3. MATERYAL ve YÖNTEM
3.2 Yöntem
3.2.1 İlk yıl çalışmaları
3.2.1.1 Havuç köklerinde irilik ve muhafaza koşullarının tohum verim ve
Sınıflandırılan havuçlar 4 tekerrürlü olacak şekilde 3 farklı koşulda muhafaza edilmiştir.
1. Tarla koşulları: Farklı 2 sınıfa ayrılan havuç kökleri tarlaya 19 Kasım 2015 tarihinde dikilmiştir. Tarla koşullarında köklerin dondan zarar görmesini engellemek amacıyla ısı tülü (Agryl) kullanılmış, bu amaçla parsellerin yarısı da örtüsüz bırakılarak kontrol olarak kullanılmıştır. Tarla denemesi 4 tekerrürlü ve her bir tekerrürde 50’şer havuç bulunacak şekilde kurulmuş ve yürütülmüştür (Şekil 3.3).
Şekil 3.3 Tarlaya dikilen ve üzeri agryl örtü ile örtülen kökler
2. Soğutucusuz depo (SZ): Sıcaklığın dış havanın sıcaklığına bağlı olarak değiştiği soğutucusuz depoya konulacak havuçlar kök ve büyüme konisine zarar vermeyecek şekilde tepe kısımları kesildikten sonra kasalar içinde depoya konulmuştur (Şekil 3.4).
Depolama süresince (4 ay) depo sıcaklığı veri kaydedici ile kaydedilmiştir. Yapılan ölçüm sonuçlarına göre depolama süresi içinde ortalama sıcaklık 8.5°C, oransal nem ise
%69.26 olmuştur (Şekil 3.4). Deneme 4 tekerrürlü ve her tekerrürde 30’ar adet kök bulunacak şekilde kurulmuş ve yürütülmüştür (Şekil 3.5).
25
Şekil 3.4 Depolama süresi boyunca Soğutucusuz depoda ve Eskişehir ilinde kaydedilen sıcaklık ve nem değerleri
Şekil 3.5 Soğutucusuz depodaki havuç kasaları
3. Soğutuculu depo (S): Bu amaçla sıcaklığı 4°C, ON’i %70-100 arasında değişen kuruma ait bir soğuk hava deposu kullanılmıştır. Soğuk hava deposunun sıcaklık ve nem değerleri kayıt altına alınamamışsa da, deponun havalandırmasının ve nem kontrolü mekanizmasının bulunmaması nedeniyle sıcaklık sabit kalsa da nem
Soğutucusuz depo Eskişehir
26
değerlerinde değişim olmuştur. Havuçlar depoya kasalar içinde 4 tekerrürlü ve her tekerrürde 30’ar adet kök olacak şekilde konulmuştur (Şekil 3.6).
Şekil 3.6 Soğutuculu depo ve depoya konulan havuç kasaları
Soğutucusuz ve soğutuculu depoya konulan ve farklı iriliklere göre sınıflandırılmış havuç kökleri kasalarda 3 farklı ortamda depolanmıştır (Şekil 3.6).
1. Topraklı ve talaş arasında (TT): İri ve orta olarak sınıflandırılan havuç kökleri topraklı olarak kasalara yerleştirilmiştir. Depolama sırasında nemi koruyabilmek için havuç kökleri arasına talaş serilmiştir (Şekil 3.7).
2. Topraksız ve talaş arasında (TZT): Havuçlar toprakları su ile yıkandıktan sonra kasalara yerleştirilmiş ve aralarına talaş serilmiştir (Şekil 3.7).
3. Delikli polietilen (PE) torbalarda (DPE) : Havuç kökleri su ile yıkandıktan sonra 5 kg’lık delikli PE torbalar içinde depoda muhafaza edilmiştir (Şekil 3.7). Bu amaçla 30 x 52 cm’lik ölçüye sahip saydam torbaların her birine 5’ er adet kök konulmuş ve her bir poşet üzerinde delgeç aleti ile 10’ ar adet delik açılmıştır.
27
Şekil 3.7 a) Topraklı talaş, b) Topraksız +talaş ve c) Delikli PE torba içinde depolanan havuç kökleri
Havuç kökleri yukarıda belirtilen depo koşullarında 16 hafta süre ile depolanmıştır.
