Heyetin Tespiti, Görüşmeler ve Mütareke

İngiltere’den alınan olumlu cevap üzerine, mütareke görüşmeleri için görevlendirilecek heyetin tespiti amacıyla Sadrazam İzzet Paşa tarafından bir toplantı yapıldı. Düzenlenen toplantıda İzzet Paşa, Rauf Bey’e gidecek olan heyette başkan olarak yer almasını istediğini söyledi. Ancak, Rauf Bey Bahriye Nezareti’ndeki işlerini ve İstanbul’un asayişi meselesini gerekçe göstererek bu teklifi reddetti.

119 TOPLUMSAL VE SİYASAL BİLİM ARAŞTIRMALARI

Toplantıdan sonra Padişah ile görüşen İzzet Paşa’ya Padişah, Damat Ferit Paşa’yı da heyete dâhil etmek istediğini bildirdi.İzzet Paşa, Damat Ferit Paşa’nın heyette yer alması halinde işlerin daha vahim bir hale geleceğini, kendisinin heyette yer alması noktasında bir fikir birliği olduğunu söyleyince Rauf Bey, heyette başkan olarak bulunmayı kabul etti (Orbay, 1993: 85).Bahriye Nazırı Rauf Bey’in (Orbay) başkanlığında, diplomat olarak Hariciye Müsteşarı Reşat Hikmet Bey, askeri delege olarak Erkân-ı Harp Kaymakamı Sadullah Bey, kâtip olarak da Başkâtip Fuat Bey’in oğlu Ali Bey heyette görevlendirildi (Danişmend, 1972: 450; Özkaya, 2002: 29; Sarıhan, 1993: 1).

Dört süren Birinci Dünya Savaşını, Osmanlı Devleti adına neticelendirecek olan Rauf Bey başkanlığındaki heyete, 24 Ekim’de hükümet tarafından hazırlanan8 maddelik bir talimat verildi. Wilson’un barış şartlarına fazla ümit bağlayan İzzet Paşa Hükümeti’nin, mütareke şartları hakkında çok iyimser göründüğü bu talimattan anlaşılmaktadır. Talimatta, Hükümet idaresine hiç bir suretle müdahale kabul edilmeyeceği, memleketin hiç bir noktasına askerî kuvvet ihraç olunmayacağı, mütarekeden sonra Almanya’nın Osmanlı Devleti’ne borç vermeye devam edemeyeceği için İtilâf devletlerince para yardımı yapılması şartları talimatta yer alıyordu. Yine talimatta, boğazların uluslararası geçişlere açılacağı, fakat Yunan harp gemilerinin geçmesine müsaade edilmeyeceği ifade ediliyordu (Türkgeldi, 1948: 32-33).Talimatnameyi alan heyet, 24 Ekim 1918 Perşembe gecesi Peyki Şevket savaş gemisi ile Mondros’a gitmek üzere Galata Rıhtımından hareket etti. 25 Ekim sabahı Bandırma’ya

120 ulaşan mütareke heyeti, akşamüzeri trenle İzmir’e geldi. 26 Ekim 1918’de Muzaffer adlı bir römorkör ile İzmir’den hareket eden heyet, yolda İngilizlerin Liverpool Kruvazörüne geçti ve aynı gün akşam saat dokuzda da Midilli Adası’nın Mondros Limanı’na vardı (Tansel, 1991: 23).

27 Ekim 1918 sabah saat 9’da Osmanlı Devleti adına Bahriye Nazırı Rauf Bey ile İngiltere’nin Akdeniz Donanma Komutanı Amiral Calthorpe başkanlığındaki heyetler arasında resmi görüşmelere başlandı. Calthorpe, Londra’nın kendisine gönderdiği ateşkes taslağının ilk dört maddesini okuduktan sonra, diğer maddelere geçilebilmesinin ön şartının bunların hiçbir değişiklik yapılmadan aynen kabul edilmesine bağlı olduğunu söyledi (Türkgeldi, 1948: 34). Calthorpe’nin ön şartlarını hükümete bildiren mütareke heyeti, hükümetin olumlu görüş bildirilmesi üzerine ilk dört maddeyi kabul ederek görüşmelere devam etti.27 Ekim günü başlayan görüşmelerin sabah oturumunda, 1. ve 7. maddeler dışındaki hükümler bazı küçük değişikliklerle kabul edilebilir nitelikte bulan Osmanlı heyeti, öğleden sonraki oturumda, 10. ve 16. maddelerle karşılaştı. Görüşmelerin ilk gününde, İngilizler tarafından hazırlanmış olan taslağın ilk 19 maddesi üzerinde görüşmeler yapıldı. Günün sonunda Calthorpe taslak metnin tamamını verince, Osmanlı heyeti 24. maddeyi de gördü. Böylece heyet üyelerinin hayal kırıklıkları kademe kademe arttı.

