Hendek Gazvesi

Nesâî‟nin es-Sünen adlı eserinde Hendek Gazvesi ile ilgili sekiz rivayet bulunmaktadır. Bu rivayetlerin biri savaş öncesinde yapılan hazırlık hakkında diğer yedi rivayet ise savaş esnasında yaşanan olaylar hakkında bilgi vermektedir.

a) Savaş Öncesinde Yapılan Hazırlık

es-Sünen‟de “Cihâd” bölümünde “Türkler ve Habeşlilerle Gazve” başlığı altında Hendek Gazvesi öncesinde yapılan hazırlıkla ilgili bir rivayet karşımıza çıkmaktadır. Bu rivayet savaşa hazırlık için hendek kazılmasından daha çok kazım esnasında önlerine çıkan kaya etrafında şekillenmektedir. Rivayete göre Resûlullah savaşa hazırlık için hendek kazılmasını emretmiştir. Hendek kazarlarken önlerine bir kaya çıkması üzerine Hz. Peygamber, kazmayı almış; Her defasında “Rabbinin kelimesi (Kur‟ân) doğruluk ve adalet bakımından tamdır. Onun kelimelerini değiştirebilecek yoktur. O hakkıyla işitendir, hakkıyla bilendir.”128

âyetini okuyarak üç vuruşta kayayı parçalamıştır. Bu esnada Resûlullah‟ı izleyen Selmân-ı Fârisî, Hz. Peygamber‟e kayaya her vurduğunda bir kıvılcım gördüğünü söylemiş, Hz. Peygamber ise teyit etmek istercesine Selmân‟a kayadan çıkan kıvılcımı görüp görmediğini sormuştur. Selmân onaylayınca Allah Resûlü kayadan kıvılcım çıktığı anda gördüklerini anlatmaya başlamıştır. Kayaya ilk vuruşunda kisrânın başkentiyle sarayının ve pek çok Sâsânî kentinin, ikinci vuruşunda

125 Nesâî, Büyû„, 77 (Hadis No: 4638).

126

Nesâî, Büyû„, 77 (Hadis No: 4639).

127 Nesâî, Büyû„, 77 (Hadis No: 4640, 4641).

ise kaysere ait kentlerin ve toprakların adeta gözleriyle görüyor gibi kendisine gösterildiğini anlatmış, Ashâb da Allah Resûlü‟nden oraların fethi için kendilerine dua etmesini istemiştir. Resûlullah da bu istekleri üzerine dua etmiştir. Allah Resûlü üçüncü kez taşa vurduğunda ise Habeş kentleri ve çevresindeki kasabaların kendisine gösterildiğini belirtmiştir. Konuşmasının devamında ashâbına; HabeşlilerinveTürklerin kendilerine dokunmadığı müddetçe onlara dokunmamaları gerektiğini tembihlemiştir.¹²⁹

b) Savaş Esnasında Yaşanan Olaylar

Nesâî‟de Hendek Gazvesi esnasında yaşanan olaylarla ilgili tespit ettiğimiz yedi rivayetten biri savaşa katılım yaşı, biri Sa„d b. Muâz‟ın yaralanması, diğer beşi ise namazların gecikmesiyle ilgilidir. Namazların gecikmesiyle ilgili rivayetlerden birinde Hendek Gazvesi hakkında nâzil olan bir âyete dair bilgi bulunmaktadır.

c) Savaşa Katılım Yaşı

Nesâî‟nin savaşa katılım yaşı ile ilgili verdiği bilgi “Talak” bölümünde geçmektedir. Rivayete göre İbn Ömer, on dört yaşındayken Uhud Gazvesi‟ne katılmak istemiş ancak Hz. Peygamber, ona izin vermemiştir. Hendek Gazvesi‟nde ise on beş yaşında olan İbn Ömer‟e bu kez savaşa katılması için izin vermiştir.130

d) Sa„d b. Muâz‟ın yaralanması

Sa„d b. Muâz‟ın yaralanması ile ilgili rivayet Nesâî‟nin “Mesâcid” bölümünde geçmektedir. Hz. Âişe‟den nakledilen rivayete göre Sa„d b. Mu„âz, Kureyşli birinin attığı okla atar damarından yaralanmıştır. Hz. Peygamber onu sıkça ziyaret edebilmek için mescitte bir çadır hazırlatmıştır.131

e) Savaşta Namazların Gecikmesi ve Âyet Nâzil Olması

Nesâî‟nin es-Sünen adlı eserinden Hendek Gazves‟nin şiddetli geçmesi nedeniyle namazların geciktiği ve bu zorluk üzerine âyet indiği bilgisine ulaşmak mümkündür.

es-Sünen‟de namazların savaş sonrası art arda kılındığını gösteren beş rivayetten üçü “Ezan” bölümünde diğer iki rivayet ise “Mevâkît” ve “Sehv” bölümlerinde geçmektedir. Bu rivayetlerden savaş sonrası art arda kılınan namazlarla ilgili üç farklı

129

Nesâî, Cihâd, 42 (Hadis No: 3176).

