Hayvanlara Ait Niteleme Adları

arsalık: Oğuzcada, çift cinsiyetli hayvan 90/81 (DLT) azıglıg: Dişi çıkmış at, dişi yeni çıkmış hayvan 85/76 (DLT)

azıglıg at (85/76 DLT)

azma: Taşağının derisi yarıldığı için cinsî muamele yapamayan koç 77/65 (DLT) baklan: (Kuzu vb. hayvan için) taze ve semiz 223/192 (DLT)

bakla.n kozı (223/192 DLT)

baldır kozı: Doğurma zamanının başlangıcında doğan kuzu 229/199 (DLT) başgan: 20-45 kilo ağırlığında büyük balık 220/190 (DLT)

başgıl: Başı beyazlaşmış (hayvan) 242/210 (DLT) → başıl başgıl yılkı (242/210 DLT)

başıl: Tepesinde beyaz leke bulunan (hayvan) 198/169 (DLT) → başgıl başıl kōy (198/169 DLT)

134 beçel: İğdiş edilmiş at ve bütün hayvanlar 198/169 (DLT)

bogrul: Boğazında beyazlık olan (koyun) 242/210 (DLT) bogrul kōy (242/210 DLT)

boş: (At vb. için) serbest bırakılmış, terk edilmiş 166/143, 497/399 (DLT) boş yılkı (166/143 DLT)

boşlag: Serbest bırakılmış (hayvan) 232/201 (DLT) boşla.g yılkı (232/201 DLT)

boymul: Boynunda ak olan at, koyun vb. 522/422 (DLT) boymul at (522/422 DLT)

bögrül: Böğrü ak hayvan 242/210 (DLT) bögrü at (242/210 DLT)

bulak: Haşarı at 3600 (KB)

bulak at: Geniş sırtlı, kısa boylu at 191/163 (DLT)

bul at: Ayağında halka şeklinde beyazlık bulunan at 169/145 (DLT) büktel: (At için) basık 242/210 (DLT); 5369 (KB)

Büktel at (242/210 DLT)

çapıtgan: Isırmak için devamlı saldıran 256/224 (DLT) bu ıt ol kişike çapıtga.n (256/224 DLT)

çepiş: Altı aylık keçi yavrusu 185/158 (DLT) çilgü: Kızıl doru 216/186 (DLT)

çilgü at (216/186 DLT)

çumguk: Ayağı ve başı kızıl, kanadında ak tüy olan karga, ala karga 77 (KB) kara çumğuk ötti sata tumşukın

135 üni oğlağu kız üni teg yakın (77 KBM)

çuwga: Hızlı posta ulaklarının yolda aldığı ve sonrakini buluncaya kadar bindiği at 214/184 (DLT)

enük: Aslan, sırtlan, kurt ve köpeğin yavrusu 49/34 (DLT) enüklüg: Yavrusu olan 88/79 (DLT)

enüklüg arsla.n (88/79 DLT) erkeç: Erkeç 60/46 (DLT); 4353 (KB)

Erkeç eti em bolu.r eçkü eti yil bolu.r (60/46 DLT) ıḍuk: Serbest bırakılmış hayvan 45/31 (DLT)

igiş: Asi hayvan 73/60 (DLT)

iktü: Kesim için beslenen hayvan 70/56 (DLT) irk: Dört yaşına girmiş koyun 33/20 (DLT) kançık: Dişi köpek 103/94, 239/207 (DLT)

Kançık ilişdi (103/94 DLT)

karaklıg: Gözbebeği olan hayvan 248/218 (DLT)

kaşga (at, kŏy): Vücudu siyah, başı beyaz (koyun), gözlerinin çevresi siyah, yüzü beyaz olan (at, deve vb.) 214/184 (DLT)

kaşga kōy (214/184 DLT)

kerşegü at: Kürek kemiğinin birleştiği yerde yarası olan at 246/215 (DLT) ketki: Arkası yüksek, beli çökük olan (at) 216/186 (DLT)

ketki at (216/186 DLT)

keyik: Yabani hayvan, av hayvanı, herhangi bir hayvanın vahşisi (geyik, kaban, dağ keçisi vb. hayvanlar) 19/9, 89/80, 111/100 (DLT); 27/16a3=5:3 (KT)

Ol kim yése keyik meger ol kim boġuzlasa siz (27/16a3=5:3 KT)

136 kır at: Kır at 163/142 (DLT)

kısır: Kısır kadın ve kısır hayvan 183/156, 481/385 (DLT) bk. 1.4.1.

