Hesaplanmış Maddi Olmayan Değer

Hesaplanmış maddi olmayan değer, Northwestern Üniversitesi Kelogg İşletme Fakültesi bünyesinde bulunan NCI Research adlı proje ve araştırma ekibi tarafından geliştirilmiştir. Bahse konu olan ekibin, entelektüel sermayeyi ölçmede kullanılan hesaplanmış maddi olmayan değer yöntemini sunmasında, firmaların piyasa değerlerinin maddi fiziksel varlıkların yanında maddi olmayan varlıklardan da etkilendiği düşüncesi önemli rol oynamıştır. Bilgi yoğun işletmeler bankalardan kredi talebinde bulunduklarında varlıklarının yoğun olarak maddi olmayan türden olması nedeniyle bir takım problemler yaşamaktaydılar. Hesaplanmış maddi olmayan değer yönteminin geliştirilmesiyle birlikte bahse konu olan problemlerin de minimize edilebileceği düşünülmekteydi. Böylece, yöntem ile maddi olmayan varlıklar ve entelektüel sermayenin değeri hesaplanmaya ve ölçülmeye çalışılmıştır.

Yöntemin en önemli tespitlerinden biri, bir firmanın maddi olmayan varlıklarının değerinin, kendisine benzer maddi varlıklara sahip ortalama bir rakipten daha yüksek performans gösterme gücüne eşit olduğudur.224

Hesaplanmış maddi olmayan değerin uygulanışında ise önce firmanın üç yıl için vergi öncesi ortalama kazancı hesaplanır. Daha sonra bilanço üzerinden üç yıl için ortalama maddi varlıklar tespit edilir. Bir sonraki aşamada, kazançlar varlıklara bölünür ve varlıklardan elde edilen getiri bulunur. Sonrasında, hesaplara temel teşkil eden üç yıl için endüstri ortalama getiri oranı hesaplanır. Devamında, endüstrinin ortalama getiri oranı ve işletmenin maddi varlıklarının çarpımı vasıtasıyla ek getiri bulunur. Bu aşamadan sonra vergi miktarı, üç yıllık ortalama gelir vergisi oranı ve ek getirinin çarpımı neticesinde bulunur. Vergi miktarının ek getiriden çıkartılmasıyla vergiden sonraki ek getiri elde edilir.

222 _{Tobin, J, “Money, Credit and Capital”, Irwin McGraw-Hill Publishing, 1998, s. 316.} 223 _{OECD, s. 13.}

Bu sayede, maddi olmayan varlıkların oluşturuduğu prim öğrenilir. Son adımda, primin net bugünkü değeri hesaplanır ve maddi olmayan değer bulunur. Net bugünlü değeri tespit etmek amacıyla prim, firmanın sermaye maliyetine bölünür.225

Genel bir yorum yapmak gerekirse, hesaplanmış maddi olmayan değer, bir firmanın faaliyet gösterdiği endüstrideki diğer firmalardan daha fazla performans sergilemek adına maddi olmayan varlıklarından faydalanma kapasitesini temsil etmektedir.

Eğer hesaplanmış maddi olmayan değer düşük ise, firmanın fiziksel varlıklara fazla yatırım yapmış olduğu, Ar-Ge, marka geliştirme ve maddi olmayan varlıkları ikinci plana attığı anlaşılmalıdır. Değerin yüksek olması durumu ise avantajlıdır. Çünkü maddi olmayan varlıklara yatırımın iyi seviyede olduğuna, işletmenin ileride bu sayede gelir ve performansını arttıracağına işarettir.

Yöntemin zayıf yönlerinden birisi, işletmenin spefisik bir maddi olmayan varlığının değerine net bir şekilde ulaşmanın ve bu değeri hesaplamanın imkansız oluşudur. Ayrıca, hesaplara temel teşkil eden üç yıl için endüstri ortalama getiri oranı hesaplandığında, ortalama oranların uç değerlerden de etkilendiği unutulmamalıdır.226 Hesaplanmış maddi olmayan değer yöntemi, güvenilir bir muhasebe sistemi uygulamayan firmalarda sağlıksız sonuçlar verebilmektedir.227

Diğer taraftan, hesaplanmış maddi olmayan değer hesaplandığında, bir işletmeyi diğer işletmeler ve rakipleriyle karşılaştırma imkanı doğar. Firmanın hisse senetlerinin değerlendirilebilmesi ve yatırım kararlarının yönlendirilebilmesi imkan dahilindedir.228 _{Ayrıca, firmanın ileride gelir yaratma potansiyeline sahip olup olmadığını}

tespit etme hususunda da yöntemin sundukları inkar edilemez.229 Üstelik, yöntem sayesinde

225 _{Stewart, “Entelektüel Sermaye: Kuruluşların Yeni Zenginliği”, s. 254-255.} 226 _{Önce, s. 41.}

227 _{İşeri, M. ve Kayakutlu, G, “A Performance Measurement Tool in the New Economy: Intellectual Capital} Management”, Proceedings of the 3rd National Production Symposium, İstanbul, 19-20 Nisan 2003, s. 680. 228 _{Stewart, a.g.e, s. 256.}

229 _{Ferrier, F. ve McKenzie, P, “Intellectual Capital: Managing the New Performance Drivers”, Monash} University, ACER Centre for the Economics of Education and Training, 1999, s. 14.

firmaların halihazırdaki ve ilerideki potansitel finansal durumlarıyla ilgili fikir sahibi olmak da mümkündür.230 Tüm bunlar, hesaplanmış maddi olmayan değer yönteminin güçlü yönleri ve avantajlarına güzel birer örnek teşkil etmektedir.

