Hedef Maliyet Yaklaşımı

Günümüzdeki rekabet ortamı işletmeleri maliyet, zaman ve kalite hedeflerini aynı anda ve en yüksek düzeyde gerçekleştirmeye zorlamaktadır. Özellikle çoğu pazarda rekabetin şiddetlenerek büyümeye devam etmesi, çoğu ürün ve hizmet pazarının durağan ve hatta bir gerileme sürecine girmesi, rekabetten kaçınma yoluyla rekabetçi üstünlük sağlama imkanlarının gün geçtikçe azalması ve en önemlisi konunun işletme kârlılığı üzerindeki etkisinin anlaşılması, maliyetlerin yönetilmesi konusunu günümüzün en çok tartışılan konularından birisi haline getirmiştir.

70’ li yıllarda Japonya’ da uygulama alanı bulduğu bilinen hedef maliyetleme; Sony, Nec, Toyota gibi devlerin yıllardan beri rekabetçi bir silah olarak kullandıkları bir maliyet yönetim anlayışıdır. Özellikle elektronik ve otomotiv sanayiindeki pek çok Japon işletmesi tarafından kullanılan hedef maliyetleme anlayışının geleneksel maliyet yönetim anlayışından üstünlüğünün anlaşılması ile birlikte günümüzde dalga dalga ABD ve Avrupa Topluluğu ülkelerine yayılmakta olduğunu görmekteyiz (http://archive.ismmmo.org.tr, 11.02.2007).

Hedef maliyetleme anlayışında, işlemler müşteriye göre yönlenmekte, üretim tasarımı üzerinde yoğunlaşmakta ve ürünün tüm hayat döngüsüne yayılmaktadır. Hedef

maliyetlemenin amacı, istenen kârı sağlayacak üretim sürecini oluşturmaktır (http://www.ekonomist.8m.net, 01.02.2007).

Hedef maliyetleme yaklaşımının ünlü batılı öncülerinden bir olan Harvard Üniversitesi, Öğretim Üyesi Robin Cooper, hedef maliyetlemeyi şöyle ifade etmektedir: “Belirlenmiş bir kalite ve işlev düzeyine göre üretilmesi zorunlu olan bir ürünün, istenilen kar marjını, ürünün öngörülen satış fiyatı ile sağlanması için gerekli olan maliyetin belirlenmesine yönelik organize bir çabadır” (http://archive.ismmmo.org.tr, 11.02.2007).

Hedef maliyet basitçe, bir ürünün hedeflenen bir kârdan satılabilmesi için, o ürünü üretirken tüketilecek kaynakların maliyettir diye tanımlanabilir.Bu anlayışta geçerli olan soru, “ancak bu fiyattan satabileceğime göre kâr elde edebilmem için maliyetim ne olmalıdır? ” sorusudur ( Sevim ,2005: 345).

Hedef maliyetin formülü aşağıdaki gibidir;

Hedef Maliyet = Hedef Fiyat – Hedef Kâr

Bu formülden de anlaşılacağı üzere hedef maliyetlemenin üç bileşeni vardır. Hedef maliyet, hedef fiyat ve hedef kâr.

Hedef Fiyat: Ürüne tüketicilerin algılamalarına göre verdikleri değere dayalı olarak belirlenen satış fiyatıdır. Hedef satış fiyatı belirlenirken rakip ürünlerin fiyatları ile hedef kitlenin ödeme arzu ve gücü dikkate alınır.

Hedef Kâr: Uzun dönemli kâr analizine dayalı olarak belirlenen kâr marjıdır. Yatırılan sermayenin geri dönmesinde arzulanan yüzdesi, yatırımın kârlılığı oranıdır. Hedef kâr marjı, bu oran çerçevesinde belirlenir (http://sbe.erciyes.edu.tr,09.02.2007).

Hedef Maliyet : Hedef satış fiyatı ile hedef kâr arasındaki farktır. Hedef maliyeti hesaplarken; yöneticiler, yeni ürünler için referans olabilecek öncelikli bir ürün

üretirler. Öncelikli ürünü ortaya çıkardıktan sonra yöneticiler; onun mevcut üretim maliyetini inceler, daha sonra bu maliyeti; henüz tamamlanmamış olan ürünün, maliyetini düşürme fikirlerini içermesi için ayarlar ve mevcut model için bir muhtemel maliyet hesaplar (http://archive.ismmmo.org.tr, 11.02.2007).

Hedef maliyetlemenin amacı, gelecekte üretilecek mamuller sayesinde planlanan kâr düzeyine ulaşmaktır. Bu da müşteri tatmin edilerek ve hedef maliyete ulaşılarak sağlanır.

Bu tekniğin başarı kazanmasında değer mühendisliği denilen maliyet düşürme yönteminin etkili uygulanması gerekmektedir. Bu yönteme göre, mamul maliyetini etkileyen tüm faktörler incelenir. Böylece kabul edilebilir maliyet ve beklenen kalite ölçütlerine ulaşmak için nelerin yapılacağına karar verilir.

Değer mühendisliği, müşteriler tarafından gereksinim duyulan fonksiyonları yeniden gözden geçirerek farklı görüş açılarından daha düşük bir maliyete ulaşmayı sağlayacak bir mamul tasarımı faaliyetidir. Ya da müşteri bakış açısıyla süreçler/ürünler üzerinde yapılan detaylı analizler sonucu gereksiz olanların elimine edilmesi; aksine önem derecesi yüksek olan fonksiyonlar üzerine yoğunlaşarak maliyetlerin düşürülmesi için yapılan fonksiyonel analiz, maliyet analizi ve değer analizi şeklindeki ekip çalışmaları toplamıdır (http://kutuphane.ksu.edu.tr, 28.02.2007).

