2. KURAMSAL TEMELLER ve KAYNAK ÖZETLERİ
2.3 Havuç Köklerinin Muhafazası Üzerine Yapılan Çalışmalar
Havuç kökleri uzun süre saklanmaya uygundur. 0-1°C’de ve %98-100 oransal nemde saklanan havuçlarda çürüme oranı azalmaktadır (Apeland ve Hoftun 1974, VandenBerg 1981). Havuçların depo ömrü, ekim ve hasat zamanına, depoya alınan havuçların kalitesine olduğu kadar depolama koşularına da bağlıdır (Hardenburg vd. 1986, Suojala 2000, Wold vd. 2015). Havuç muhafazasında en büyük kalite kaybı su kaybına bağlı ağırlık kaybıdır. Depolardaki nemin yüksek tutulması ya da uygun ambalaj kapları içinde modifiye atmosfer yaratılması ile nem kayıpları engellenebilmektedir (Yanmaz ve Akan 2017).
Nandor Fı turuncu havuç çeşidinde depolama sıcaklığı (0 ve 5°C) ve PE torba büyüklüğünün (2, 5, 10 ve 20 kg) depolanma süresine etkisinin araştırıldığı çalışmada, yıkanmış havuç köklerinin 0°C’de delikli PE torbalarda 4-6 ay süreyle, 5°C'de 2 ay muhafaza edilebileceği belirlenmiştir. Araştırmada 0°C’de 10 kg’lık delikli PE torbalarda saklanan havuçların 6 ay süresince pazarlanabilir kaliteyi kaybetmeden saklanabileceği belirtilmiştir (Yanmaz vd. 1999).
Kasım (2001), hasat öncesi maleik hidrazit (MH) ve ethephon uygulamalarının havucun muhafaza süresine etkisini belirlemek amacıyla yaptığı araştırmada, Nanco F1 havuç çeşidine ait bitkilere; hasattan 15 gün, 30 gün ve hem 15 hem de 30 gün önce olmak üzere üç farklı dönemde 1000, 2000, 3000 ve 4000 ppm dozlarında MH; 500 ve 1000 ppm 2000 ve 4000 ppm dozunda ethephon uygulanmıştır. Hasat edilen kökler, 5°C sıcaklık ve %85-90 oransal nem içeren soğuk hava deposunda depolanmıştır. Araştırma sonucunda, ethephonun görünüşü bozması nedeniyle köklenme ve filizlenmenin engellenmesinde kullanılmaması gerektiği; MH’in 2000 ppm-15 gün, 2000 ppm-30 gün, 3000 ppm-15 gün ve 3000 ppm-30 gün uygulamalarının köklenmeyi tamamen, filizlenmeyi kısmen engellemesi ve ağırlık kaybını diğer uygulamalara göre azaltmasına karşılık ürün üzerinde bıraktığı kalıntı miktarı EPA (Environmental Pollution Agency)’nın kabul ettiği sınır olan 30 ppm’den fazla olduğu için kullanılırken dikkatli olunması gerektiği, içsel ABA artışına paralel olarak içsel etilen miktarının da artmasıyla, ABA ile içsel etilen miktarı arasında doğrusal ilişki olduğu ve yine
20
uygulanan MH’in içsel ABA değişiminden çok ABA’nın miktarı üzerinde etkili olduğu sonucuna varılmıştır.
Gioppo vd. (2011), pakette ve yığın olarak depolamanın havuç köklerinin hasat sonrası kalitesine etkisini araştırdıkları çalışmada, havuç kökleri hasattan sonra 20 gün boyunca oda sıcaklığında depolanmıştır. 3 havuç çeşidinde (Brasillia, Alvorada, AF1620) pakette ve yığın halinde depolandıktan sonra yapılan ölçümler sonucunda; en yüksek ağırlık kaybı AF1620 çeşidinde, yığın halinde depolanan (%15.20); en düşük ise pakette depolanan (%5.32) havuçlarda bulunmuştur. En yüksek filizlenme oranı pakette depolanan Brasillia çeşidinde (%60.4), en düşük ise yığın halinde depolanan Avorada çeşidinde (%10.5) belirlenmiştir. Brasillia çeşidinde pakette depolamada en fazla çürük kök oranı %8.50 iken, pakette ve yığın olarak depolanan AF1620 ve Alvorada çeşitlerinde köklerde çürüme görülmemiştir. Filizlenme ve çürük kök oranının pakette depolamada fazla olmasının nedeninin nemin paketlerde yoğunlaşmasından kaynaklandığı belirtilmiştir. Buna karşılık yığın depolamada nem kaybına bağlı büzüşme ve pörsüme oranı daha yüksek bulunmuştur. Pakette depolananlarda gevreklik korunmuştur. Oda koşullarında havuçların pakette 8 gün, yığın depolamada ise 14 gün depolanabileceği sonucuna varılmıştır.
