Hece Türemesi

-Ø ～-na, -ne:ki bağlacından sonra karakteristik olarak görülen bir hece türemesidir.

2.2. Şekil Bilgisi

2.2.1. İsim Çekimi

2.2.1.1. Çokluk Eki

GKA’da çokluk eki +ḷar, +ler olup standart Türkçeyle aynı fonksiyondadır. /n/ ünsüzünden sonra gelen çokluk ekleri ünsüz benzeşmesi sebebiyle +nar, +ner olmaktadır.

pėynir derisini ġarıḷar basardı. 1/13

develerimiz oḷudu bizīm, 20/1

o zamannarda davar daşınırdı, 1/12

Standart Türkçeden farklı olarak +ki aitlik ekinden sonra çokluk eki gelince arada –n- ünsüzü türemektedir.

yėnen türüdü bizikinner zāten. 2/72

Bazı örneklerde çokluk ekinden sonra ünlüyle başlayan başka bir ek gelince ekin bünyesindeki –r- ünsüzü erimekte ve hece kaynaşması sebebiyle çokluk ekinin ikincil uzun ünlülü şekilleri ortaya çıkmaktadır.

divanıñ aḷdḷānda kedi çığrınır. 7/21

şu benim maḷḷ( bi çevir gėl saña bi elma vėrecēn, 8/13

2.2.1.2. Aitlik Eki: +ḳı, +ḱí, +ki, +ḳu,+ ḱú, +kü

Fonksiyonları standart Türkçeyle aynıdır.

şindiki evdēḳı ġıc çocū ‘bi ş†dim. 1/6

“sgidenki insannar bē. 7/17

bizim çegd"miz bizim birazda–ḳı. 11/31

şindiḱíne ná baḳañ canīm. 1/20

o ünḱú ġíymedli, para yoġ. 14/2

Aitlik eki; yalın hâl, bulunma ve ilgi hâli ekleri üzerine gelmektedir. Fakat bir örnekte ayrılma hâli eki üzerine geldiği tespit edilmiştir.

“_{sgidenki insannar bē. 7/17}

+ki aitlik eki, bulunma hâli eki üzerine geldiği vakit bu ekin ünlüsünü uzatır. Aitlik ekinin düştüğü örneklerde bile uzunluk devam eder.

hele o sıraḷardā çocuġḷūġ. 7/37

+ki aitlik ekinden önce kullanılan ilgi hâli ekinin bünyesindeki –m- (birinci şahıs zamirlerinde) ve –ñ- ünsüzleri düşer. Bu durum özellikle zamirlerde görülür.

onuḳu biddi mi ȯnuñ işi görülüdü. 16/52

2.2.1.3. İyelik Ekleri

Birinci Teklik Şahıs: +m

iḱí ġardaşım mar. 1/3

tüP tāca benim dėdīm zȧmanda bizim orada üÇcēz ėv varıdı, 7/32

çocūm 1/28

İkinci Teklik Şahıs: +ñ

Zeytinada köyünden derlenen metinlerde +n şeklindedir.

bobaña sor davarı, bizim davarı. 1/11

bėdeniñ şapıḲ ġızardı 1/19

tabi, ėsgiki baḳım da yoġ tabi senin dėdīn. 2/6

ne seniñ sıçıradīñ hemen, dXrü. 7/29

Üçüncü Teklik Şahıs: +ı, +i, +u, +ü, +sı, +sí, +si, +su, +sü

onuñ bobası 1/1.

bahçá hėp elma bağçásí var ėndē su aḷtında oḷan yėllerde. 9/2

Üçüncü teklik şahıs iyelik eki, art damak ünsüzleriyle (-g, -ġ, -ğ,-k, -ḳ, -ñ) biten kelimelere eklenince hece kaynaşması sebebiyle iyelik eki kelimenin son hecesindeki ünlüyle kaynaşıp uzamaktadır.

hökümeT ġonā (～ġonağı) 1/3, dėdemiñ ġoḷtūna (～ġoḷtuğuna) 1/2.

Birinci Çokluk Şahıs: +mız, +miz, +muz, +müz, +mĭz, +m—z

bobamĭz 1/1, dönüşümüzde 9/35, saTdīmız “sattığımız” 1/11, çocūmuz “çocuğumuz” 1/35, üçüm—z 15/15.

İkinci Çokluk Şahıs: +ñXz

Zeytinada köyünden derlenen metinlerde +(x)nXz şeklindedir.

o sizin ėvlerden yoḳarı gėddīniz yėr var a, 3/21

Üçüncü Çokluk Şahıs: +ḷarı, +leri, +ḷarĭ, +ler‘,

anamcrḷıḷarın ėvler‘nin 3/37

davaḷḷarĭ ȯnna•ĭñ. 1/21

görpecigler vezileşir anaḷarı yōġ. 1/50

yan‘ ȫle çoġ yăni bi düşgün vaz7Tleri yoġ tā. 2/59

2.2.1.4. Hâl Ekleri

GKA’da kullanılan hâl ekleri standart Türkçeyle aynı fonksiyondadır. Ahmet Buran, hâl ekleriyle ilgili kitabında (Buran, 1996) Anadolu ağızlarında kullanılan bütün hâl eklerini ayrıntılı olarak ele almıştır. Dolayısıyla bu bölümde yörede kullanılan durum eklerinin ayrı ayrı fonksiyonları üzerinde durulmayacaktır.