Depolama süresince 4, 6, 8, 10, 12, 14 ve 16. hafta sonunda köklerde filizlenme oranı, çürüme oranı ve pörsüme oranı belirlenmiştir.
İlk yıl denemelerinde irilik gruplarına göre sınıflandırılarak depolanan havuç kökleri 16 haftalık muhafaza süresinin ardından 28 Mart 2016 tarihinde depodan alınarak 100 x75 cm aralıkla tarladaki yerlerine dikilmiştir (Kavak 1999) (Şekil 3.8).
Şekil 3.8 Dikimden sonra tarla koşullarında çiçeklenen tohumluk bitkiler a b c
28 3.2.2 İkinci yıl çalışmaları
3.2.2.1 Tohumluk köklerde dikim aralığının tohum verim ve kalitesine etkisi
Tohumluk köklerin dikim aralıklarının tohum verim ve kalitesine etkisini belirlemek amacıyla yürütülen ikinci yıl denemelerinde ilk yıl denemelerinden elde edilen sonuçlar dikkate alınarak, tohumluk havuç kökleri arasından orta (3-4 cm çap) irilikteki kökler seçilmiş ve denemeler bu köklerle kurulmuştur. Dikim aralığı olarak 4 farklı dikim aralığı (75x50 cm, 75x40 cm, 75x30 cm) kullanılmıştır. Yöredeki havuç üreticilerinin kullandığı 45x15 cm dikim aralığı da kontrol olarak denemede yer almıştır. İkinci yıl denemeleri için kökler 2 depo koşulunda (soğutucusuz, soğutuculu) ve 3 ortamda (topraklı+talaş, topraksız+talaş, delikli PE torba) muhafaza edilmiştir. Ayrıca bir önceki yıldan farklı olarak, tarlada yerinde muhafaza çalışmalarından başarılı sonuç alınmaması üzerine, havuç kökleri kış ayları boyunca topraklı olarak bir kasa içine konularak ambarda dikim zamanına kadar açılmadan muhafaza edilmiştir (Şekil 3.9).
Muhafaza süresi sonunda her bir uygulamadan alınan kökler 31 Mart 2017 tarihinde dikim aralıkları da dikkate alınarak tarlaya dikilmiştir (Şekil 3.10).
Şekil 3.9 Köklerin kasalar içinde açıkta muhafaza denemesi için hazırlanması
29
Şekil 3.10 Havuç köklerinin dikim aralıklarına göre dikimi
3.2.3 Tohumların hasadı
Denemede yer alan uygulamalara göre hasat olgunluğuna gelen tohumlar hasat edilmiştir. Hasat sırasında ana ve yan kümelerden tohumlar ayrı ayrı hasat edilmiştir.
Hasat edilen kümelerdeki tohumların harmanı ve tartım işlemleri yapılmıştır (Şekil 3.11).
Şekil 3.11 Hasat edilen kümelerdeki tohumların harmanı
30 3.2.4 Yapılan ölçüm ve değerlendirmeler
3.2.4.1 Muhafaza sırasında köklerde yapılan ölçümler
Soğutuculu ve soğutucusuz depoda 2 yıl süresince, farklı ortamlarda muhafazanın etkisini belirlemek amacıyla 4 tekerrürlü ve her tekerrürde 30’ar adet kök olacak şekilde kasalara yerleştirilen havuçlar, depoya konulduktan 4 hafta sonra ve daha sonra da ikişer hafta arayla kontrol edilmiş ve filizlenen, çürüyen, pörsüyen ve filizlenmeyen kök oranları tespit edilmiştir (Şekil 3.12).
İlk yıl 2 irilik grubu, ikinci yıl ise birinci yıl sonuçları değerlendirilerek orta irilikteki köklerle denemeye devam edilmiştir.