kızgul: Kül rengi ile alaca arasında donu olan (at) 242/211 (DLT) kızgul at (242/211 DLT)

kōş at: Hükümdarın yanına koşulan at 498/399 (DLT) köçüt: Göç atı 1704 (KB)

köçüt teg bolur kut tüpi hem tözi

köñül kodkısı ol anıñ yıldızı (1704 KBM) kölük: Yük hayvanı 197/169 (DLT); 4441 (KB)

yégü kedgü miñü at adğır sülük

bulardın çıkar hem yüdürgü kölük (4441 KBM)

körpe: Zamanından sonra doğan kuzu, deve yavrusu ve buzağı 209/180 (DLT) kuba at: Doru ve sarı arasındaki at 540/441 (DLT)

kulnaçı kısrak: Doğurmak üzere olan kısrak 246/215 (DLT) küvük çetük: Oğuzcada erkek kedi 195/167 (DLT)

küvük müş: Erkek kedi 517/416 (DLT) → küwük müş

küwük müş: Çigil lehçesinde erkek kedi 197/169 (DLT) → küvük müş mama: Harman yerindeki kılavuz öküz 549/449 (DLT)

man yaşlıg kōy: Dört yaşını geçen koyun 514/412 (DLT) maygak: Toynaklılar için kılsız olan 522/422 (DLT) merdek: (Ayı, domuz vb.) yavrusu 241/210 (DLT)

Aḍıg merdeki (241/210 DLT)

munduz yorıga at: Yorga yürüyüşten başka yürüyüş bilmeyen at 230/200 (DLT)

137 müş: Çigil lehçesinde dişi kedi 220/190, 271/237, 321/262 (DLT)

Öldeçi sıga.n mü.ş taşakı kaşı.r (220/190 DLT) ogul: (Kedi, köpek vb. için) yavru 271/237, 311/256 (DLT)

Mü.ş oglı muya.vu toga.r (271/237 DLT)

op: Argu lehçesinde, harman yerindeki kılavuz öküz 29/15 (DLT) oy at: Yağız at 36/23 (DLT)

ozgan: Yarış kazanan (at) 237/205 (DLT) ozga.n at (237/205 DLT)

ozuk: Yarışta vb. şeylerde öne geçen (at) 45/31 (DLT) ozuk at (45/31 DLT)

ög: Orta yaşı geçmiş hayvan 35/22 (DLT) ȫg at (35/22 DLT)

ög at: Dört yaşını geçmiş at 35/22 (DLT)

öküş yılkı: Huysuz ve inatçı hayvan 43/29 (DLT) özlük: Üzerinde karar kılınan at 633/529 (DLT)

saglık: Sağmal koyun 237/206, 259/226, 486/389 (DLT); 34/55a1=38:24 (KT) Küç ḳıldı saŋa seniŋ saġlıḳıŋnı tilemek birle anıŋ saġlıḳlarıŋa (34/55a1=38:24 KT)

sagmal saglık: Dişi koyun 34/54b1=38:23 (KT)

Bu meniŋ ḳadaşım aŋar toḳsan toḳuz saġmal saġlıḳ, maŋa bir saġmal saġlıḳ (34/54b1=38:23 KT)

salga at: Taşkın at 214/184 (DLT) saş at: Ürkek at 511/410 (DLT)

semiz ~ semüz: Hayvanların semiz olanı 145/126, 184/157 (DLT)

138 yılkı yazın itlinü.r

otlap anın etlenü.r begler semüz atlanu.r

sewnüp ügür ısrışu.r (145/126 DLT)

sıp: İki yaşına girmiş olan sıpa; iki yıllık at 160/139, 244/212 (DLT) sıp akurı (244/212 DLT)

sokar: Boynuzu olmayan hayvan 207/177 (DLT) Soka.r kōy (207/177 DLT)

sokar koy: Boynuzsuz koyun 207/177 (DLT) süsegen: Süseğen 603/495 (DLT)

Süsege.n u.ḍka Teŋri müŋüz býrme.s (603/495 DLT) süsülmiş: Boynuzlanarak öldürülmüş (hayvan) 27/16a2=5:3 (KT)

Boġulmış hem tögülmiş hem uşanmış hem süsülmiş ... (27/16a2=5:3 KT) şutı: Genç koyun 541/442 (DLT)

tabanlıg: Toynaklı, toynağı olan 249/219 (DLT) tabanlıg tewe (249/219 DLT)

taḍun ~ tadun: Dana, öküzün bir yaşında olanı 201/172, 520/419 (DLT) taŋ keyik: Ön bacaklarında çizgiler olan ceylan vb. hayvanlar 604/496 (DLT) targıl: Sırtında beyaz siyah, alaca çizgiler bulunan (hayvan) 12/6, 242/210 (DLT)

targıl yılkı (242/210 DLT)

tawarçı: Yük taşıyan, yük taşıyabilen (hayvan vb.) 509/408 (DLT) Ta.z at tawa.rçı bolma.s (509/408 DLT)

tay: Tay 111/100, 112/100, 112/101 (DLT); 5803 (KB)