Yalın hâldeki bir isim, karşıladığı nesne ve kendisine tabi olan isim dışında hiçbir münasebet ifade etmez (Ergin, 2004:227). Kelimelerin kök ve gövdelerinden başka, çokluk ve iyelik eki almış şekiller de yalın hâlde bulunurlar (Buran, 1996:37).

bize gün vėrmedi. 1/2

ġannımız doymazdĭ yā. 5/105

2.2.1.4.2. İlgi Hâli: +Xñ,+nXñ

Zeytinada köyünden derlenen metinlerde +Xn, +nXn şekilleri de mevcuttur.. Birinci şahıs zamirlerine +im, +‘m şeklinde eklenir.

İlgi hâli eki, bünyesinde –ñ- ünsüzü olan ikinci teklik şahıs iyelik eki ve yine bu sesle biten kelimelerden sonra gelince aralarında bir ünlü bulunan iki –ñ- ünsüzünden ilki söyleyiş kolaylığı sebebiyle karakteristik olarak düşmektedir.

anāñ bobasına (～anañıñ bobası) 10/36, bėlēñ (～bėleñiñ başıyıdı).10 /100

+ki aitlik ekinden önce ilgi hâli ekinin ünsüzü birçok örnekte düşmektedir.

biziki de çıḳardı. 1/36

İlgi hâli eki; ismi isme, ismi fiile ve zamirleri edatlara bağlayarak üç farklı yerde kullanılmaktadır. Ekin asıl fonksiyonu ismi isme bağlamaktır. İyelik grubunun tamlanan kısmı kullanılmadığı zaman tamlayan kısmı doğrudan fiile bağlanabilmektedir. İlgi hâli ekinin, zamirleri edatlara bağladığı fonsiyonunda, ek mana bakımından değil sadece şekil bakımından vazife görür (Ergin, 2004:230-231).

haḷamıñ ġocası 1/1, bizim “miz “bizim evimiz” 1/4,

tabi bĕn‘m çocuġḷarım varıdı 1/46

oḷabilir hėr insanın gėndin ȫre bÎ görevi, mcdḷaḳa mcdḷaḳa. 2/2

İsmi fiile bağlama fonksiyonu :

az biráz, hėrkesiñ oḷudu ȯ zȧman, 20/16

Zamirleri edatlara bağlama fonksiyonu:

yanımıza ġayrıġ ȯ zȧman seniñ gibi ġopiller de ġatıḷdı ğayrıġ bizim yanımıza 5/14

2.2.1.4.3. Belirtme Hâli: +ı, +i, +u, +ü

Belirtme hâli, ismi kendisine tesir eden geçişli bir fiile bağlayan hâldir (Ergin, 2004:231). Yörede kullanılan ekler standart Türkçeyle aynı fonksiyondadır.

durdurmadı bizi burdā. 1/2

duzunu yümesiñ ėvel. 21/72

óñlünü ėdemēcĕ oḷsaḷar, ġız tarafı aḷır başġa yėre vėrirdi. 5/29

Hece kaynaşmalarında belirtme hâli eki kendinden önceki hecenin ünlüsüne dâhil olup uzar.

biribir‘ne ğėtirdim ġırī (～ġırığı). 1/24

Fakat ekin eklendiği kelimenin son hecesinde –a- ve –e- ünlüleri olup yardımcı ses de –y- ise iki ünlü kaynaşınca uzun kapalı /e/ (“) oluşur ve belirtme hâli eki bu sesin bünyesinde varlığını hissettirir. Bu durum yörede önlük-artlık uyumunun bozulma sebepleri arasındadır.

par“ (～parayı) vėrdi 10/14

2.2.1.4.4. Yönelme Hâli:+a, +e

Yaklaşma ve istikamet ana fonksiyonunda (Ergin, 2004:233) bu hâl eki GKA’da da standart Türkçeyle aynı görevde kullanılmaktadır. Ünlü uyumuna uymaktadır.

ún vėrmedi ḇíze 1/1.

burdan ortas’veden gėTdig ógcebėleñe. 1/4

şindi burdan bi düğüne ğėddiK, mádem saña sayıvėr“n. 5/111

Yönelme hâli eki, isimleri fiillere bağlamasının yanında isimleri bazı edatlara da bağlamaktadır (Ergin, 2004:234).

soñ zȧmana ġadar. 5/94

göçē (～göçüğe) deki “Göçük’e kadar” 21/33

dėpesi şo órünen çamḷı dā (～dağa) 2/75

Sadece bir örnekte yönelme, belirtme hâli ekiyle karşılanmıştır.