Şekil 3.12 (a) Köklerde filizlenme ve köklenme, (b) Çürümüş kök, (c) Pörsüme
3.2.4.2 Hasat zamanı yapılan ölçümler
Çiçeklenme ve hasat tarihi: İlk çiçek kümesindeki çiçeklerin %50’sinin açıldığı tarih çiçeklenme tarihi olarak kaydedilmiştir. Çiçek kümelerinindeki tohumların tamamının kahverengine dönüştüğü zaman da hasat zamanı olarak belirlenmiş ve tohumların hasat ve harmanlarına başlanmıştır (Şekil 3.13).
a b c
31
Çiçek kümesi sayısı: Uygulamalara göre tohumların hasat döneminde parseldeki herbir bitkide birincil ve ikincil küme sayıları belirlenmiştir. Toplam çiçek kümesi sayısı bitki sayısına bölünerek bitki başına toplam çiçek kümesi sayısı hesaplanmıştır (Şekil 3.13).
a b
Şekil 3.13 (a) Çiçeklenme, (b) Hasat döneminde bitki üzerindeki çiçek kümeleri (Anonymous 2016)
Tohum verimi: Her bir havuç bitkisinde ana ve yan çiçek kümelerindeki tohumlar ayrı ayrı hasat edilmiştir. Daha sonra parseldeki bitki sayısına bölünerek bitki başına tohum verimi değeri bulunmuştur.
3.2.4.3 Tohumlarda yapılan ölçümler:
1000 tohum ağırlığı ve 1g’daki tohum sayısı: Her uygulama için ana, birincil ve ikincil kümelerden 3 x 100 adet olacak şekilde tohumların ağırlığı tartılmış, ortalaması alınarak 10 ile çarpılmış ve 1000 tohum ağırlığı hesaplanmıştır. Tohumlar çok küçük ve fazla sayıda olduğu için 1gramdaki tohum sayısı hesaplanamamıştır.
Çimlendirme testi: Tohum kalitesini belirlemek için çimlendirme testleri yapılmıştır.
Çimlendirme testi 4 x 100 tohumda petride ve çimlendirme kâğıtları arasında, sıcaklığı
32
20°C’ye ayarlanmış etüvde yapılmıştır. 2 mm kökçük çıkışı çimlenme kriteri olarak alınmıştır. Sayımlar 7. ve 14. günde yapılmıştır (ISTA 2003).
Çıkış testi: Her bir uygulamadan alınan tohumlardan 4x100 tohumda çıkış testi yapılmıştır. Çıkış testi torf ve perlit karışımı (1:1) doldurulmuş plastik çimlendirme kasalarında yapılmış ve kasalar sıcaklığı 20°C’ye ayarlanmış iklim odasına konulmuştur. Çıkış kriteri olarak çimlenen tohumların toprak yüzüne çıkıp paralel hale gelmesi kullanılmıştır. Çıkış testi için sayımlar ekimden 21 gün sonra yapılmıştır (ISTA 2003) (Şekil 3.14).
Şekil 3.14 Çimlendirme ve çıkış denemeleri
3.2.5 Denemenin kurulması ve sonuçların değerlendirilmesi
Denemenin depo çalışmaları tesadüf parselleri, tarla denemeleri ise tesadüf blokları deneme desenine göre 4 tekerrürlü olarak kurulmuş ve yürütülmüştür. Uygulamalar arasındaki farklılıklar %5 hata sınırları dikkate alınarak varyans analizi ile jmp istatistik programında hesaplanmıştır.
33 4. ARAŞTIRMA BULGULARI
2016-2017 yılları arasında ilk yıl, kök iriliği depolama şekli ve depolama ortamının tohum verim ve kalitesine; ikinci yıl ise dikim aralıkları, depolama ortamı ve şeklinin tohum verim ve kalitesine etkisinin belirlenmesi amacıyla yapılan çalışmanın sonuçları aşağıda yıllara göre ayrı ayrı verilmiştir.
4.1 İlk Yıl Çalışmaları
4.1.1 Kök iriliği, depolama ortamı ve şeklinin tohumluk havuçların depolanma süresine etkisi
Soğutuculu ve soğutucusuz depolarda irilik (iri, orta) ve üç depolama ortamında (delikli PE torba, topraklı+talaş, topraksız+talaş) 16 hafta süresince depolanan havuç köklerinde 4., 6., 8., 10., 12. ve 16. haftalarda filizlenme ve köklenme, pörsüme, çürümüş ve filizlenmeyen kök oranları belirlenmiştir (Çizelge 4.1). Çizelge 4.1 incelendiğinde depolama süresinin artışı ile filizlenme ve köklenme oranının arttığı, filizlenmeyen kök oranının da azaldığı görülmektedir.
