5. Hazar Denizi'nin Bölgede Yaşayan Devletler Açısından Önemi ve Ortaya Çıkan
2.3. Hazar Bölgesi Petrol ve Doğalgaz Rezervleri ve Üretim Değerleri
kaynakları, ülkelerin enerji ihtiyacını önemli ölçüde karşıladığından dolayı içinde bulunduğumuz yüzyıla damgasını vurmuştur. Kuzey Buz Denizi'ndeki enerji kaynaklarının yoğunluğunun azaldığı göz önüne alındığında Hazar Bölgesine ilgi daha da yoğunlaşmaktadır. Hazar Bölgesi dünya genelinde enerji kaynakları bakımından 3. sırada yer almaktadır.294
Hazar Bölgesi’nde Hazar'a kıyıdaş Türk Cumhuriyetleri’nin sahip olduğu olası rezervler, Amerikan Enerji Bakanlığı'nın tahminlerine göre 260 milyardır.
Kanıtlanmış rezervlerin ise 18 ila 34 milyar varil olduğu söylenmektedir. Bu miktar dünya rezervlerinin dörtte biri oranındadır. Doğalgaz rezervlerinin ise 16-19 trilyon metre küp olduğu tahmin edilmektedir. Halen günlük dünya petrol talebi 68-69 milyon varil civarında, petrolün toplam enerji kaynakları içerisindeki payı ise %40 civarındadır.295
292 Mushfig Atakıshıyev, New Oil Policiy and Economic Development in Azerbaijan, Aspoligraf, Baku, 2007, s.12 ‘den naklen Osman Nuri Aras, Azerbaycan’ın Enerji Kaynakları Gelirlerinin İhraç Hacmindeki Yeri ve Ülke Ekonomisine Etkisi, Internatıonal Conference On Eurasıan Economıes, 2012, s.227-228.
293 Pala, a.g.m., s.21-22.
294 Yüce, a.g.m., s.193.
295 Özalp, a.g.m., s.2.
104
"Hazar Bölgesi rezervleri için farklı başvuru kaynakları olmakla birlikte, bunların arasında sıkça başvurulan ABD Enerji Bakanlığı istatistikleri ispatlanmış üretilebilir petrol rezervlerini, 17-33 milyar varil olarak vermektedir. Buna ilave olarak, olası rezervler (186 milyar varil) de hesaba katıldığında, bölgenin ispatlanmış ve olası rezervleri toplamı 203-219 milyar varil gibi önemli bir potansiyeli ifade etmektedir (EIA-ABD Enerji Bilgilendirme Ajansı verileri). BP’ nin 2009 yılı raporuna göre Azerbaycan’da 7 milyar varil (1 milyar ton), Kazakistan’da 39.8 milyar varil (5,3 milyar ton), Türkmenistan’da 0,6 milyar varil (0,1 milyar ton) ve Özbekistan’da 0,6 milyar varil (0,1 milyar ton) kesinleşmiş petrol rezervleri mevcuttur."296
"ABD Dışişleri Bakanlığı raporlarına göre Hazar'da henüz keşfedilmemiş en az 163 milyar varil daha petrol var. Toplamı 179 milyar varili buluyor. Beklentiler 200 milyar varile ulaşması yönündedir."297
Bölgede yaşayan Türk Cumhuriyetleri’nin Amerikan enerji idaresinin araştırmalarına göre önemli miktarda doğalgaz kaynaklarına sahip olduğu söylenmiştir. Bu ülkelerden çıkarılan doğalgaz kaynaklarının gelişen teknoloji ile birlikte artan ihtiyaçlara karşılık verdiği görülmektedir.298
Özellikle Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra ve artan enerji ihtiyacına paralel olarak Hazar Bölgesi’ndeki enerji kaynakları değer kazanmıştır. Hazar Bölgesi’ndeki Hazar'a kıyıdaş ülkelerin enerji rezervlerine bakıldığı zaman doğalgaz bölgeden çıkarılan en önemli kaynaktır. Bölgede çıkarılan doğalgazın sıralamasına bakıldığı zaman Rusya birinciliği elinde tutmaktadır. Rusya'dan sonra petrolün de yoğun olarak çıkarıldığı Kazakistan gelmektedir. Kazakistan’ı da coğrafi olarak küçük ama enerji olarak büyük olan Azerbaycan takip etmektedir.299
"Hazar Bölgesi'ndeki tahmini petrol ve doğalgaz kaynakları, Amerikan uzmanlarının uydu aracılığı ile elde ettikleri verilere göre, Azerbaycan ve Kazakistan kıyılarının ötesinde Hazar Denizi altında, ayrıca Kazakistan'ın bu denize yakın Tengiz bölgesinde ve ondan daha az rezerve sahip, Azerbaycan kıyılarında olmak üzere, toplam 200 milyar varil (7 varil 1 ton sayıldığından, yaklaşık 30 milyar tondur, 200 milyar varil petrol rezervinin, bugünkü ortalama fiyatla (1 varil yaklaşık
296 Tozar, Güzel, a.g.m., s.2-3.
297 Arslan, a.g.e., s.3.
298 Ertan Efegil, "Washington'un Hazar Havzası Politikası ve Türkiye" Avrasya Dosyası, ABD Özel Sayısı, Cilt VI, Sayı 2, Ankara, 2000, s.187-188.