Karşılaştığı manzara karşısında şok olan Osmanlı mütareke heyeti, 27 Ekim akşamı İstanbul’a çektiği telgrafta taslak metni ya bazı değişikliklerle kabul etme ya da tümden reddedip İstanbul’a dönme konusunda izin istedi. Osmanlı heyetinin 27 Ekim tarihli

121 TOPLUMSAL VE SİYASAL BİLİM ARAŞTIRMALARI

telgrafına 29 Ekim günü cevap geldi. Vahdettin, koşullar ne denli ağır olursa olsun antlaşmanın imzalanmasını istiyordu (Kaymaz, 2008: 261). 4 gün süren heyetler arası görüşmelerde, Calthorpe, Londra’dan telsizle kendisine dikte ettirilen mütareke şartlarını imzalamaları için Osmanlıheye tinin önüne koydu. Osmanlı heyeti, İngiliz heyetinin görüşmelerin kesileceğine dair verdiği ültimatom üzerine, İstanbul’dan aldığı direktifler doğrultusunda hemen hemen İngiltere’nin bütün isteklerini aynen kabul ederek,30 Ekim 1918’de mütarekeyi imzaladı (Taçalan, 1971: 35-36; Selek, 1987: 44).

Mütareke Şartları

1. Madde:İtilaf Devletleri’nin Karadeniz’e geçebilmeleri için Çanakkale ve Karadeniz boğazları açılacak, istihkâmlar müttefikler tarafından işgal edilecek.

2. Madde: Osmanlı sularındaki bütün torpil sahaları ile torpido ve kovan mevzileri, mayınlı alanlar İtilaf Devletleri’ne gösterilecek, bunların temizlenmesi sırasında talep olur ise Osmanlı Devleti müttefiklere destek verecektir.

3. Madde: Osmanlı Devleti, Karadeniz’de bulunan torpil alanlarının yerlerini İtilaf Devletlerine bildirecek.

İlk üç madde ile İtilaf Devletleri’nin Karadeniz’e güvenli bir şekilde geçebilmeleri ve buralarda tam bir denetim sağlayabilmeleri için ihtiyaç duydukları her türlü tedbiri aldıkları görülmektedir.

4. Madde: İtilaf Devletleri mensubu harp esirleri ile Ermeni esir ve tutukluları İstanbul’da toplanarak kayıtsız şartsız İtilaf Devletleri’ne teslim edilecek.

122 5. Madde: Sınırların korunması ve iç güvenliğin sağlanması için gerekli olan miktarın dışında kalan askerler derhâl terhis edilecek. (Ne kadar askere ihtiyaç olduğu ve bunların sahip olacağı şartlara, itilaf Devletleri ile Osmanlı Devleti arasında müzakere edildikten sonra karar verilecektir). Mütarekenin bu maddesi, Osmanlı Devleti’ni içeride asayişi, sınırlarda güvenliği sağlayamayan, topraklarının işgalini kolaylaştıran bir anlam ifade etmektedir.

6. Madde:Osmanlı kara sularında inzibat görevi ifa eden küçük gemiler hariç, bütün harp gemileri İtilaf Devletleri’nce uygun görülen Osmanlı limanlarında mevkuf bulundurulacaktır.

7. Madde: Müttefikler güvenliklerinin tehlikeye düşmesi durumunda, herhangi bir stratejik noktayı işgal hakkına sahiptir.

Mütarekenin en tehlikeli maddelerinden biri olan 7. madde, mütarekeden hemen sonra Osmanlı topraklarının işgali bahanesini oluşturmuştur.

8. Madde:Hâlihazırda Osmanlının elinde bulunan bütün liman ve demir yollarını İtilaf Devletleri kullanabilecek, savaş sırasında İtilaf Devletleri’nin karşısında yer alan ülkeler buraları kullanamayacak. 9. Madde:İtilaf Devletleri, Osmanlı tersane ve limanlarındaki vasıtalardan istifade edecek.

10. Madde: Toros tünelleri müttefikler tarafından işgal edilecek. Mütarekenin 8, 9 ve 10. maddeleri, İtilaf Devletleri’nin Osmanlının liman, demiryolu, tersanelerinden faydalanmalarını mümkün kılarken, İttifak gurubunda yer alan devletlerin buralardan yararlanmasını yasaklamaktadır. Stratejik öneme haiz olan Toros tünellerini kontrol altına almalarına imkân vermektedir.

123 TOPLUMSAL VE SİYASAL BİLİM ARAŞTIRMALARI

11. Madde: Kafkasya ve Azerbaycan’da bulunan Osmanlı askeri kuvvetleri,derhal harpten evvelki hudutlara çekilecektir.

Bu madde,Bakü’ye kadar ilerlemiş olan 9. Ordunun geri çekilmesini, üç sancağın -Kars, Ardahan ve Batum- sınırlarımız dışında kalmasını öngörmektedir.