139 ta. atattı (111/100 DLT)

taygan: Köpeklerden beli en ince ve kulakları en sarkık olanı, tazı 212/182, 271/237, 435/340 (DLT)

çagrı alıp arkun münüp arkar yete.r

awlar keyik taygan ıḍıp tilkü tuta.r (212/182 DLT) taz at: Alacalı at 509/408 (DLT)

taz koy: Boynuzsuz koyun 509/408 (DLT) tıg at: Kula ile doru arası at 498/400 (DLT)

tış at: Akıtması, gözünün ön kısmına kadar olan at 497/399 (DLT) tişek: İki yaşında koyun 195/167 (DLT)

tok: Boynuzsuz, boynuzu olmayan (hayvan) 167/144 (DLT) tok yılkı (167/144 DLT)

toklı: Altı aylık kuzu 66/52, 217/186 (DLT); 3096 (KB)

tokum: Kesimlik hayvan, çoğunlukla kesimlik at 200/171, 238/206, 341/275 (DLT);

4669 (KB)

Tokum yüzüp kudrukta biçek sīma (238/206 DLT) torlak: Her hayvanın cılızı 235/204 (DLT)

torug ~ torıg: Doru (at vb.) 170/146, 187/160 (DLT) tum torug at (170/146 DLT)

torum: Sütten kesilmiş ve annesi hamile olan deve yavrusu 200/171 (DLT) tışı torum (200/171 DLT)

tosun: Binmeye henüz alıştırılmamış tay, haşin at 202/173, 279/242, 630/525 (DLT);

6537 (KB)

tosu.n at köndi (279/242 DLT)

140 töküz: Alnında beyazlık olan, akıtmalı (at vb.) 183/156, 185/158 (DLT)

töküz at (183/156 DLT)

tugrag: Savaş ve binicilik gününde hakanın askerlerine verdiği at, tören atı 232/202, 403/313 (DLT)

tum: Atların tek renkli olması, at donlarını belirten sözlerden önce gelen ve

"tamamiyle (kara, doru)" anlamını veren söz 170/146 (DLT) tum torug at (170/146 DLT)

tuyaglıg: Tırnaklı, toynaklı (hayvan) 523/423 (DLT) tuyaglıg yılkı (523/423 DLT)

tüge: İneğin, iki yaşına gelmiş erkek yavrusu 546/446 (DLT)

tülek yılkı: Tüyü kışın dökülüp yazın çıkan hayvan türü 207/178 (DLT) ugar at: Alnı beyaz olan at 38/25 (DLT)

ugar bul: Alnında ve ayağında beyaz leke olan at 169/145 (DLT)

ulag: Beyin emriyle hızlı posta için alınan ve diğerine ulaşıncaya kadar binilen at 73/60, 520/419 (DLT)

koḍgıl maŋa akı.lık bolsun maŋa aya.g a

ıḍgıl meni tokışka yöwgil maŋa ula.g a (520/419 DLT) ulduk: Nalsız (at vb.) 63/49 (DLT)

ulduk at (63/49 DLT)

ügürlüg adgır: Kısrakları olan aygır 87/78 (DLT) ünlüg: Sesli, (buzağı için) böğüren 28/26a3=7:148 (KT)

Tuttı Mūsā ḳavmi anda kiḍin altun birle étiglerindin bir buzaġu kewdelig aŋar ünlüg (28/26a3=7:148 KT)

ürpek: Dağınık tüylü hayvan veya insan 64/50 (DLT) bk. 1.4.1.

141 yabıtak: Üzerinde eyer veya örtü olmayan, çıplak (at) 465/369, 523/422 (DLT)

yabı.tak at (465/369 DLT) yalgıl: Ak yeleli 546/446 (DLT)

biligni irdedim bügü.ni üḍürdüm özümni aḍırdım

yalgıl atım yazlınu.r (546/446 DLT) yandık: Soysuz (at vb.) 463/367 (DLT)

yandık at (463/367 DLT)

yazıglıg: Bağından serbest bırakılmış (at vb.) 465/369, 466/370 (DLT) yazıglıg at (465/369 DLT)

yazuk: Bağından serbest bırakılmış (at vb.) 451/354 (DLT) yazuk at (451/354 DLT)

yılkı: Hayvan 28/52b3=7:179, 30/33b3=16:5, 30/62b1=16:66 (KT) Bu ögür yılḳılar teg kendü olar yolsuzraḳ (28/52b3=7:179 KT) yoruga at: Yorga at 230/200, 521/421 (DLT)

yügrük at: Yarış atı 464/368 (DLT)