Türkiye‟de tekstil ve hazır giyim sanayinin temelleri Osmanlı Ġmparatorluğu döneminde atılmıĢtır. 1915 yılında önde gelen 22 kamu sanayi iĢletmesinin 18‟i, 28 anonim Ģirketin 10‟u, 214 özel sektör iĢyerinin 45‟i ve toplam 264 sanayi iĢyerinin 73‟ü bu sanayide faaliyet göstermektedir. Cumhuriyetin kuruluĢundan sonra Sümerbank'ın kuruluĢu ile birlikte tüm tekstil ve hazır giyim fabrikaları ve atölyeleri bu kuruluĢ çatısı altında toplanmıĢtır (Sanayi Genel Müdürlüğü; 2010, s. 3).
“Sektörde, 1950'li yıllardan sonra özel sektörün öncülüğünde geliĢim baĢlamıĢtır. Planlı dönemde uygulanan ithal ikamesi politikası ve teĢvik tedbirlerinin de katkısıyla 1960-1970 yılları arasında sektörde daha ileri teknoloji kullanılmaya ve iĢlenmiĢ ürün imal edilmeye baĢlanmıĢtır” (http://www.istekobi.com.tr).
Tekstil sektörü; 1950 yılına kadar tekstil, 1970 yılına kadar da hazır giyim sektöründe ithalata kilitlenmiĢtir. Sektör, 1980‟li yıllara kadar sadece iç piyasaya yönelik üretim yaparken 1980‟li (özellikle de 90‟lı) yıllarda ihracatın baĢını çektiği dıĢarıya açık büyüme
politikaları ile beraber, hızla büyüyerek ihracatta büyük artıĢlar kaydetmiĢtir. Günümüzde ülkemizin üretim, ihracat ve istihdamda olmazsa olmaz sektörü haline gelmiĢtir (Öz Ġplik- ĠĢ, 2005, s. 4).
Ülkemiz 1980 yılında ekonomik istikrar kararlarıyla birlikte uygulamaya koyduğu ihracata yönelik sanayileĢme stratejisi ile uluslararası pazarlara yönelmiĢtir. (Gacener ve Güçlü, 2003, s. 123). Hazır giyim sanayi, ihracata yönelik sanayileĢme politikasının izlendiği 1980‟li yıllardan bu güne kadar çok hızlı bir geliĢme göstererek ülkenin en önemli sektörlerinden birisi olmuĢtur (Demircan, Hatırlı ve Özkan 2003, s. 132; Kulupçu ve Gün, 2003, s. 194). Türkiye‟nin dıĢa açılmasında ilk ve en önemli lokomotif sektör olma özelliğini üzerinde taĢıyan tekstil ve hazır giyim sektörünün, ülke ekonomisinin baĢarı ya da baĢarısızlığı üzerinde de çok büyük etkileri bulunmaktadır (Atılgan, 2006, s. 150). Türkiye, 1980‟li yılların ortalarından itibaren Avrupa‟nın iĢçilik ücretlerinin yüksek olması nedeniyle terk ettiği hazır giyim sektörüne girmeye baĢlamıĢtır (BaĢ, 2005, s. 11). 1980‟lerin ikinci yarısında atağa geçen Türk tekstil ve hazır giyim sektörü, aynı dönemlerde hızla artan ihracatı ile ihracatçı ülkeler arasına da girmiĢtir (Özgen ve SavaĢ, 1996, s. 88; Dilber, 2004, s. 92).
Türk hazır giyim sektörü, günümüzde dünyanın 8. büyük hazır giyim ihracatçısı konumundadır “Cumhuriyet sonrasında pamuk ihraç edip, iplik, kumaĢ ve giyim eĢyası ithal eden Türkiye, 1950‟den itibaren iplik ve kumaĢ, 1970‟lerden bugüne kadar da hazır giyim ürünleri ihraç etmektedir” (AydoğuĢ ve Diler, 2009, s. 5).
AB ile gerçekleĢtirilen ve 1996 yılında yürürlüğe giren Gümrük Birliği anlaĢmasıyla birlikte diğer birçok alanda olduğu gibi tekstil endüstrisinde de büyük bir heyecan ve aĢırı bir beklenti ortaya çıkmıĢtır. Bu ortamda firmalar, finansal kaynaklarını ve Gümrük Birliği ile birlikte ortaya çıkabilecek etkileri dikkate almaksızın, büyük yatırımlar yaparak, üretim kapasitelerini artırmıĢlardır (Çoban ve Kök, 2005, s. 73). “1998 ekonomik krizi ile birlikte yatırımlar büyük ölçüde durmuĢ ve bu dönemden itibaren sektöre iliĢkin göstergelerde ve özellikle ihracatta da olumsuz geliĢmeler yaĢanmıĢtır” (Çakmak, 2005, s. 69).