Ilic vd. (2013) tarafından yapılan araştırmada, havuçlar depolama öncesi sıcak suda, % 1’lik H2O2, 175 ppm Na2OCl ile 1dk süreyle yıkandıktan sonra, 0°C’de %95-98 ON ve 0-2°C +%79-94 ON koşullarında muhafaza edilmiştir. Yıkanmamış havuç kökleri kontrol olarak kullanılmıştır. Analiz ve ölçümler 90, 160 ve 180 gün süresince yapılmıştır. 180 gün depolama sonunda ağırlık kaybı %3.1-33.2 arasında değişim göstermiştir. 0°C’de %95-98 ON’de muhafazada ağırlık kaybı kontrolda %6.8 iken, 175 ppm Na2OCl ile yıkamada % 3.1 olarak belirlenmiştir. Buna karşılık 0-2°C %79-94 ON
‘de depolanan havuçlarda en yüksek ağırlık kaybı (%33.24 ) sıcak su ile yıkanan havuçlardan elde edilmiştir. Depolama süresinin uzaması ile C vitamini düşüş göstermiştir. Depolama süresi sonunda en yüksek karoten (38.12 µg/g) ve C vitamini değeri (5.00 mg) sıcak su uygulamasından ve 0°C’de %95-98 ON’de muhafazadan elde edilmiştir.
21
Havuçta 1-Metilsiklopropen (1-MCP) ve modifiye atmosferde paketleme (MAP) uygulamalarının kaliteye etkisinin araştırıldığı çalışmada, Nanco Fı havuç çeşidinde havuçlar 1-MCP uygulandıktan sonra, delikli ve deliksiz polietilen torba veya modifiye atmosferde paketlenmiş ve 0°C’de ve %90-95 oransal nemde 5 ay süreyle depolanmıştır. Araştırma sonucunda, ağırlık kaybı delikli torbalarda deliksiz torba ve MAP paketlerden daha yüksek bulunmuştur. 1-MCP uygulaması ağırlık kayıplarını önlemede etkili olmamıştır. 1-MCP uygulaması, çeşme suyu ile yıkama ve hipokloridli suda bekletildikten sonra ambalajlanan MAP uygulamalarında havuç renginin korunmasında etkili olmuş, köklenme ve filizlenme oranı daha düşük bulunmuştur.
Havuçlar bu koşulda 5 ay süreyle depolanabilmiştir (Genç 2017).
22 3. MATERYAL ve YÖNTEM
Araştırma 2016-2018 yılları arasında Eskişehir Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü deneme arazisi, soğuk hava deposu, ambar ve laboratuvarlarında yürütülmüştür.
3.1 Materyal
Bitkisel materyal olarak, denemenin ilk ve ikinci yılında Konya’da mor havuç yetiştiriciliğinin yaygın olduğu yörelerden mor havuç üretimi yapan büyük çiftçilerden temin edilen mor havuç tohumluk kökleri kullanılmıştır (Şekil 3.1).
Şekil 3.1 Mor havuç köklerinin hasadı ve köklerin iriliklerine göre sınıflandırılması
3.2 Yöntem
Araştırma 2 aşamalı olarak yürütülmüştür. Denemenin ilk yılında kök iriliği ve depolama koşullarının tohum verim ve kalitesine etkisi, ikinci yılında ise dikim aralıklarının tohum verim ve kalitesine etkisi belirlenmiştir.