Hedef maliyetleme yaklaşımının gelişmesinde, piyasa ve maliyetlerle ilgili kabul edilen iki önemli özellik rol oynamıştır. Đlki, bir çok firmanın fiyatları düşündüklerinden daha az kontrol altında tutabilmeleridir. Gerçekte, fiyatları belirleyen piyasadır ve bu durumu ihmal eden işletmelerde önemli tehlikelerle karşı karşıya kalabilirler. Bundan dolayı, hedef maliyeti hesaplamaya başlarken, tahmin edilen piyata fiyatı göz önüne alınır. Đkinci neden ise, ürün maliyetlerinin çoğunun planlama ve tasarım aşamasında belirlenmesidir. Bir ürün tasarlanıp üretime gönderildikten sonra, maliyeti önemli ölçüde değiştirecek çalışmalar yapılamayabilir. Tasarım aşamasında ise; ucuz parçaların kullanılması veya yapım işlemlerinin basitleştirilmesi gibi maliyeti düşürecek yollar denenebilir. Eğer işletmenin piyasa fiyatlarını belirlemede ve üretim maliyet unsurlarını düşürmede etkisi fazla değilse,

tasarım aşamasına dikkat etmelidir. Ürün tasarlanırken, müşteriye katma değer sağladığı için ürünün değerini arttıran ve dolayısıyla da müşterinin ödemek isteyeceği fiyatı yükselten özellikler eklenirken; maliyeti arttıracak diğer özellikler kaldırılabilir (http://www.alicoskun.net,04.01.2007) .

1.3.2.1. Hedef Maliyet Yaklaşımının Kullanım Alanları

Hedef maliyetlemenin amacı her işletme için farklı olabilir. Bu hedefler piyasa gerekleri temelinde hedef maliyetlemeyi ortaya çıkarır. Hedef maliyetleme ise ürün tasarımı ve geliştirme, mevcut ürünlerin maliyetini azaltma, üretim süreci planlaması ve endirekt alanlarda verimlilik iyileştirmesi gibi kullanım alanlarında ortaya çıkar.

Hedef maliyetleme çok çeşitli parçayı birleştirerek küçük partiler halinde üreten sanayi kollarında kullanılabilir. Đlk kez 1965 yılında Toyota’da uygulanmıştır. Hedef maliyetleme özellikle Japonya’da yoğun bir uygulama alanı bulmuştur. Bu yöntem, kesikli üretim sürecine, kısmen kısa ürün hayat döngüsüne ve düzenli model değişiklerine sahip firmalarca geliştirilmiş ve genellikle bu tip firmalarca uygulanmaktadır.

Hedef maliyetleme Japonya dışında bazı Amerikan ve Avrupa şirketlerince de uygulanmış ve bu işletmelerin yerel ve küresel pazarlardaki başarısına önemli katkılarda bulunduğu gözlenmiştir. Ancak yöntemin tüm uygulamaları başarılı olmamaktadır. Nitekim, Fortune-500 (1995-1996) listesindeki Amerikan şirketleri üzerinde yapılan bir araştırma, sistemin Amerika’daki uygulamalarının genellikle başarısız olduğunu göstermektedir. Almanya’da ilk olarak otomotiv sektöründe uygulanan hedef maliyetleme uygulamalarından istenilen düzeyde başarı elde edilemediği gözlenmiştir (http://www.ekonomist.8m.net, 01.02.2007).

1.3.2.2. Hedef Maliyet Yaklaşımının Temel Đlkeleri

Hedef maliyet anlayışının temel ilkelerini şöylece de sıralayabiliriz (http://www.sosyalbil.selcuk.edu.tr, 01.01.2007) ;

- Müşteri açısından bakıldığında değer, ürünün özellikleri, fonksiyonu, fiyatı ve kalite arasındaki ilişkiler bütününün bir fonksiyonu olmaktadır.

- Ürün kararları hedef maliyet anlayışının şu formülüne göre alınmaktadır:

Beklenen Satış Fiyatı – Hedef kar = Hedef Maliyet

- Kâr planlaması, ürün yaşam seyri boyunca yapılmaktadır.

- Đşletme içerisinde, ürünün kârlılığı, maliyeti ve müşteri tatmini konularında çalıştırılacak kişiler arasında bağlantı kurulmaktadır.

- Sermaye yatırımı planlaması, ürün geliştirme ve dağıtımla ilgili maliyetler ve kârlılık ile ilişkilendirilmektedir. Sermaye yatırımı ile kastedilen orta ve uzun vadeli yatırımlar olmaktadır.

- Sürdürülebilir rekabet avantajı sağlamak için ürün geliştirme süreci ile müşteri beklentileri arasında ilişki kurulmaktadır.

- Değer zincirinin önemli unsurları planlama ve tasarım sürecinde ilk olarak ele alınması gereken unsurlar olmaktadır.

- Tasarım çalışmaları, kalite açısından ve toplam maliyetlerin düşürülmesi açısından bakıldığında pazara ilişkin değişkenler dikkate alınarak yapılmaktadır.

Hedef maliyetlemede uygulama biçimi de çok önemlidir. Uygulayıcılardan aşağıdaki niteliklere sahip olması beklenir (http://kutuphane.ksu.edu.tr, 28.02.2007);

- Grup çalışmasına yatkın,

- Değer zinciri yaklaşımında olgun bakış açısına sahip,