“Tekstil ve hazır giyim sektörü birlikte değerlendirildiğinde, gayri safi yurt içi hasıla, imalat sanayi ve sanayi üretimindeki pay, ihracat, ekonomiye sağladığı net döviz girdisi, istihdam, yatırımlar, dıĢa açıklık ve makro-ekonomik büyüklükler açısından Türkiye‟nin birinci sektörü konumundadır” (Devlet Planlama TeĢkilatı, 2007, s. 18). Türkiye‟de tekstil
sektörünün geçmiĢi çok eskilere dayanmasına rağmen, hazır giyim sanayi 25-30 yıllık bir geçmiĢe sahiptir. Ülkemizde tekstil ve hazır giyim sektörü büyük oranda ihracat odaklıdır. Dünya Ticaret Örgütünün Tekstil ve Hazır Giyim AnlaĢması çerçevesinde, 2005 yılında kotaların kalkmasıyla birlikte, Çin‟in pazara fiyat kırarak giriĢiyle, dünya tekstil ve hazır giyim piyasasında arz ve talep yönünden ciddi bir rekabet baĢlamıĢ ve tedarik olanakları azalmıĢtır. Bu durum Türk tekstil ve hazır giyim sanayini de ciddi anlamda etkilemiĢ ve 2005 yılı ilk aylarından itibaren ihracat kayıpları yaĢanmıĢtır.
AĢağıdaki Tablo 3‟de 1985-2013 yılları arasında, Yıllar Ġtibariyle Konfeksiyon Ġhracatının Türkiye Toplam Ġhracatındaki Payı (Yıllara Göre), Türkiye hazır giyim sanayi ihracatına iliĢkin veriler sunulmuĢtur. Tablo 3 incelendiğinde, Türk hazır giyim sektörünün ihracat hacmi 1989 ile 2004 yılları arasında büyük bir artıĢ göstererek, Türkiye‟nin toplam ihracatı içerisinde %20-30 oranında bir paya sahip olduğu görülmektedir.
Tablo 3‟de DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı (DTM) Ekonomik AraĢtırmalar ve Değerlendirme Genel Müdürlüğü tarafından yapılan ihracat performans değerlendirmelerine göre; 2013 yılında Türkiye‟den 17,1 milyar dolar değerinde hazır giyim ihracatı yapılmıĢtır. 2012 yılına kıyasla, ihracatta dolar bazında %8,9 oranında artıĢ meydana gelmiĢtir. 1985 yılından bu yana yıllık bazda ihracatta düĢüĢ meydana gelmeyen sektörde, yirmi yıl sonra 2005 yılında ihracatta düĢüĢ meydana gelmiĢtir. 2009 yılında gerçekleĢen küresel ekonomik krizin de etkisiyle tekstil ve hazır giyim ihracatındaki düĢüĢ devam etmiĢtir.
Tablo 3. Yıllar Ġtibariyle Konfeksiyon Ġhracatının Türkiye Toplam Ġhracatındaki Payı (Ġhracat 1985-2013)
TOPLAM ĠHRACAT KONFEKSĠYON ĠHR. KONF.'UN
YIL (1000 $) (1000 $) PAYI % 1985 7 958 000 936 000 11,8 1986 7 457 000 1 069 000 14,3 1987 10 190 000 1 728 000 17,0 1988 11 662 000 2 127 000 18,2 1989 11 625 000 2 448 000 21,1 1990 12 959 289 2 898 349 22,4 1991 13 593 539 3 219 350 23,7 1992 14 365 414 4 009 615 27,9 1993 15 345 000 4 157 997 27,1 1994 18 107 000 4 490 043 24,8 1995 21 637 041 6 188 502 28,6 1996 23 224 465 6 344 252 27,3 1997 26 261 072 7 088 669 27,0 1998 26 973 952 7 644 051 28,3 1999 26 588 264 7 145 053 26,9 2000 27 774 906 7 250 960 26,1 2001 31 334 216 7 332 107 23,4 2002 36 059 089 8 945 787 24,8 2003 47 252 836 11 171 096 23,6 2004 63 167 153 12 643 690 20,0 2005 734 76 408 13 411 464 18,3 2006 85 534 676 13 558 054 15,9 2007 107 271 750 15 563 492 14,5 2008 132 027 196 15 234 868 11,5 2009 102 142 613 12 854 444 12,6 2010 113 883 219 14 205 917 12,5 2011 134 906 869 15 648 661 11,6 2012 152 461 737 15 753 400 10,3 2013 151 812 239 17 158 867 11,3