130 Nesâî, Talâk, 20 (Hadis No: 3431).

bilgi karşımıza çıkmaktadır. Abdullah b. Mes„ûd‟dan gelen rivayetlerde dört, Câbir b. Abdullah‟tan gelen rivayette iki, Ebû Sa„îd el-Hudrî‟den gelen rivayette Câbir‟in rivayetinden farklı olarak yine iki vakit namazın art arda kılındığı anlaşılmaktadır. Bu rivayetler aşağıda zikredilecektir.

Abdullah b. Mes„ûd‟un savaşa dair anlattığı sahnelere göre müşrikler İslâm ordusunu o kadar meşgul etmişlerdir ki Müslümanlar dört vakit namazı vaktinde kılamamışlardır. Abdullah, bu durum kendisine ağır geldiği için “Bu namazlar nasıl geçer” diye içinden geçirdiğini söylemiştir.132

Müslümanlar, namazlarını kılamadığı için Hz. Peygamber, Bilâl‟e ezan okumasını ancak müşrikler dağıldıktan sonra emredebilmiştir.133

Geciken her namaz için kamet getirilerek art arda öğle, ikindi, akşam ve yatsı namazlarını kılmışlardır. Hz. Peygamber, namazdan sonra ordunun etrafında dönerek o anda yeryüzünde onlardan başka Allah‟ı zikreden bir topluluk olmadığını belirtmiştir.134

Hz. Peygamber‟in bu övgüsünü savaş sebebiyle namazını geciktiren ashâbına moral olarak söylediğini düşünmek mümkündür.

Savaşın şiddeti sebebi ile namazların gecikmesiyle ilgili Câbir b. Abdullah‟ın naklettiği rivayette iki vakit namazın art arda kılındığı bilgisi geçmektedir. Rivayete göre, Hz. Ömer, güneş batmak üzere olduğu halde ikindi namazını kılamamış ve bu nedenle Kureyşlilere kızıp söylenmiştir. Hz. Ömer, namazını kılamadığını Allah Resûlü‟ne anlatınca Hz. Peygamber de aynı durumda olduğunu belirtmiş ve hep birlikte Buthân‟a gidip namaz için abdest almışlar, güneş battıktan sonra önce ikindi namazını sonra da akşam namazını kılmışlardır.135

Hendek Gazvesi‟ne katılan Ebû Sa„îd el-Hudrî‟den gelen rivayette de savaş sonrası iki vakit namazın art arda kılındığı anlaşılmaktadır. Fakat bu rivayet Câbir‟in rivayetinden farklılık göstermektedir. Rivayete göre Hz. Peygamber, Bilâl‟e kamet getirmesini emretmiştir. Bilâl, öğle ve ikindi namazları için ayrı ayrı kamet getirmiş ve her iki namazı da tıpkı vaktinde kıldıkları gibi kılmışlardır. Ardından da Bilâl akşam namazı için ezan okumuş ve akşam namazını da vaktinde kıldıkları gibi kılmışlardır.136 Rivayetlerden anlaşıldığı üzere Câbir, art arda kılınan namazların ikindi ve akşam

132 Nesâî, Mevâkît, 55 (Hadis No: 622).

133 Nesâî, Ezân, 23 (Hadis No: 663)

134

Nesâî, Mevâkît, 55 (Hadis No: 622). Ezân, 22 (Hadis No: 662), Ezân 23 (663).

135 Nesâî, Sehv, 105 (Hadis No: 1366).

olduğunu naklederken, Ebû Sa„îd ise öğle ve ikindi namazlarını art arda kıldıklarını haber vermektedir.

Yukarıda değindiğimiz Ebû Sa„îd‟den gelen rivayetten ayrıca savaş hakkında âyet nâzil olduğu bilgisine ulaşılmaktadır. Bu bilgiye göre Hendek Gazvesi‟nde İslâm ordusu, müşrikler tarafından zor durumda bırakılmış ve bu zorlu savaş hakkında “…Allah mü‟minlere savaş için yetip arttı.” 137

âyeti nâzil olmuştur.