34
Çizelge 4.1 Kök iriliği, ortam ve depolama şeklinin filizlenme ve köklenme, pörsüme, çürümüş kök ve filizlenmeyen kök oranına etkisi (%)
Filizlenme ve Aynı satırdaki farklı harfler ortalamalar arasındaki farkı göstermektedir (p≤0.05)
*S=Soğutuculu depo *SZ=Soğutucusuz depo *DPE=Delikli PE torba *TT=Topraklı +talaş
*TZT=Topraksız+talaş
35 4.1.1.1 Filizlenme ve köklenme oranı
Kök iriliği, ortam ve depolama şeklinin depolama süresi boyunca filizlenme ve köklenme oranına etkisinin incelendiği araştırmada depolamanın son haftasında (16.
hafta) filizlenme ve köklenme oranı üzerine depolama şekli ve depolama şekli X ortam istatistik olarak anlamlı bulunmuştur.
Çizelge 4.2 ve Şekil 4.1 incelendiğinde filizlenme ve köklenme oranının soğutuculu depoda daha az olduğu görülmektedir. Filizlenme ve köklenme oranı 16 haftalık depolama süresi sonunda soğutuculu depoda %44.3 iken, soğutucusuz depoda %77.4 olmuştur. Kök iriliği de tek başına filizlenme ve köklenme oranı üzerinde etkili olamamıştır.
Depolama şekli ile ortam arasındaki interaksiyon önemli çıkmıştır. Soğutculu (S) depoda en düşük filizlenme oranı topraklı+talaş (TT) ortamından (%30.8), soğutucusuz (SZ) depoda ise en düşük delikli PE torba (DPE) ve topraksız +talaş (TZT) ortamından (%70.4-74.2) alınmıştır. Ancak istaistiki olarak aynı grup içinde yer almışlardır.
Çizelge 4.2 Soğutuculu ve soğutucusuz depoda kök iriliği ve ortamın tohumluk havuçlarda filizlenme ve köklenme oranına etkisi (%)
İrilik Ortam S SZ Ort Aynı satırdaki farklı harfler ortalamalar arasındaki farkı göstermektedir (p≤0.05)
*A.Ö.F=Asgari önemli fark *S=Soğutuculu depo *SZ=Soğutucusuz depo *Ort=Ortalama *DPE=Delikli PE torba *TT=Topraklı +talaş *TZT=Topraksız+talaş
36
Şekil 4.1 Soğutuculu ve soğutucusuz depoda kök iriliği ve ortamın tohumluk havuçlarda filizlenme ve köklenme oranına etkisi
4.1.1.2 Pörsüme oranı
Pörsüme oranı depolama şekli, irilik ve ortam yapısına bağlı olarak değişim göstermiştir (Çizelge 4.3). Buna göre pörsüme oranı 16 hafta sonunda soğutucusuz depoda %4.7 iken, soğutuculu depoda %17.8 olmuş; iri köklerde %7.6, orta irilikteki köklerde %14.9 olarak belirlenmiş; DPE ortamında %4.4, TT ortamında %11.3, TZT ortamında %18.1 olmuş ve aralarındaki farklar istatistiki olarak önemli bulunmuştur.
Pörsüme oranının, soğutuculu depoda (S), soğutucusuz depoya (SZ) göre ve orta iriliklerdeki köklerde iri olanlara göre daha fazla olduğu görülmüştür. DPE torbalarda muhafazadan (%4.4) daha iyi sonuçlar alınmıştır. Genel olarak depolamanın başlangıcında yüksek olan pörsüme oranı, ilerleyen haftalarda bir miktar düşüş göstermiştir. Yine ilk haftalarda pörsümüş olarak değerlendirilen köklerden bir bölümünün ileriki haftalarda çürüme ve filizlenme gösterenler grubuna dahil edilmesi de azalışta etkili olmuştur.