23 3.2.1 İlk yıl çalışmaları
Araştırmanın ilk bölümünde 17.11.2015 ve 24.11.2015 tarihlerinde Konya Çumra ve Ereğli’deki üreticilerin mor havuç ürününden kabuk ve öz rengi mor olan tohumluk kökler seçilerek Eskişehir Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü’ne getirilmiş ve iriliklerine göre sınıflandırılmıştır. Tez önerisinde tohumluk köklerin 3 farklı boya ayrılacağı belirtilmişse de, havuç partilerinin içinde ancak 2 farklı boy ayırt edilebilmiştir. Çok ince olan kökler deneme dışı bırakılmış, dolayısıyla denemeye 2 irilik sınıfındaki köklerle devam edilmiştir. Buna göre havuç kökleri üst çaplarına göre iri (4-5 cm) ve orta (3-4 cm) olmak üzere 2 gruba ayrılmıştır (Verma vd. 1993, Kavak 1999) (Şekil 3.2).
Şekil 3.2 İri ve orta irilikteki kökler İri Orta
24
3.2.1.1 Havuç köklerinde irilik ve muhafaza koşullarının tohum verim ve kalitesine etkisi
Sınıflandırılan havuçlar 4 tekerrürlü olacak şekilde 3 farklı koşulda muhafaza edilmiştir.
1. Tarla koşulları: Farklı 2 sınıfa ayrılan havuç kökleri tarlaya 19 Kasım 2015 tarihinde dikilmiştir. Tarla koşullarında köklerin dondan zarar görmesini engellemek amacıyla ısı tülü (Agryl) kullanılmış, bu amaçla parsellerin yarısı da örtüsüz bırakılarak kontrol olarak kullanılmıştır. Tarla denemesi 4 tekerrürlü ve her bir tekerrürde 50’şer havuç bulunacak şekilde kurulmuş ve yürütülmüştür (Şekil 3.3).
Şekil 3.3 Tarlaya dikilen ve üzeri agryl örtü ile örtülen kökler
2. Soğutucusuz depo (SZ): Sıcaklığın dış havanın sıcaklığına bağlı olarak değiştiği soğutucusuz depoya konulacak havuçlar kök ve büyüme konisine zarar vermeyecek şekilde tepe kısımları kesildikten sonra kasalar içinde depoya konulmuştur (Şekil 3.4).
Depolama süresince (4 ay) depo sıcaklığı veri kaydedici ile kaydedilmiştir. Yapılan ölçüm sonuçlarına göre depolama süresi içinde ortalama sıcaklık 8.5°C, oransal nem ise
%69.26 olmuştur (Şekil 3.4). Deneme 4 tekerrürlü ve her tekerrürde 30’ar adet kök bulunacak şekilde kurulmuş ve yürütülmüştür (Şekil 3.5).
25
Şekil 3.4 Depolama süresi boyunca Soğutucusuz depoda ve Eskişehir ilinde kaydedilen sıcaklık ve nem değerleri
Şekil 3.5 Soğutucusuz depodaki havuç kasaları
3. Soğutuculu depo (S): Bu amaçla sıcaklığı 4°C, ON’i %70-100 arasında değişen kuruma ait bir soğuk hava deposu kullanılmıştır. Soğuk hava deposunun sıcaklık ve nem değerleri kayıt altına alınamamışsa da, deponun havalandırmasının ve nem kontrolü mekanizmasının bulunmaması nedeniyle sıcaklık sabit kalsa da nem
Soğutucusuz depo Eskişehir
26
değerlerinde değişim olmuştur. Havuçlar depoya kasalar içinde 4 tekerrürlü ve her tekerrürde 30’ar adet kök olacak şekilde konulmuştur (Şekil 3.6).
Şekil 3.6 Soğutuculu depo ve depoya konulan havuç kasaları
Soğutucusuz ve soğutuculu depoya konulan ve farklı iriliklere göre sınıflandırılmış havuç kökleri kasalarda 3 farklı ortamda depolanmıştır (Şekil 3.6).
1. Topraklı ve talaş arasında (TT): İri ve orta olarak sınıflandırılan havuç kökleri topraklı olarak kasalara yerleştirilmiştir. Depolama sırasında nemi koruyabilmek için havuç kökleri arasına talaş serilmiştir (Şekil 3.7).