Türkiye, 1990–1997 yılları arasında tekstil ve hazır giyim üretimini %98 oranında artırarak bu dönemde en fazla ihracat artıĢı gerçekleĢtiren ülkeler arasında 8. sırada yer almıĢtır (Saatçioğlu ve Gür, 2005, s. 151). Hazır giyim ihracatı 1985 yılında 936 milyon ABD doları iken 10 yıllık dönemde 1995 yılında % 561 oranında bir artıĢ kaydederek 6,2 milyar doları iken 10 yıllık dönemde 2005 yılında % 116 oranında bir artıĢ kaydederek 13,4 milyar dolara ulaĢmıĢtır. 11 Aralık 2001 tarihinde Çin‟in DTÖ‟ye üye olması ile Türkiye‟nin gerek iç piyasasında ve gerekse önemli ihracat pazarları olan AB ve ABD‟de Çin‟in ciddi bir rakip olarak ön plana çıkmasına neden olmuĢtur (Saatçioğlu ve Gür, 2005, s. 150). 2005 yılında tekstil ve hazır giyim ticaretindeki kotaların kalkmasıyla dünyanın en büyük hazır giyim üreticisi ve ihracatçısı olan Çin, dünya tekstil ve hazır giyim pazarındaki liderliğini güçlendirmektedir (Emek ve Sevim, 2006, s. 6). 2005 yılında tekstil ve hazır giyim ticaretindeki kotaların kalkmasıyla etkilenen Türk hazır giyimi 2006 yılında bir önceki yıla göre %1 lik oranda küçük bir artıĢ sağlanmıĢtır. 2007 yılında bir önceki yıla oranla % 15 lik bir artıĢ kaydederek 15,6 milyar dolara ulaĢmıĢtır. 2008 ve 2009 yıllarında sektör ihracat rakamlarında %2, %15,5 oranında gerileyerek küçülmeye gitmiĢtir. 2009 yılı ihracat rakamı 12,8 milyar dolara gerilemiĢtir. 2010, 2011 ve 2012 yıllarında sırasıyla yüzde, 10,5, 10 ve 0,6 oranlarında artıĢ kaydederek 2012 yılında 15,7 milyar dolara kadar çıkmıĢtır. 2013 yılında bir önceki yıla göre %8,9 oranında artıĢ kaydederek 17,1 Milyar dolara çıkmıĢ ve tüm zamanların en fazla ihracat rakamına ulaĢılmıĢtır.
Bugün tekstil ve hazır giyim sanayi Türkiye‟de tarımdan sonra en büyük istihdama sahip olan sanayi dalıdır ve ülkenin toplam ihracat gelirlerinin 1/5‟lik kısmını sağlamaktadır (Eraslan vd., 2008: 273).
AĢağıdaki Tablo 4‟de 1985-2013 yılları arasında, Yıllar Ġtibariyle Konfeksiyon Ġthalatının Türkiye Toplam Ġthalatındaki Payı (Yıllara Göre), Türkiye hazır giyim sanayi ithalatına iliĢkin veriler sunulmuĢtur.
Tablo 4. Yıllar Ġtibariyle Konfeksiyon Ġthalatının Türkiye Toplam Ġthalatındaki Payı (Ġthalat 1985-2013)
TOPLAM ĠTHALAT KONFEKSĠYON ĠTH. KONF.'UN
YIL (1000 $) (1000 $) PAYI % 1985 11 343 000 1 467 0,01 1986 11 105 000 2 136 0,02 1987 14 158 000 2 309 0,02 1988 14 335 000 3 050 0,02 1989 15 762 573 6 617 0,04 1990 22 302 000 17 984 0,08 1991 21 047 000 26 516 0,13 1992 22 871 000 35 067 0,15 1993 29 429 000 47 473 0,16 1994 23 270 000 36 586 0,16 1995 35 709 011 59 279 0,17 1996 43 626 642 169 658 0,39 1997 48 558 721 230 545 0,47 1998 45 921 392 230 893 0,50 1999 40 691 529 199 636 0,49 2000 54 502 821 255 628 0,47 2001 41 399 083 222 347 0,54 2002 51 553 797 261 838 0,51 2003 69 339 692 404 923 0,58 2004 97 539 766 619 906 0,64 2005 116 774 151 749 273 0,64 2006 139 576 174 1 036 826 0,74 2007 170 062 714 1 516 892 0,89 2008 201 963 574 2 117 836 1,05 2009 140 928 421 2 016 595 1,43 2010 185 544 332 2 704 270 1,46 2011 240 841 676 3 165 676 1,31 2012 236 545 141 2 502 472 1,06 2013 251 650 823 2 971 390 1,18
Tablo 4‟de DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı (DTM) Ekonomik AraĢtırmalar ve Değerlendirme Genel Müdürlüğü tarafından yapılan ithalat performans değerlendirmelerine göre; 2013 yılında Türkiye‟den 2,9 dolar değerinde hazır giyim ithalatı yapılmıĢtır. 2012 yılına kıyasla, ithalatta dolar bazında %1,18 oranında artıĢ meydana gelmiĢtir.