasaklamaya çalışmaları ya da ithalat vergisi uygulanması amacıyla uyguladıkları lobicilik türüdür.

 Lisans kollama: İthalatta tahsis edilmiş lisans temin etmek için başvurulan lobicilik türüdür.

 Kota kollama: İthalattaki kotaları aşabilmek için başvurulan bir kollama türüdür.  Teşvik kollama: Devletin sunduğu teşviklerden usulsüz şekilde faydalanmak için yapılan kollamadır.

115 için yapılan bir kollama türüdür.

vi)Kayırmacılık

Kayırmacılık; kamu kuruluşlarında çalışan personelin yürürlükteki yasalara aykırı olarak birinci derecede yakınlarına, usul füru ve akrabalarına, haksız yere gelir ya da yarar sağlanmasıdır. Kayırmacılık kapsamına lobi oluşturma, oy ticareti yapmak, nüfus ticareti gibi durumlar girmektedir. Kayırmacılık Türk Ceza Kanunu'nda "kamu görevlisinin denetim görevini ihmal ederek, zimmet veya irtikap suçunun işlenmesine olanak sağlaması "biçiminde ifade edilmiştir (Edizdoğan vd, 2010, s.41). İltimas ya da kayırmacılık başka bir ifade ile bazı şahısların haksız şekilde ve kanunlara uygun olmayan şekilde korunarak kayırılmasıdır. İltimas olayı devlet ile özel şahıslar arasında gerçekleşen iktisadi ve toplumsal ilişkilerde bireysel ilişkilerin ön planda olduğu bir olaydır. Partizanlık veya hizipçilik şeklinde de ifade edilen bu duruma siyaset alanında çok rastlanmaktadır. Siyasi partilere üye olan veya onları destekleyen kişilerin daha sonra kayırılması şeklinde usulsüz davranışlara rastlanılmaktadır. Özellikle bu durumlar yerel yönetimlerde daha fazla görülmektedir (Özsemerci, 2005, s.14).

Kayırmacılığın, farklı tipleri bulunmaktadır. Bunları aşağıdaki gibi kısaca özetleyebiliriz:

 Siyasal Kayırmacılık (Partizanlık ve Siyasal Yandaşlık)

Politik partilerin iktidara gelmelerini takiben kendilerine destek olan seçmenlere ayrıcalıklı işlem yapması ve bu kişilere haksız rant sağlamasına siyasal kayırmacılık denmektedir. Siyasal yandaşlık bürokrasinin üst kademelerinde olduğu gibi alt kademelerinde kamu kaynaklarının israfına neden olmaktadır (Aktan, 1999, s.28-29).

 Oy Ticareti

Oy ticareti bazı hallerde Parlamentonun karar alma safhalarını hızlandıracak etki yaratabilir. Parlamento içinde katı kuralların olduğu yasama fonksiyonunu hızlandırabilir. Fakat genellikle oy ticareti yapılması politik yozlaşmayı beraberinde getirmektedir (Özsemerci, 2005, s22).

 Lobicilik

Lobicilik, çıkar ve baskı topluluklarının siyasal karar alma süreçlerinde, siyasi iktidar ve muhalefeti oluşturan partileri veya bürokratları etki altına alarak kendi çıkarlarına

116

göre harekete geçirebilmesidir. Çıkar ve baskı grupları farklı ticari kurum, sosyal örgüt, vakıf, dernek gibi kurumlarda lobi faaliyetinde bulunabilmektedir (Aktan, 1999, s.33):

 Seçim zamanlarında siyasi bir partiye maddi ya da farklı türlerde yardımda bulunabilmektedirler.

 Ayrıca bu gruplar seçim ertesinde bazı milletvekillerinin mecliste kendi çıkarlarına göre davranmasını isteyebilmektedirler.