2. Topraksız ve talaş arasında (TZT): Havuçlar toprakları su ile yıkandıktan sonra kasalara yerleştirilmiş ve aralarına talaş serilmiştir (Şekil 3.7).
3. Delikli polietilen (PE) torbalarda (DPE) : Havuç kökleri su ile yıkandıktan sonra 5 kg’lık delikli PE torbalar içinde depoda muhafaza edilmiştir (Şekil 3.7). Bu amaçla 30 x 52 cm’lik ölçüye sahip saydam torbaların her birine 5’ er adet kök konulmuş ve her bir poşet üzerinde delgeç aleti ile 10’ ar adet delik açılmıştır.
27
Şekil 3.7 a) Topraklı talaş, b) Topraksız +talaş ve c) Delikli PE torba içinde depolanan havuç kökleri
Havuç kökleri yukarıda belirtilen depo koşullarında 16 hafta süre ile depolanmıştır.
Depolama süresince 4, 6, 8, 10, 12, 14 ve 16. hafta sonunda köklerde filizlenme oranı, çürüme oranı ve pörsüme oranı belirlenmiştir.
İlk yıl denemelerinde irilik gruplarına göre sınıflandırılarak depolanan havuç kökleri 16 haftalık muhafaza süresinin ardından 28 Mart 2016 tarihinde depodan alınarak 100 x75 cm aralıkla tarladaki yerlerine dikilmiştir (Kavak 1999) (Şekil 3.8).
Şekil 3.8 Dikimden sonra tarla koşullarında çiçeklenen tohumluk bitkiler a b c
28 3.2.2 İkinci yıl çalışmaları
3.2.2.1 Tohumluk köklerde dikim aralığının tohum verim ve kalitesine etkisi
Tohumluk köklerin dikim aralıklarının tohum verim ve kalitesine etkisini belirlemek amacıyla yürütülen ikinci yıl denemelerinde ilk yıl denemelerinden elde edilen sonuçlar dikkate alınarak, tohumluk havuç kökleri arasından orta (3-4 cm çap) irilikteki kökler seçilmiş ve denemeler bu köklerle kurulmuştur. Dikim aralığı olarak 4 farklı dikim aralığı (75x50 cm, 75x40 cm, 75x30 cm) kullanılmıştır. Yöredeki havuç üreticilerinin kullandığı 45x15 cm dikim aralığı da kontrol olarak denemede yer almıştır. İkinci yıl denemeleri için kökler 2 depo koşulunda (soğutucusuz, soğutuculu) ve 3 ortamda (topraklı+talaş, topraksız+talaş, delikli PE torba) muhafaza edilmiştir. Ayrıca bir önceki yıldan farklı olarak, tarlada yerinde muhafaza çalışmalarından başarılı sonuç alınmaması üzerine, havuç kökleri kış ayları boyunca topraklı olarak bir kasa içine konularak ambarda dikim zamanına kadar açılmadan muhafaza edilmiştir (Şekil 3.9).
Muhafaza süresi sonunda her bir uygulamadan alınan kökler 31 Mart 2017 tarihinde dikim aralıkları da dikkate alınarak tarlaya dikilmiştir (Şekil 3.10).
Şekil 3.9 Köklerin kasalar içinde açıkta muhafaza denemesi için hazırlanması
29
Şekil 3.10 Havuç köklerinin dikim aralıklarına göre dikimi
3.2.3 Tohumların hasadı
Denemede yer alan uygulamalara göre hasat olgunluğuna gelen tohumlar hasat edilmiştir. Hasat sırasında ana ve yan kümelerden tohumlar ayrı ayrı hasat edilmiştir.
Hasat edilen kümelerdeki tohumların harmanı ve tartım işlemleri yapılmıştır (Şekil 3.11).