37
Çizelge 4.3 Soğutuculu ve soğutucusuz depoda kök iriliği ve ortamın tohumluk havuçlarda pörsüme oranına etkisi (%)
İrilik Ortam S SZ Ort
İri
DPE 4.2 0.0 2.1
TT 10.8 1.7 6.2
TZT 23.3 5.8 14.6
Ort 12.8 2.5 7.6 b
Orta
DPE 13.3 0.0 6.7
TT 27.5 5.0 16.3
TZT 27.5 15.8 21.7
Ort 22.8 6.9 14.9 a
DPE 8.7 0.0 4.4 c
TT 19.2 3.3 11.2 b
TZT 25.4 10.8 18.1 a
Ort 17.8 a 4.7 b 11.2
A.Ö.F Depolama şekli=10.68 İrilik=5.06 Ortam=6.20 Aynı satırdaki farklı harfler ortalamalar arasındaki farkı göstermektedir (p≤0.05)
*A.Ö.F=Asgari önemli fark*S=Soğutuculu depo *SZ=Soğutucusuz depo *Ort=Ortalama *DPE=Delikli PE torba *TT=Topraklı +talaş *TZT=Topraksız+talaş
Şekil 4.2 Soğutuculu ve soğutucusuz depoda kök iriliği ve ortamın tohumluk havuçlarda pörsüme oranına etkisi
4.1.1.3 Çürümüş kök oranı
Çürümüş kök oranı bakımından uygulamalar arasında ortaya çıkan farklılık depolama şekli X ortam interaksiyonuna bağlı olarak değişim göstermiştir (Çizelge 4.4). Çizelge 4.4 incelendiğinde, çürümüş kök oranının en fazla soğutuculu depoda (%25.3) olduğu belirlenmiştir. Çürümüş kök oranı soğutuculu depoda delikli PE torba (DPE) ortamında
38
%17.1 iken soğutucusuz depoda ise topraklı+talaş (TT) ortamında (%6.3) olmuştur.
Soğuk hava deposunda sıcaklık sabit düzeyde kalmasına rağmen nem ve havalandırma sisteminin yetersiz olması nedeniyle, nem düzeyindeki değişimin çürümüş kök oranının artmasında etkili olduğu düşünülmektedir.
Çizelge 4.4 Soğutuculu ve soğutucusuz depoda kök iriliği ve ortamın tohumluk havuçlarda çürümüş kök oranına etkisi (%)
İrilik Ortam S SZ Ort
İri
DPE 26.7 22.5 24.6
TT 52.5 9.2 30.8
TZT 17.5 9.2 13.3
Ort 32.2 13.6 22.9
Orta
DPE 7.5 29.2 18.3
TT 28.3 3.3 15.8
TZT 19.2 10.8 15.0
Ort 18.3 14.4 16.4
DPE 17.1 BC 25.8 AB 21.5
TT 40.4 A 6.3 C 23.3
TZT 18.3 BC 10.0 BC 14.2
Ort 25.3 a 14.0 b 19.7
A.Ö.F Depolama şekli=7.86 Depolama şekli X Ortam=17.43 Aynı satırdaki farklı harfler ortalamalar arasındaki farkı göstermektedir (p≤0.05)
*A.Ö.F=Asgari önemli fark *S=Soğutuculu depo *SZ=Soğutucusuz depo *Ort=Ortalama *DPE=Delikli PE torba *TT=Topraklı +talaş *TZT=Topraksız+talaş
Şekil 4.3 Soğutuculu ve soğutucusuz depoda kök iriliği ve ortamın tohumluk havuçlarda çürümüş kök oranına etkisi
39 4.1.1.4 Filizlenmeyen kök oranı
Filizlenmeyen kök oranı yönünden yapılan varyans analizi sonunda depolama şekli, depolama şekli X irilik interaksiyonu önemli bulunmuştur.
Çizelge 4.5’e göre filizlenmeyen kök oranı azalmıştır. Bu azalışta filizlenme ve köklenme, çürümüş kök, pörsüme oranının artışı etkili olmuştur. 16 hafta sonunda filizlenmeyen kök oranı soğutuculu depoda (%12.6), orta irilikteki köklerde (%15.6) ve DPE ortamında (%22.5) daha fazla bulunmuştur.
