Değişken Maliyete Göre Fiyatlandırma

Değişken maliyet yönetime göre satış fiyatı, değişken maliyetlere belli bir kâr oranı eklemek suretiyle saptanır. Yani satış fiyatı belirlenirken değişken maliyetler ve yarı değişken maliyetlerin değişen kısımları dikkate alınır.

Tanımdan da anlaşıldığı gibi değişken maliyet yöntemi ile tam maliyet yöntemi arasındaki fark, satış fiyatı ile karşılanacak maliyetin ne olduğu hususudur. Tam maliyet yönteminde satış fiyatının, sabit maliyet unsurları dahil olmak üzere bütün maliyetleri karşılaması gerekir. Değişken maliyet yönteminde ise, fiyat tespitinin dayandığı gerekçe, dolaylı giderlerin dağıtımının tamamen keyfi olduğu ve sağlıklı bir tam maliyet ölçme olanağının bulunmadığıdır. Bu yöntemde satış fiyatının kesin olarak ölçülebilen değişken maliyetlere göre saptamanın daha uygun olacağı savunulmaktadır. Satış fiyatı ile değişken giderler arasındaki mevcut marj ile yalnızca satılan üretim niceliğine bağlı olarak değişen öğeler dikkate alınır. Üretimin tamamı tarafından yok edilmek zorunda olan sabit giderler dikkate alınmaz.

Tablo 6’da değişken maliyete göre X mamulünün fiyatının nasıl hesaplanacağı gösterilmektedir.

Tablo 6. Değişken Maliyet Yöntemine Göre Fiyatlandırma

X Mamulü (TL/Br)

Tam Maliyet Değişken Maliyet Direkt Maliyet

Direkt Hammadde ve Malzeme Maliyeti 80 80 80 Direkt Đşçilik Maliyeti 30 30 30 Değişken Genel Üretim Maliyeti 20 20

Değişken Satış ve Yönetim Maliyeti 10 10

Direkt Sabit Genel Üretim Maliyeti * 10 10 Direkt Sabit Satış ve Yönetim Maliyeti * * 18 18 Endirekt Sabit Genel Üretim Maliyeti 30

Endirekt Sabit Satış ve Yönetim Maliyeti 6

Toplam Birim Maliyet 204 140 138

Kaynak: Backer ve Jacobsen (1974: 550).

* Yalnızca X mamulünün üretiminde kullanılan makinelerin amortismanı * * X mamulünün satış sorumlusu ücreti

Tablo 6 da görüldüğü gibi birim maliyetler tam maliyete göre 204 TL/Br, değişken maliyet göre 140 TL/Br, direkt maliyet göre 138 TL/Br dir.

Direkt maliyete göre belirlenen 138 TL/Br maliyet, mamulle doğrudan doğruya ilgisi olan ve bir dağıtım anahtarı kullanılmadan X mamulün maliyetine giren birim maliyeti ifade etmektedir. Bu bilgi, fiyat belirlenirken işletme yönetimine X mamulü için direkt olarak ne kadarlık maliyete katlanılması gerektiğini gösterir.

Tablo 6’yı incelediğimizde X mamulü için direkt maliyeti belirlerken, direkt hammadde ve malzeme, direkt işçilik maliyeti, direkt sabit genel üretim maliyeti ve direkt sabit satış ve yönetim gideri dikkate alınmıştır. Çünkü bu maliyetler X mamulü ile doğrudan ilişkili olan ve direkt olarak maliyetini oluşturan unsurlardır.

X mamulünün değişken maliyeti ise, direkt hammadde ve malzeme maliyeti,direkt işçilik maliyeti, değişken genel üretim maliyeti ve değişken satış ve yönetim giderinin toplamından oluşmaktadır. Özellikle rekabetin şiddetli olduğu ve atıl kapasitenin olduğu dönemlerde satış fiyatlarını düşürmek gerekir ki bu durumda değişken maliyet yöntemi yöneticilerin fiyatlama kararlarında kolaylık ve esenlik sağlar.

Değişken maliyet yönteminin başlıca yararları şunlardır;

1- Değişken maliyet yöntemi, işletme yönetimine, fiyat değişikliği,fiyat tayini, siparişin kabulü veya reddi gibi yönetsel kararların alınmasında yardımcı olan, marjların analizinden hareketle bir satış politikasının tanımlanmasına olanak sağlayan yöntemlerden biridir. Örneğin; Bir işletme, boş kapasitesi bulunduğu bir sırada X mamulü için birim satış fiyatı 165 TL/Br üzerinden 5.000 birim bir sipariş almıştır. Bu siparişte maliyetlerimize ek olarak 8 TL/Br özel ambalaj maliyeti eklenmektedir. Siparişin kabulü veya reddi konusunda verilecek kararda değişken maliyet yönteminin sağladığı esneklik Tablo 7’de görülmektedir.

Tam maliyet yöntemi uygulandığı taktirde, siparişin reddi gerekecektir. Çünkü verilen fiyat üzerinden bu yönteme göre 235.000 TL. zarar oluşmaktadır. Değişken maliyet yöntemi uygulandığı takdirde ise, siparişin kabulü gerekmektedir; çünkü, bu siparişin kabulü halinde, değişmeyen maliyetlerin 85.000 TL.'lık bir kısmının karşılanması mümkün olacaktır.

Tablo 7. Değişken ve Tam Maliyet Yöntemlerine Göre Fiyatlandırmanın Karşılaştırılması

Kaynak: Backer ve Jacobsen (1974: 551).