Şekil 3.11 Hasat edilen kümelerdeki tohumların harmanı
30 3.2.4 Yapılan ölçüm ve değerlendirmeler
3.2.4.1 Muhafaza sırasında köklerde yapılan ölçümler
Soğutuculu ve soğutucusuz depoda 2 yıl süresince, farklı ortamlarda muhafazanın etkisini belirlemek amacıyla 4 tekerrürlü ve her tekerrürde 30’ar adet kök olacak şekilde kasalara yerleştirilen havuçlar, depoya konulduktan 4 hafta sonra ve daha sonra da ikişer hafta arayla kontrol edilmiş ve filizlenen, çürüyen, pörsüyen ve filizlenmeyen kök oranları tespit edilmiştir (Şekil 3.12).
İlk yıl 2 irilik grubu, ikinci yıl ise birinci yıl sonuçları değerlendirilerek orta irilikteki köklerle denemeye devam edilmiştir.
Şekil 3.12 (a) Köklerde filizlenme ve köklenme, (b) Çürümüş kök, (c) Pörsüme
3.2.4.2 Hasat zamanı yapılan ölçümler
Çiçeklenme ve hasat tarihi: İlk çiçek kümesindeki çiçeklerin %50’sinin açıldığı tarih çiçeklenme tarihi olarak kaydedilmiştir. Çiçek kümelerinindeki tohumların tamamının kahverengine dönüştüğü zaman da hasat zamanı olarak belirlenmiş ve tohumların hasat ve harmanlarına başlanmıştır (Şekil 3.13).
a b c
31
Çiçek kümesi sayısı: Uygulamalara göre tohumların hasat döneminde parseldeki herbir bitkide birincil ve ikincil küme sayıları belirlenmiştir. Toplam çiçek kümesi sayısı bitki sayısına bölünerek bitki başına toplam çiçek kümesi sayısı hesaplanmıştır (Şekil 3.13).
a b
Şekil 3.13 (a) Çiçeklenme, (b) Hasat döneminde bitki üzerindeki çiçek kümeleri (Anonymous 2016)
Tohum verimi: Her bir havuç bitkisinde ana ve yan çiçek kümelerindeki tohumlar ayrı ayrı hasat edilmiştir. Daha sonra parseldeki bitki sayısına bölünerek bitki başına tohum verimi değeri bulunmuştur.
3.2.4.3 Tohumlarda yapılan ölçümler:
1000 tohum ağırlığı ve 1g’daki tohum sayısı: Her uygulama için ana, birincil ve ikincil kümelerden 3 x 100 adet olacak şekilde tohumların ağırlığı tartılmış, ortalaması alınarak 10 ile çarpılmış ve 1000 tohum ağırlığı hesaplanmıştır. Tohumlar çok küçük ve fazla sayıda olduğu için 1gramdaki tohum sayısı hesaplanamamıştır.
Çimlendirme testi: Tohum kalitesini belirlemek için çimlendirme testleri yapılmıştır.
Çimlendirme testi 4 x 100 tohumda petride ve çimlendirme kâğıtları arasında, sıcaklığı
32
20°C’ye ayarlanmış etüvde yapılmıştır. 2 mm kökçük çıkışı çimlenme kriteri olarak alınmıştır. Sayımlar 7. ve 14. günde yapılmıştır (ISTA 2003).
Çıkış testi: Her bir uygulamadan alınan tohumlardan 4x100 tohumda çıkış testi yapılmıştır. Çıkış testi torf ve perlit karışımı (1:1) doldurulmuş plastik çimlendirme kasalarında yapılmış ve kasalar sıcaklığı 20°C’ye ayarlanmış iklim odasına konulmuştur. Çıkış kriteri olarak çimlenen tohumların toprak yüzüne çıkıp paralel hale gelmesi kullanılmıştır. Çıkış testi için sayımlar ekimden 21 gün sonra yapılmıştır (ISTA 2003) (Şekil 3.14).
Şekil 3.14 Çimlendirme ve çıkış denemeleri
3.2.5 Denemenin kurulması ve sonuçların değerlendirilmesi
Denemenin depo çalışmaları tesadüf parselleri, tarla denemeleri ise tesadüf blokları deneme desenine göre 4 tekerrürlü olarak kurulmuş ve yürütülmüştür. Uygulamalar arasındaki farklılıklar %5 hata sınırları dikkate alınarak varyans analizi ile jmp istatistik programında hesaplanmıştır.