Çizelge 4.5 Soğutuculu ve soğutucusuz depoda kök iriliği ve ortamın tohumluk havuçlarda filizlenmeyen kök oranına etkisi (%)
İrilik Ortam S SZ Ort
İri
DPE 11.7 4.2 7.9
TT 5.8 5.0 5.4
TZT 11.7 9.2 10.4
Ort 9.7 B 6.1 BC 7.9
Orta
DPE 22.5 3.3 12.9
TT 13.3 0.8 7.1
TZT 10.8 0.8 5.8
Ort 15.6 A 1.7 C 8.6
DPE 17.1 3.8 10.4
TT 9.6 2.9 6.2
TZT 11.3 5.0 8.1
Ort 12.6 a 3.9 b 8.3
A.Ö.F Depolama şekli= 1.55 Depolama şekli X İrilik=4.70 Aynı satırdaki farklı harfler ortalamalar arasındaki farkı göstermektedir (p≤0.05)
*A.Ö.F=Asgari önemli fark *S=Soğutuculu depo *SZ=Soğutucusuz depo *Ort=Ortalama
*DPE=Delikli PE torba *TT=Topraklı +talaş *TZT=Topraksız+talaş
40
Şekil 4.4 Soğutuculu ve soğutucusuz depoda kök iriliği ve ortamın tohumluk havuçlarda filizlenmeyen kök oranına etkisi
4.1.2 Kök iriliği, ortam ve depolama şeklinin birincil ve ikincil küme sayısı ve bitki başına tohum verimi üzerine etkisi
Soğutuculu, soğutucusuz depoda depolanan havuç kökleri içinden sağlam ve tohumluk özelliği taşıyan kökler 25 Mart 2016 tarihinde tarlaya dikilmiştir. Tarlada bırakılan kökler de kontrol olarak değerlendirilmiştir. Elde edilen sonuçlar çizelge 4.6’da görülmektedir.
Çiçeklenen bitki sayısı değerleri incelendiğinde depolama şekli, irilik, ortam ve depolama şekli X ortam interaksiyonunun önemli olduğu, kök iriliğinin tohumluk kök sayısı üzerinde etkili olmamakla birlikte, orta irilikteki köklerde dikilebilir kök sayısının daha fazla sayıda olduğu görülmektedir. Yine soğutuculu ve soğutucusuz depo arasındaki farklılık önemli bulunmasa da soğutucusuz depoda depolanan köklerin performansının daha iyi olduğu görülmektedir. Ortamlar içinde de hem soğutuculu hem de soğutucusuz depoda DPE uygulaması daha iyi sonuç vermiştir. Bunu TT ortamı izlemiştir (Çizelge 4.6).
Birincil küme sayısı uygulamalar göre 13.3-19.3 adet arasında değişim göstermiş, bitki başına birincil küme sayısı üzerinde sadece depolama şekli’nin etkisi istatistiki düzeyde
41
önemli bulunmuştur (Çizelge 4.6). Soğutucusuz depoda saklanan havuçlardaki küme sayısının az da olsa daha fazla olduğu belirlenmiştir.
Havuç köklerinde ikincil küme sayısı 36.0-68.5 adet arasında değişim göstermiştir.
Aynı şekilde uygulamaların etkisi önemsiz bulunmuştur (Çizelge 4.6). Ancak soğutuculu depoda saklanan havuçlarda küme sayısının bir miktar daha fazla olduğu belirlenmiştir.
Çizelge 4.6 Kök iriliği, ortam ve depolama şeklinin bitki başına birincil ve ikincil küme sayısına etkisi (adet)
Aynı satırdaki farklı harfler ortalamalar arasındaki farkı göstermektedir (p≤0.05)
*A.Ö.F=Asgari önemli fark *Ç.B.S=*Çiçeklenen bitki sayısı *K.S=Küme sayısı *S=Soğutuculu depo
*SZ=Soğutucusuz depo *Ort=Ortalama *D.ş=Depolama şekli, *O=Ortam *Ö.D=Önemsiz değer
*1.cil=Birincil *2.cil=İkincil
4.1.2.1 Ana, birincil ve ikincil küme tohum verimi
Mor havuçta bitki başına alınan ana küme tohum verimi 1.10 ve 3.41 g arasında değişim göstermiştir (Çizelge 4.7). Varyans analizi sonuçlarına göre sadece depolama şekli ve irilik istatistiki derecede önemli bulunmuştur. Ana küme tohum verimi, soğutuculu depoda depolandıktan sonra dikilen köklerde soğutucusuz depoya göre daha fazla bulunmuştur (2.01 g/bitki). Buna karşılık, bitki başına ana küme tohum verimi orta
42
irilikteki köklerde daha fazla olmuştur (1.94 g/bitki). İri köklerde ise bitki başına ana küme tohum verimi 1.39 g olmuştur.