299 Karagöl, Kızılkaya, Kaya, a.g.m., s.10.
105 75-80 dolar) hesaplanırsa, değeri yaklaşık 15-20 trilyon dolardır) petrol rezervi vardır. Dünyanın petrol rezervlerinin % 50'sini oluşturan Körfez petrolünden sonra, Hazar petrolleri % 17 oranı ile ikinci sırayı almaktadır. Türkmenistan'da çok geniş doğalgaz rezervleri vardır. Hazar Denizi’nin Rusya ve İran kesiminde ise Azerbaycan ve Kazakistan ile karşılaştırıldığında, önemli petrol rezervlerine rastlanmamıştır." 300
Amerikan Enerji Bakanlığı'nın hesaplarına göre, Hazar Denizi'ne kıyısı olan beş devlette (İran, Azerbaycan, Rusya, Kazakistan ve Türkmenistan) çıkartılması mümkün olan 3,5 milyar ton petrol rezervi mevcuttur. 19 Amerikalı uzmanların uydular yoluyla elde ettikleri verilere göre, Azerbaycan ve Kazakistan kıyılarının ötesinde Hazar Denizi altında, ayrıca Kazakistan'ın bu denize yakın Tengiz bölgesinde ve Azerbaycan kıyılarında toplam 200 milyar varil petrol rezervi vardır ve bugünkü piyasa değerinin ise 4 trilyon dolar olduğu tahmin edilmektedir. Hazar Havzası'nda olduğu tahmin edilen bu petrol, Irak'taki belirlenmiş petrol rezervinden 100 milyar varil daha fazla. Dünyanın bilinen en büyük petrol yatağına sahip Suudi Arabistan'ın 261 milyar varillik petrol rezervinin üçte ikisi civarındadır. Hazar Denizi’nin Rusya ve İran kesimlerinde ise önemli sayılabilecek petrol rezervlerine rastlanmamıştır. Hazar Bölgesi'nde yaklaşık 8 trilyon m3 doğalgaz rezervi olduğu tahmin ediliyor. Bu rezervin yaklaşık 3,1 trilyon m3'ü sadece Türkmenistan'da bulunurken, Azerbaycan'da 0,6 trilyon m3 ve Kazakistan'da 2 trilyon m3 bulunuyor.
Bölgenin doğalgaz rezervleri, dünya doğalgaz rezervlerinin %6'sı kadardır.301
Ülkelerin petrol tüketiminde ithalata bağımlılığı günümüzde yaklaşık %60 civarındadır. Yapılan tahmini hesaplamalara göre bu oran 2020’lerde yaklaşık %80 civarına yükselmiş olacaktır. Yine doğalgaz ile ilgili olarak bu noktadaki değerlendirme şöyledir; günümüzde %35-40 civarında olan doğalgazda ithalata olan bağımlılık oranı 2020’lerde %50’lere yükselmiş olacaktır. Konuya Avrupa özelinde bakıldığında ise; doğalgazda %20 ve 2030’da ise %30’lara varacak şekilde bir enerjide Avrupa’nın doğalgaza bağımlılığı söz konusu olacaktır. Dolayısıyla, alternatif enerji kaynakları çerçevesinde Hazar Havzası, Avrupa açısından da önem arz etmektedir. Tabi ki konuya ilişkin önem derecesini daha da arttırmak ve anlamlı
300 Alaeddin Yalçınkaya, Türk Cumhuriyetleri ve Petrol Boru Hatları, Bağlam Yayınları, İstanbul, 1998, s.20.
301 Metin Bilgici, "Hazar Enerji Havzası’nın Türkiye ve Çevre Ülkeler Açısından Stratejik Önemi,"
Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli, 2005, s.12
106 hale getirebilmek için Rusya dışı alternatif boru hatlarıyla Avrupa, enerji güvenliği açısından yeni adımlar atmaya çalışacaktır. Hazar’ın yaklaşık 200 milyar varil civarında olduğu hesaplanan petrol rezervleri Amerika Birleşik Devletleri (ABD) rezervlerine göre yaklaşık 3 kat fazladır. Hazar Havzası petrol rezervleri dünya rezervlerinin yaklaşık %10’una sahiptir. Doğalgaz ile ilgili değerler mukayese edildiğinde ise Hazar Havzası’nın dünya doğalgaz rezervlerindeki oranı petrole göre daha yüksektir. Dünya doğalgaz rezervlerinin yaklaşık %40’ı Hazar Havzası’nda yer almaktadır.302