HİLE DENETİMİ

155 Banu Mengi TARHAN., (2013), a.g.e., 10-11.

136

Amerikan Muhasebeciler Birliği (American Accounting Association) bünyesinde faaliyet gösteren Temel Denetim Kavramları Komitesine göre denetim faaliyeti birbirini izleyen evrelerden oluşan bir süreçtir. Belirli bir plan dahilinde yürütülür. İşletmenin, iktisadi faaliyetleri ile ilgili olarak hazırladığı çeşitli raporlar ve beyanlar, işletme açısından bir iddia niteliğindedir. Söz konusu raporlar ve beyanlar işletme tarafından hazırlanmış ve menfaat gruplarına sunulmuştur. Denetim bu iddiaların doğruluğu ve güvenilirliğinin araştırılmasıdır. Denetçi, işletmenin iddiası niteliğindeki finansal tabloları önceden saptanmış ölçütlerle karşılaştırarak, bu ölçütlere göre doğruluk ve güvenilirliğine karar verir. Denetçi işletmenin iddialarının doğruluğunu araştırmak için işletme ve işletmeyle ilgili kişi ve kuruluşlardan bağımsız olarak yeterli ve uygun nitelikte kanıt toplamak zorundadır. İşletmeyle ilgili finansal olaylarla birçok kişi ve kuruluşun doğrudan veya dolaylı ilgisi bulunmaktadır. Denetçi bu ilgililere, işletmenin finansal bilgileri konusunda yaptığı denetimin sonunda ulaştığı sonucu yazılı bir raporla açıklar. Bu aşama denetimin son aşamasını oluşturur.(Kaval, 2003,19-20) Denetim sürecini oluşturan aşamalar ve bu aşamalarda yer alan uygulamalar aşağıdaki şekilde gösterilmiştir. Denetim Sürecinin aşamalarında; denetim metodolojisi ve araçları ile denetimin iyi yapılandırılması, yönetici ve ortakların aktif olarak denetim planına dahil olmaya cesaretlendirilmesi, etkili ve verimli denetim kanıtları sağlayan prosedür ve yapı, ihtiyaca uygun denetim dokümanı, denetim çalışmalarında etkili bir incelemenin varlığının sağlanması, denetim kalite kontrol prosedürlerinin ve etik standartların amacına ulaşması, denetçinin dürüstlüğü, objektifliği ve bağımsızlığı ile ilgili güven sağlanması durumunda, denetim sürecinin denetim kalitesinin arttırılmasına pozitif bir katkı sağlaması beklenmektedir.¹⁵⁶ Denetim süreci özetle aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

156 Hamide ÖZYÜREK,., (2012), “Uluslararası Finansal Raporlama Standartları Açısından Bağımsız Denetimin Önemi” , Organizasyon Ve Yönetim Bilimleri Dergisi , 99-100.

137 Tablo 4.1: Denetim Süreci¹⁵⁷

Hileli finansal raporlamanın önlenme ve ortaya çıkartılma süreci genel olarak şu şekilde işler.

ALINMASI BİR ÖNCEKİ DENETÇİ İLE GÖRÜŞME

TOPLANAN KANITLARI DEĞERLEME

138

Tablo 4.2: Hileli Finansal Raporlamanın Önlenme ve Ortaya Çıkartılma Süreci¹⁵⁸

1.BASAMAK 2.BASAMAK 3.BASAMAK 4.BASAMAK 5.BASAMAK

158 Banu Mengi TARHAN. (2013), a.g.e. 14.

139

Meydana gelen hileli finansal raporlama ilk olarak iç denetçiler, işletme denetim komitesi, yönetim kurulu ve bağımsız denetçilerce önlenebilirse , işletmenin finansal tablolarının sunmuş olduğu veriler gerçeğe uygun, güvenilir ve faydalı olacağından işletme hakkında standart şartsız bir denetim görüşü oluşturulur. Hileli finansal raporlamanın bu aşamada ortaya çıkarılamaması ile hile nedeniyle uğranılacak olan zararlar artar. Bunun nedeni, İşletmenin finansal tablolarının bu aşamadan sonra işletme ilgililerine ulaşacak ve işletme ilgililerinin yanlış kararlar almasına sebebiyet verebilecek olmasıdır. Bu aşamadan sonra ortaya çıkacak hileli finansal raporlamalar için işletmeler, ilgili ülkenin Sermaye Piyasası Otoriteleri tarafından yapılacak uygulamalara tabi olacaklardır. Bu şekilde gerçekleştirilecek her uygulamanın işletme üzerinde negatif bir etkisi olacaktır. ¹⁵⁹