Yukarıda belirtildiği gibi bu yöntem aynı zamanda fiyatlarda değişiklik yapma imkanları hakkında da kullanışlıdır. Örneğin; işletme bütçesinde, X mamulünden 265,20 TL/Br fiyatla 20.000 birim fiilen satmayı öngörmektedir. Oysa satış departmanı X mamulü ile ilgili fiyat indirimi yapılması gerektiği görüşündedir. Sınırlı pazar araştırmasına göre, fiyatlarda yapılacak %5 ve %10 oranındaki bir indirim satış miktarını sırasıyla 2.000 birim ve 6.000 birim artıracaktır. Tablo 8 de değişken maliyet yönteminin bu çeşit kararlarda kullanılabileceğini göstermektedir.

Tablo 8. Değişken Maliyet Yönteminde Teklif Edilen Fiyat Değişikliklerinin Sonuçlarının Tahmini

Halihazır fiyat %5 Đndirimli Fiyat % 10 Đndirimli Fiyat

Satış Miktarı 20.000 22.000 26.000 Birim Satış Fiyatı 265.20 251.90 238.70 Toplam Satış Geliri 5.300.000 5.540.000 6.200.000 Toplam Değişken Maliyet

(Birim Başına 140 TL)

2.800.000 3.080.000 3.640.000

Toplam Katkı Payı 2.500.400 2.461.800 2.566.200

Kaynak: Backer ve Jacobsen (1974: 552).

X Mamulü (TL/Br)

Tam Maliyet Değişken Maliyet

Birim Satış Fiyatı 165 165

Özel Ambalaj 8 8

Direkt Hammadde ve Malzeme Maliyeti 80 80 Direkt Đşçilik Maliyeti 30 30 Değişken Genel Üretim Maliyeti 20 20 Değişken Satış ve Yönetim Maliyeti 10 10 Sabit Genel Üretim Maliyeti 40

Sabit Satış ve Yönetim Maliyeti 24

Birim Ticari Maliyet 212 148 Net Birim Kâr --- Birim Katkı Payı ( 47 ) 17 Toplam Satış Miktarı 5.000 adet 5.000 adet

Görüldüğü gibi %10 indirimli fiyatı işletmeye en yüksek katkı payını sağlamaktadır.

2- Değişken maliyet yönteminde fiyat belirlenirken tam maliyet yöntemindekinden daha elastikidir. Bu yöntemde fiyatın belirlenmesinde hareket serbestisi daha fazladır.

3- Maliyet, hacim, kâr ilişkisini ortaya koyar. Satış tutarlarından ve değişken giderlerden hareketle hesaplanan marjlar başabaş noktasının yani işletmenin karlılık başlangıcını saptamaya olanaklı kılar. Böylece çeşitli satış hacimlerinde kâr miktarı kolayca saptanabilir.

4- Bu yöntemin en önemli yararlarından biri de fiyat maliyet değişmelerinin kâra olan etkisini yöneticilere gösterebilmesidir.

Değişken maliyet yönteminin başlıca dezavantajları şunlardır;

1- Fiyat belirlerken her mamul için yalnızca değişken maliyetler üzerinde düşünerek kâr marjını belirlemek, işletmeleri yapısal giderlerin yani değişmeyen giderlerin tümünü karşılayamama tehlikesi ile karşı karşıya bırakabilir.

2- Her mamulün sabit giderlerden aldığı payın, mamulün değişken maliyetine oranının farklı olması durumunda piyasanın yadırgayacağı fiyatlar ortaya çıkabilir. Bazı mallar satılabileceğinden daha düşük fiyatla piyasaya sürülürken bazıları da tam tersine rakiplerin fiyatlarının üzerinde bir fiyatla pazarlanmış olacaktır.Birinci grup mallar, işletmenin kârdan zarar etmesine neden olacak, ikinci grup mallar ise piyasanın rakiplere kaptırılmasına yol açacaktır.

Örneğin; Đşletme ürettiği ürünlerin satış fiyatını, değişken maliyete % 60 bir kâr marjı ekleyerek saptamaktadır. Đşletmenin ürettiği iki mamulü ele alalım. Bunlardan A mamulü pahalı makinelerle, B mamulü ise el emeği ile üretilsin. Her iki mamulün fiyatını değişken maliyete % 60 oranında kâr ekleyerek belirlersek, A mamulünün fiyatı büyük olasılıkla bu mamule düşmesi gereken yüksek miktardaki sabit giderleri (amortismanları) karşılayamayacak, buna karşılık B mamulü için yüksek fiyat belirlenmiş olacaktır. B mamulünün alıcıları adeta A mamulünün üretimine yardım etmek üzere yüksek bir fiyat ödemek zorunda kalacaklardır.

3- Değişken maliyet yöntemine göre işletme normal fiyatın altında bir siparişi kabul edebilir. Ancak ucuz fiyat uygulama davranışı bir kere uygulanmaya başlayınca yerleşme eylemi gösterebilir ve düzeltilmesi güçtür.

4- Marjlardaki farklılıkların genelde dengeye gelmesi ancak her mamulün başlangıçta planladığı miktarlarda satılması halinde mümkün olur. Aksi halde örneğin düşük kâr bırakan malların planlanandan fazla, yüksek kâr bırakan malların planlanandan az

satılması halinde, toplam kâr planlanan kârdan az olacaktır (Hatipoğlu ve Gürsoy, 1979:318)