Birincil küme tohum verimi üzerinde kök iriliği, ortam ve depolama şekli etkili olmamıştır (Çizelge 4.7). Bununla birlikte orta irilikteki köklerden alınan tohum verimi (16.14 g/bitki), iri köklerden ( 9.31 g/bitki) daha fazla olmuştur. Soğutuculu depoda orta irilikteki köklerden ortalama 22.08 g/bitki tohum alınırken, soğutucusuz depoda bu değer 10.20 g/bitki olmuştur.
Bitki başına ikincil küme tohum verimi üzerinde sadece irilik istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Bitki başına ikincil küme verimi, orta irilikteki köklerde 10.80 g/bitki, iri köklerde ise 7.33 g/bitki olmuştur (Çizelge 4.7).
Çizelge 4.7 Kök iriliği, ortam ve depolama şeklinin bitki başına ana, birincil ve ikincil küme tohum verimine etkisi (g)
Aynı satırdaki farklı harfler ortalamalar arasındaki farkı göstermektedir (p≤0.05)
*AÖF=Asgari önemli fark *D.ş=Depolama şekli *İ=İrilik *Ö.D=Önemsiz değer *S=Soğutuculu depo
*SZ=Soğutucusuz depo *Ort=Ortalama *K.T.V=Küme tohum verimi *1.cil=Birincil *2.cil=İkincil
43
4.1.3 Tarla koşullarında kök iriliği ve örtü kullanımının birincil ve ikincil küme sayısı ve bitki başına tohum verimine etkisi
İlk yıl çalışmalarında farklı irilikteki kökler tarlaya dikilmiş, açıkta ve agryl örtü altında kışı tarlada geçirmeleri sağlanmıştır.
Varyans analizi sonuçlarına göre, kök iriliği ve agryl örtü kullanımı ana küme tohum verimi dışında etkili bulunmamıştır. Bununla birlikte örtü kullanılmayan parsellerde kış çıkışındaki parseldeki bitki sayısının daha fazla olduğu dikkati çekmiştir (Şekil 4.5).
Aynı şekilde orta irilikteki köklerin yaşama oranı daha yüksek bulunmuştur (Çizelge 4.8).
Tarla koşullarında açıkta kışı geçiren bitkilerde bitki başına tohum verimi 21.65 g iken, agryl örtü kullanılmış parsellerde 15.59 g olmuştur.
Şekil 4.5 Tarla koşullarında açıktaki bitkilerde kış çıkışı
44
Çizelge 4.8 Kök iriliği ve örtü kullanımının tohumluk köklerde bitki sayısı, birincil ve ikincil küme sayısı ve bitki başına tohum verimine etkisi (adet, g)
İrilik Uyg Ç.B.S 1.cil K.S 2. cil K.S Ana
*Ç.B.S=Çiçeklenen Bitki sayısı *K.T.V=Küme tohum verimi *T.V=Toplam verim Uyg=Uygulama
*K.S=Küme sayısı *1.cil=Birincil *2.cil=İkincil
4.1.4 Kök iriliği, ortam ve depolama şeklinin tohumluk köklerde tohum kalitesine etkisi
4.1.4.1 Çimlenme oranı
Ana küme, birincil ve ikincil kümelerden alınan tohumlarla yapılan çimlendirme testlerinde 7. ve 14. günde yapılan sayımlara göre çimlenme hızı ve oranı değerleri çizelge 4.9’da verilmiştir.