12. Madde: Hükûmet muhaberatı hariç olmak üzere, telsiz ve telgraf hatlarının kontrolü İtilaf Devletleri memurlarına bırakılacaktır.

13. Madde: Bahri, askerî ve ticari malzemelerin tahribinin önlenmesi. 14. Madde: İhtiyaç fazlası kömür,yakıt ve bahri levazımı Türkiye’den temin etmeleri hususunda İtilaf Devletleri’ne kolaylık sağlanacaktır.Bahsedilen malların hiçbirini Osmanlı Devleti ihraç edemeyecek.

15. Madde: Bütün sınırlarda İtilaf Devletleri mensubu denetim subayları görevlendirilecek. Ayrıca Osmanlı Devleti denetiminde bulunan Mavera-yı Kafkas sınırı da serbest ve tam olarak İtilaf memurlarının idaresine verilecektir. Batum itilaf Devletleri tarafından işgal edilecek, Osmanlı Devleti Bakü’nün işgaline karşı çıkmayacak. 16. Madde: Hicaz, Asir, Yemen, Suriye ve Irak’ta bulunan Türk birlikleri, en yakın İtilaf kumandanlıklarına teslim olacak. Kilikya’da bulunan Türk kuvvetlerinin asayiş için yeterli olan miktardan fazlası terhis edilecek.

17. Madde:Trablus ve Bingazi’de bulunan Osmanlı subayları en yakın İtalyan garnizonlarına teslim olacak. Osmanlı Devleti, teslim emrine itaat etmeyen subaylarla irtibatı ve desteği kesmeye söz verir.18. Madde: Trablus ve Bingazi’de Osmanlı Devleti elinde bulunan limanlar, en yakın İtilaf muhafaza kıtaatına teslim edilecek.

124 19. Madde: Asker veya sivil Osmanlı memleketinde bulunan Alman ve Avusturya vatandaşları bir ay içinde, uzak mahallerde bulunanlar ise mümkün olan en kısa zamanda Osmanlı topraklarını terk edecek. 20. Madde: Mütarekenin beşinci maddesi mucibince terhis edilecek Osmanlı ordusuna ait silah, cephane ve nakliye vasıtaları hakkında verilecek emirler derhal yerine getirilecek.

21. Madde: İaşe nezaretinde itilaf Devletleri mensubu bir murahhas bulunacak. Bu murahhasa istediği her türlü bilgi verilecek ve adı geçen murahhas gerekli olan ihtiyaçları temin edecek.

22. Madde: Osmanlı harp esirlerinin İtilaf Devletleri elinde esareti devam edecek. Sivil harp esirleri ile asker harici esirlerin tahliyesi nazar-i dikkate alınacaktır.

23. Madde:Osmanlı Devleti, merkezi devletlerle bütün ilişkilerini kesecek.

24. Madde:Altı Doğu vilayetinde(Vilayat-ı Sitte) de kargaşa çıkar ise, İtilaf Devletleri adı geçen vilayetlerin herhangi bir kısmını işgal hakkına sahiptir.

Mütarekenin 24. maddesi Osmanlıca çevrisinde Vilayet-i Sitte olarak ifade edilmiş olmasına rağmen, altına imza atılan İngilizce metinde “the six Armenian vilayets”, Fransızca çevrisinde “lessix vilayet armeniens” şeklinde yer almıştır. Meray ve Osman Olcay, 1977: 4). Bu da çok açık bir şekilde göstermektedir ki İtilaf Devletleri daha mütareke safhasında, altı vilayette Ermeni devleti kurma kararlılıklarını ortaya koymuştur.

25. Madde: Müttefiklerle Osmanlı Devleti arasında 31 Ekim 1918 tarihi gece yarısından itibaren her türlü harp hali sona erecektir

125 TOPLUMSAL VE SİYASAL BİLİM ARAŞTIRMALARI

(Takvim-i Vekayi, 3 Kasım 1918, s.1-3; Türkgeldi, 1948: 69: Erim, 1953: 519-524).

Sadrazam ve Başkumandanlık Erkân-ı Harbiye Reisi Ahmet İzzet Paşa, 31 Ekim 1918 tarihinde illere ve ordulara öğleden itibaren geçerli olmak üzere İtilaf Devletleri’yle mütareke yapıldığını tebliğ etti (Sarıhan, 1993: 3). Durumun İtilaf Devletleri mensuplarınca Bulgaristan, Suriye ve Irak’ta bulunan ordu kumandanlarına da tebliğ edildiğini ifade eden Ahmet İzzet Paşa, mütareke şartlarına kesinlikle uyulması emrini verdi (HTVD, 1959- Mart: No: 698, 699).