33 4. ARAŞTIRMA BULGULARI
2016-2017 yılları arasında ilk yıl, kök iriliği depolama şekli ve depolama ortamının tohum verim ve kalitesine; ikinci yıl ise dikim aralıkları, depolama ortamı ve şeklinin tohum verim ve kalitesine etkisinin belirlenmesi amacıyla yapılan çalışmanın sonuçları aşağıda yıllara göre ayrı ayrı verilmiştir.
4.1 İlk Yıl Çalışmaları
4.1.1 Kök iriliği, depolama ortamı ve şeklinin tohumluk havuçların depolanma süresine etkisi
Soğutuculu ve soğutucusuz depolarda irilik (iri, orta) ve üç depolama ortamında (delikli PE torba, topraklı+talaş, topraksız+talaş) 16 hafta süresince depolanan havuç köklerinde 4., 6., 8., 10., 12. ve 16. haftalarda filizlenme ve köklenme, pörsüme, çürümüş ve filizlenmeyen kök oranları belirlenmiştir (Çizelge 4.1). Çizelge 4.1 incelendiğinde depolama süresinin artışı ile filizlenme ve köklenme oranının arttığı, filizlenmeyen kök oranının da azaldığı görülmektedir.
34
Çizelge 4.1 Kök iriliği, ortam ve depolama şeklinin filizlenme ve köklenme, pörsüme, çürümüş kök ve filizlenmeyen kök oranına etkisi (%)
Filizlenme ve Aynı satırdaki farklı harfler ortalamalar arasındaki farkı göstermektedir (p≤0.05)
*S=Soğutuculu depo *SZ=Soğutucusuz depo *DPE=Delikli PE torba *TT=Topraklı +talaş
*TZT=Topraksız+talaş
35 4.1.1.1 Filizlenme ve köklenme oranı
Kök iriliği, ortam ve depolama şeklinin depolama süresi boyunca filizlenme ve köklenme oranına etkisinin incelendiği araştırmada depolamanın son haftasında (16.
hafta) filizlenme ve köklenme oranı üzerine depolama şekli ve depolama şekli X ortam istatistik olarak anlamlı bulunmuştur.
Çizelge 4.2 ve Şekil 4.1 incelendiğinde filizlenme ve köklenme oranının soğutuculu depoda daha az olduğu görülmektedir. Filizlenme ve köklenme oranı 16 haftalık depolama süresi sonunda soğutuculu depoda %44.3 iken, soğutucusuz depoda %77.4 olmuştur. Kök iriliği de tek başına filizlenme ve köklenme oranı üzerinde etkili olamamıştır.
Depolama şekli ile ortam arasındaki interaksiyon önemli çıkmıştır. Soğutculu (S) depoda en düşük filizlenme oranı topraklı+talaş (TT) ortamından (%30.8), soğutucusuz (SZ) depoda ise en düşük delikli PE torba (DPE) ve topraksız +talaş (TZT) ortamından (%70.4-74.2) alınmıştır. Ancak istaistiki olarak aynı grup içinde yer almışlardır.
Çizelge 4.2 Soğutuculu ve soğutucusuz depoda kök iriliği ve ortamın tohumluk havuçlarda filizlenme ve köklenme oranına etkisi (%)
İrilik Ortam S SZ Ort Aynı satırdaki farklı harfler ortalamalar arasındaki farkı göstermektedir (p≤0.05)
*A.Ö.F=Asgari önemli fark *S=Soğutuculu depo *SZ=Soğutucusuz depo *Ort=Ortalama *DPE=Delikli PE torba *TT=Topraklı +talaş *TZT=Topraksız+talaş
36
Şekil 4.1 Soğutuculu ve soğutucusuz depoda kök iriliği ve ortamın tohumluk havuçlarda filizlenme ve köklenme oranına etkisi
4.1.1.2 Pörsüme oranı
Pörsüme oranı depolama şekli, irilik ve ortam yapısına bağlı olarak değişim göstermiştir (Çizelge 4.3). Buna göre pörsüme oranı 16 hafta sonunda soğutucusuz depoda %4.7 iken, soğutuculu depoda %17.8 olmuş; iri köklerde %7.6, orta irilikteki köklerde %14.9 olarak belirlenmiş; DPE ortamında %4.4, TT ortamında %11.3, TZT ortamında %18.1 olmuş ve aralarındaki farklar istatistiki olarak önemli bulunmuştur.