Ana kümeden alınan tohumlarda çimlenme hızı ve oranı değerleri incelendiğinde, ilk sayım sonuçlarına göre çimlenme oranı %33.0-66.5 arasında değişim göstermiş ve yapılan varyans analizi sonuçları irilik X ortam ve depolama şekli X ortam interaksiyonunun önemli olduğunu ortaya koymuştur. Buna göre iri köklerde DPE ortamda depolama sonrası elde edilen ana küme tohumlarında çimlenme oranı daha yüksek (%58.8) bulunmuştur. 14. gün sonundaki çimlenme oranları incelendiğinde de (Çizelge 4.9) depolama şekli, ortam, ortam X irilik, depolama şekli X ortam interaksiyonu önemli bulunmuştur. Buna göre en yüksek çimlenme oranı %66.5 ile iri
45
köklerde soğutucusuz depoda DPE ortamında depolanan köklerden alınmıştır. İriliğin tek başına çimlenme oranının artışında etkisinin olmadığı görülmüştür.
Birincil küme tohumlarının çimlendirme sonuçları da depolama şekli X irilik X ortam interaksiyonunun önemli çıktığını göstermiştir. Buna göre 7. günde soğutuculu depoda, en yüksek çimlenme oranı (%76.5) orta irilikteki köklerde ve topraksız+talaş (TZT) ortamından elde edilirken, 14.günde ise soğutuculu depoda, orta irilikteki köklerde ve topraksız+ talaş ortamından alınmıştır (%77.0) (Çizelge 4.10).
İkincil küme tohumlarının 7. ve 14. gün sayım sonuçlarında da irilik X ortam X depolama şekli interaksiyonu önemli bulunmuştur. 7. ve 14. gün sayımı sonuçlarına göre en yüksek çimlenme oranı, orta irilikteki köklerde soğutuculu depoda ve topraksız+talaş ortamından (TZT) alınmıştır (%53.0 ve %54.3). Genel olarak birincil kümelerden elde edilen tohumların çimlenme oranları daha yüksek bulunmuştur (Çizelge 4.11).
Aynı satırdaki farklı harfler ortalamalar arasındaki farkı göstermektedir (p≤0.05)
*A.Ö.F=Asgari önemli fark *İ=İrilik *O=Ortam *D.ş=Depolama şekli *Ort=Ortalama
*S=Soğutuculu depo *SZ=Soğutucusuz depo *DPE= Delikli PE torba *TT= Topraklı +talaş
*TZT= Topraksız + talaş
46
Çizelge 4.10 Kök iriliği, ortam ve depolama şeklinin depolanan havuçlarda birincil küme tohumlarının çimlenme oranına etkisi (%)
Aynı satırdaki farklı harfler ortalamalar arasındaki farkı göstermektedir (p≤0.05)
*A.Ö.F=Asgari önemli fark *İ=İrilik *O=Ortam *D.ş=Depolama şekli *Ort=Ortalama
*S=Soğutuculu depo *SZ=Soğutucusuz depo *DPE= Delikli PE torba *TT= Topraklı +talaş
Aynı satırdaki farklı harfler ortalamalar arasındaki farkı göstermektedir (p≤0.05)
*A.Ö.F=Asgari önemli fark *İ=İrilik *O=Ortam *D.ş=Depolama şekli *Ort=Ortalama *S=Soğutuculu depo *SZ=Soğutucusuz depo *DPE= Delikli PE torba *TT= Topraklı +talaş
47 4.1.4.2 Çıkış oranı
Ana küme tohumlarında yapılan çıkış testleri sonuçlarına göre depolama şekli, depolama şekli X irilik, depolama şekli X ortam interaksiyonları önemli bulunmuştur.
Buna göre 21 gün sonunda en yüksek çıkış oranı soğutucusuz depoda iri köklerde (%50.1) ve topraklı talaş ortamından (%53.0) elde edilmiştir.
Birincil ve ikincil küme tohumlarının çıkış oranları arasındaki farklar açısından depolama şekli X irilik X ortam interaksiyonu önemli çıkmıştır (Çizelge 4.12). Buna göre birincil kümelerde en yüksek çıkış oranı soğutucusuz depoda, iri köklerde ve
Birincil ve ikincil küme tohumlarının çıkış oranları arasındaki farklar açısından depolama şekli X irilik X ortam interaksiyonu önemli çıkmıştır (Çizelge 4.12). Buna göre birincil kümelerde en yüksek çıkış oranı soğutucusuz depoda, iri köklerde ve