2.2.4 Ekonomik Katma Değer (Economic Value Added)

Entelektüel sermayenin ölçülmesinde ekonomik katma değer yöntemi de literatürde yer edinmiştir.231 Bahse konu olan yöntemde odak noktası, firmaların yarattığı değerin sağlıklı bir biçimde ölçülmesidir. Ayrıca ekonomik katma değer yöntemiyle işletmelerin performansı da ölçülmektedir. Aslında yöntem daha da kapsamlı olup, işletmelerin hedeflerinin tespit edilmesi, stratejik planlama, bütçeleme, insan kaynakları ve personel ücretlerinin saptanması gibi birçok hususu da ihtiva etmektedir.232

Ekonomik katma değer yöntemiyle işletmelerin performansının ölçülmesinde hiç kuşkusuz belirli bir firmanın hangi ünitelerinin değer yaratımına katkıda bulunduğu, hangilerinin ise değer yaratımından uzak olduğunun belirlenmesi çok önemli bir noktada yer almaktadır.233 Yöntem, belirtilen konularda bilgiler sunması bakımından da kabul görmektedir.

Boston Danışmanlık Grubu’ndan (Boston Consulting Group) George Stark tarafından ilk geliştirildiğinde özellikle finansal performansı ölçmede istifade edilen ekonomik katma değer yöntemi, daha sonra işletmelerin yapısal sermayesinin performansının ölçülebilmesine imkan vermesiyle dikkat çekmiştir.234

230 _{Erkal, Z, “Entelektüel Sermaye: Ölçülmesi ve Raporlanması”, Derin Yayınları, 2006, s. 106.} 231 _{Fisher, A, “Creating Stockholder Wealth”, Fortune, 11 Aralık 1995, s. 105-106.}

232 _{Ercan, Öztürk ve Demirgüneş, “Değere Dayalı Yönetim ve Entelektüel Sermaye”, s. 69.} 233 _{Ercan, Öztürk ve Demirgüneş, a.g.e, s. 70.}

234 _{Emrem, E, “Strateji Odaklı Organizasyonel Performans Yönetim Sistemi Kapsamında Entelektüel Sermaye} Performansının Ölçümü”, Sakarya Üniversitesi Yükseklisans Tezi, Sakarya, Eylül 2002, s. 95.

Yöntem ileriki yıllarda Türkiye’de de adından söz ettirmiş, Kordsa A.Ş., Söktaş A.Ş., Oyak Renault A.Ş., Fiat Tofaş A.Ş. ve Arzum Mutfak Gereçleri A.Ş. gibi işletmelerce de 1995 yılından itibaren uygulanmaya başlanmıştır.235

Ekonomik katma değerin hesaplanması iki farklı formülle gerçekleşebilmektedir.236

1. Formül:

Ekonomik Katma Değer (EKD) = (FK – DV) - (k0X YS)

2. Formül

Ekonomik Katma Değer (EKD) = (YSG - k0 ) X YS

Formüllerde FK faaliyet karını, DV düzenlenmiş vergileri, k0 ağırlıklı

ortalama sermaye maliyetini, YS yatırılan sermayeyi, YSG ise yatırılan sermaye getirisini temsil etmektedir.

Belirtmiş olduğumuz gibi k0 ile ifade edilen ağırlıklı ortalama sermaye

maliyeti ise, firma faaliyetlerinin finanse edildiği kaynakların her birinin toplam içerisindeki oranıyla kendi maliyetlerinin çarpımı sonucunda elde edilir ve şu şekilde formülize edilir:237

k0 = ∑ (Bireysel kaynakların toplam içindeki yüzdesi) X (Her kaynak için

hesaplanan sermaye maliyeti)

235 _{Ercan, Öztürk ve Demirgüneş, “Değere Dayalı Yönetim ve Entelektüel Sermaye”, s. 71.} 236 _{Ercan, Öztürk ve Demirgüneş, a.g.e, s. 85, 88, 89.}

YS ile ifade edilen yatırılan sermaye ve YSG ile belirtilen yatırılan sermayesinin getirisi için ise aşağıdaki formüller kullanılmaktadır:

YS = Net İşletme Sermayesi + Duran Varlıklar

YSG = (Faaliyet Karı – Düzeltilmiş Vergiler) / Yatırılan Sermaye

Katma değerin hesaplanması sonucunda parasal bir tutara ulaşılır. Eğer bahse konu olan tutar pozitif ise firma katma değer yaratmaktadır. Pozitif tutar firmanın kar elde etmek amacıyla yatırımda bulunduğu varlıkların maliyetini aşan miktarda vergi sonrası faaliyet karı elde ettiğini de gösterir. Parasal tutarın negatif olması ise iyi değildir. Çünkü bu durumda firma sermayesini ve geçmişte sağladığı katma değeri tüketmektedir.238

Yöntemin en çok eleştriye hedef olan zayıf ve dezavantajlı yönü kısa vadeli sonuçlara odaklanmasıdır. İleriye yönelik bir perspektif taşımaması ve sunmaması, yöntemin hassas noktası olarak gözükmektedir.239

Ekonomik katma değer yönteminin en belirgin avantaj ve güçlü yönlerinden birisi yalnızca geleneksel muhasebe kurallarına bağlı olmaması, bu kurallarla sınırlı bir görüntü arz etmemesidir.240