Pörsüme oranının, soğutuculu depoda (S), soğutucusuz depoya (SZ) göre ve orta iriliklerdeki köklerde iri olanlara göre daha fazla olduğu görülmüştür. DPE torbalarda muhafazadan (%4.4) daha iyi sonuçlar alınmıştır. Genel olarak depolamanın başlangıcında yüksek olan pörsüme oranı, ilerleyen haftalarda bir miktar düşüş göstermiştir. Yine ilk haftalarda pörsümüş olarak değerlendirilen köklerden bir bölümünün ileriki haftalarda çürüme ve filizlenme gösterenler grubuna dahil edilmesi de azalışta etkili olmuştur.
37
Çizelge 4.3 Soğutuculu ve soğutucusuz depoda kök iriliği ve ortamın tohumluk havuçlarda pörsüme oranına etkisi (%)
İrilik Ortam S SZ Ort
İri
DPE 4.2 0.0 2.1
TT 10.8 1.7 6.2
TZT 23.3 5.8 14.6
Ort 12.8 2.5 7.6 b
Orta
DPE 13.3 0.0 6.7
TT 27.5 5.0 16.3
TZT 27.5 15.8 21.7
Ort 22.8 6.9 14.9 a
DPE 8.7 0.0 4.4 c
TT 19.2 3.3 11.2 b
TZT 25.4 10.8 18.1 a
Ort 17.8 a 4.7 b 11.2
A.Ö.F Depolama şekli=10.68 İrilik=5.06 Ortam=6.20 Aynı satırdaki farklı harfler ortalamalar arasındaki farkı göstermektedir (p≤0.05)
*A.Ö.F=Asgari önemli fark*S=Soğutuculu depo *SZ=Soğutucusuz depo *Ort=Ortalama *DPE=Delikli PE torba *TT=Topraklı +talaş *TZT=Topraksız+talaş
Şekil 4.2 Soğutuculu ve soğutucusuz depoda kök iriliği ve ortamın tohumluk havuçlarda pörsüme oranına etkisi
4.1.1.3 Çürümüş kök oranı
Çürümüş kök oranı bakımından uygulamalar arasında ortaya çıkan farklılık depolama şekli X ortam interaksiyonuna bağlı olarak değişim göstermiştir (Çizelge 4.4). Çizelge 4.4 incelendiğinde, çürümüş kök oranının en fazla soğutuculu depoda (%25.3) olduğu belirlenmiştir. Çürümüş kök oranı soğutuculu depoda delikli PE torba (DPE) ortamında
38
%17.1 iken soğutucusuz depoda ise topraklı+talaş (TT) ortamında (%6.3) olmuştur.
Soğuk hava deposunda sıcaklık sabit düzeyde kalmasına rağmen nem ve havalandırma sisteminin yetersiz olması nedeniyle, nem düzeyindeki değişimin çürümüş kök oranının artmasında etkili olduğu düşünülmektedir.
Çizelge 4.4 Soğutuculu ve soğutucusuz depoda kök iriliği ve ortamın tohumluk havuçlarda çürümüş kök oranına etkisi (%)
İrilik Ortam S SZ Ort
İri
DPE 26.7 22.5 24.6
TT 52.5 9.2 30.8
TZT 17.5 9.2 13.3
Ort 32.2 13.6 22.9
Orta
DPE 7.5 29.2 18.3
TT 28.3 3.3 15.8
TZT 19.2 10.8 15.0
Ort 18.3 14.4 16.4
DPE 17.1 BC 25.8 AB 21.5
TT 40.4 A 6.3 C 23.3
TZT 18.3 BC 10.0 BC 14.2
Ort 25.3 a 14.0 b 19.7
A.Ö.F Depolama şekli=7.86 Depolama şekli X Ortam=17.43 Aynı satırdaki farklı harfler ortalamalar arasındaki farkı göstermektedir (p≤0.05)
*A.Ö.F=Asgari önemli fark *S=Soğutuculu depo *SZ=Soğutucusuz depo *Ort=Ortalama *DPE=Delikli PE torba *TT=Topraklı +talaş *TZT=Topraksız+talaş
Şekil 4.3 Soğutuculu ve soğutucusuz depoda kök iriliği ve ortamın tohumluk havuçlarda çürümüş kök oranına etkisi
39 4.1.1.4 Filizlenmeyen kök oranı
Filizlenmeyen kök oranı yönünden yapılan varyans analizi sonunda depolama şekli, depolama şekli X irilik interaksiyonu önemli bulunmuştur.