“Fine Host” vakası mesleki özen ve dikkat ile ilgili ilginç bir örnektir. Fine Host’un denetçisi Deloitte&Touch denetim firmasında görev yapan Jeffrey Bascik, denetim faaliyetini icra ederken gerekli özeni gösteremediğinden hileli finansal raporlama patlak vermiştir. Fine Host şirketi giderlerini aktifleştirerek ve gelirleri şişirerek vergi öncesi karını 1992-1996 yılları arasında 28 milyon $’ın üzerinde, 1997’inin ilk çeyreğinde 21 milyon $’a yakın fazla göstermiştir. Jeffrey sorunlu olduğu işlemlerle ilgili kaliteli denetim kanıtları yerine yönetimin ifadelerine başvurmuştur. Eğer Jeffrey sorunlu olduğu işlemlerle ilgili daha dikkatli davransaydı ya da denetim kanıtlarının kalitesini ve miktarını artırsaydı Fine Host’un hileli finansal raporlama nedeniyle meydana gelen yatırımcı kayıplarını azaltabilirdi.¹⁶⁰

Aşağıdaki tabloda finansal bilgilerin manipülasyonunun alt boyutlarından denetçi rolü ve denetim mekanizması ile ilgili tanımlayıcı istatistikler yer almaktadır.

159 Banu Mengi TARHAN., (2013), a.g.e, 15.

160 İdiris VARICI, (Ocak 2012), “ Hileli Finansal Raporlama Açısından Denetçinin Sorumluluğu:

İmkb’de Faaliyet Gösteren İşletmelerin Denetim Raporlarının İncelenmesi”, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi Sayı 5, 133.

140

Tablo 6.1:Denetçi Rolü ve Denetim Mekanizması Boyutu İlgili Tanımlayıcı İstatistikler

İFADELER Ort. Std.Sap. 1 2 3 4 5

% % % % %

1. Bağımsız denetçi tarafından hazırlanan denetim raporlarının amacı, finansal tabloların sunumunda doğruluğun ve güvenilirliğinin garanti edilmesini sağlamaktadır.

4,03 1,10 6,50 6,50 0,00 51,60 35,50

2. Bağımsız denetim faaliyetleri, işletme içerisinde hileli finansal raporlamanın yapılmasında bir engel oluşturmaktadır.

4,20 0,72 0,00 1,60 12,90 48,40 37,10

3. Denetim faaliyetlerinde yer alan rotasyon uygulaması (bir işletmeyi sürekli olarak aynı bağımsız denetim firmasının denetlememesi, belli periyotlarla denetim firmasının değişmesi) hileli finansal raporlama riskini azaltıcı etki yapar.

4,33 0,80 0,00 3,20 11,30 33,90 51,60

4. Denetim mekanizması, finansal bilgi kullanıcılarının yararlı bilgiyi elde etmesine olanak sağlamaktadır.

4,51 0,50 0,00 0,00 0,00 48,40 51,60

5. İşletmelerde iç kontrol sistemlerinin kurulması veya etkin hale getirilmesi hileli finansal raporlamayı azaltır.

4,35 0,54 0,00 0,00 3,20 58,10 38,70

Denetçi Rolü ve Denetim Mekanizması Boyutu 4,29

1=Kesinlikle katılmıyorum, 2=Katılmıyorum, 3= Kararsızım, 4= Katılıyorum, 5=Kesinlikle Katılıyorum

Söz konusu tablo incelendiğinde “Denetim mekanizması, finansal bilgi kullanıcılarının yararlı bilgiyi elde etmesine olanak sağlamaktadır” ifadesinin 4,51 ile en yüksek ortalamaya sahip olduğu görülmektedir. Diğer bir ifadeyle katılımcıların tamamı bu görüşe katıldıklarını ifade etmişlerdir. Akabinde işletmelerde ‘’iç kontrol sistemlerinin kurulması veya etkin hale getirilmesi hileli finansal raporlamayı azaltır’’ ifadesi 4,35’lik ortalaması ile ikinci sırada yer almaktadır. Diğer taraftan ‘‘Denetim faaliyetlerinde yer alan rotasyon uygulaması hileli finansal raporlama riskini azaltıcı etki yapar’’ ifadesi de

141

4,33 lük ortalama ile üçüncü sırada yer almaktadır. Denetçi rolü ve denetim mekanizması boyutunun ortalaması ise, 4,29’dur.¹⁶¹

BÖLÜM 5. HİLELİ FİNANSAL TABLOLAR İLE