Çizelge 4.5’e göre filizlenmeyen kök oranı azalmıştır. Bu azalışta filizlenme ve köklenme, çürümüş kök, pörsüme oranının artışı etkili olmuştur. 16 hafta sonunda filizlenmeyen kök oranı soğutuculu depoda (%12.6), orta irilikteki köklerde (%15.6) ve DPE ortamında (%22.5) daha fazla bulunmuştur.
Çizelge 4.5 Soğutuculu ve soğutucusuz depoda kök iriliği ve ortamın tohumluk havuçlarda filizlenmeyen kök oranına etkisi (%)
İrilik Ortam S SZ Ort
İri
DPE 11.7 4.2 7.9
TT 5.8 5.0 5.4
TZT 11.7 9.2 10.4
Ort 9.7 B 6.1 BC 7.9
Orta
DPE 22.5 3.3 12.9
TT 13.3 0.8 7.1
TZT 10.8 0.8 5.8
Ort 15.6 A 1.7 C 8.6
DPE 17.1 3.8 10.4
TT 9.6 2.9 6.2
TZT 11.3 5.0 8.1
Ort 12.6 a 3.9 b 8.3
A.Ö.F Depolama şekli= 1.55 Depolama şekli X İrilik=4.70 Aynı satırdaki farklı harfler ortalamalar arasındaki farkı göstermektedir (p≤0.05)
*A.Ö.F=Asgari önemli fark *S=Soğutuculu depo *SZ=Soğutucusuz depo *Ort=Ortalama
*DPE=Delikli PE torba *TT=Topraklı +talaş *TZT=Topraksız+talaş
40
Şekil 4.4 Soğutuculu ve soğutucusuz depoda kök iriliği ve ortamın tohumluk havuçlarda filizlenmeyen kök oranına etkisi
4.1.2 Kök iriliği, ortam ve depolama şeklinin birincil ve ikincil küme sayısı ve bitki başına tohum verimi üzerine etkisi
Soğutuculu, soğutucusuz depoda depolanan havuç kökleri içinden sağlam ve tohumluk özelliği taşıyan kökler 25 Mart 2016 tarihinde tarlaya dikilmiştir. Tarlada bırakılan kökler de kontrol olarak değerlendirilmiştir. Elde edilen sonuçlar çizelge 4.6’da görülmektedir.
Çiçeklenen bitki sayısı değerleri incelendiğinde depolama şekli, irilik, ortam ve depolama şekli X ortam interaksiyonunun önemli olduğu, kök iriliğinin tohumluk kök sayısı üzerinde etkili olmamakla birlikte, orta irilikteki köklerde dikilebilir kök sayısının daha fazla sayıda olduğu görülmektedir. Yine soğutuculu ve soğutucusuz depo arasındaki farklılık önemli bulunmasa da soğutucusuz depoda depolanan köklerin performansının daha iyi olduğu görülmektedir. Ortamlar içinde de hem soğutuculu hem de soğutucusuz depoda DPE uygulaması daha iyi sonuç vermiştir. Bunu TT ortamı izlemiştir (Çizelge 4.6).
Birincil küme sayısı uygulamalar göre 13.3-19.3 adet arasında değişim göstermiş, bitki başına birincil küme sayısı üzerinde sadece depolama şekli’nin etkisi istatistiki düzeyde
41
önemli bulunmuştur (Çizelge 4.6). Soğutucusuz depoda saklanan havuçlardaki küme sayısının az da olsa daha fazla olduğu belirlenmiştir.
Havuç köklerinde ikincil küme sayısı 36.0-68.5 adet arasında değişim göstermiştir.
Havuç köklerinde ikincil küme sayısı 36.0-68.5 adet arasında değişim göstermiştir.