Hat Levhalar

Hat sanatı İslam Sanatında özelliklede Türk-İslam sanatında önemli bir yere sahiptir. Sözlükte; yazmak, çizmek; kazmak; alamet koymak” anlamlarındaki Arapça hatt mastarından türeyen ve “yazı, çizgi; çığır, yol” gibi manalara gelen hat kelimesi (çoğul hutüt ve ahtat) terim olarak “Arap yazısını estetik ölçülere bağlı kalıp güzel bir şekilde yazma sanatı (hüsnü'lhat, hüsn-i hat)” anlamında kullanılmaktadır116_{. Hat levha}

örneklerimiz kâğıt üzerine yazıldıktan sonra ahşap üzerine yapıştırılarak meydana getirilmişlerdir.

3.3.2.1.1. Kâbe Tasvirli Hat Levha Örneği

Üzerinde Kâbe tasvirinin bulunduğu bu levha oldukça dikkat çekici bir örnektir. Dikdörtgen formlu olan bu hat levhanın ortasında etrafı ince bir bordür ile sınırlandırılmış Kâbe tasviri ve tasviri üç taraftan saran evlere yer verilmiştir. Bu orta alanın etrafını ise yine sarı renkte ince bir bordür dolanırken en dışta dört taraftan çevreleyen kalın bordürün üzeri ise nesih hatlı yazı şeritleri ile doldurulmuştur (Foto.165).

3.3.2.1.2. Vazo Formunda Yazılmış Hat Levha Örneği

Boyuna dikdörtgen formlu olan bu hat levha dönemin natüralist çiçek kompozisyonlarını yansıtması bakımından güzel bir örnektir. Aynalı celi-sülüs hat ile resmedilmiş vazo ve vazonun içerisinden çıkar vaziyette Edirnekari üslupta natüralist gül ve karanfil motifleri işlenmiştir (Foto.166).

3.3.2.1.3. Hattat İbrahim Şükrü Tarafından Yazılmış Hat Levha Örneği Kareye yakın bir forma sahip hat levhanın neredeyse tüm yüzeyi dairesel bir form çizen aynalı sülüs hat ile istifli yazılmış “Lailahe illa hu” yazısı kaplamaktadır. Levhanın orta alanında yazıların yerleştiriliş şekli ile damalı bir görünüm elde edilmiştir. Dairesel formda dört yönden “ﻮ” ‘lar dışarı doğru taşırılmıştır. Yazıların

115 _{Hat levhalar ve şamdanların resimleri Gaziantep Mevlevihanesi Vakıf Eserleri Müzesine gitmeden}

önce tarafımca çekilmiştir.

araları kırmızı rengin hâkim olduğu küçük çiçek motifleri ile bezenmiştir. Levhanın dört köşesine kırmızı renkte stilize birer çiçek motifi yerleştirilmiştir. Levhanın sol alt köşesinde yer alan ketebe kısmında İbrahim Şükrü ismi ile H.1207-M.1792 tarihi yazmaktadır (Foto.167).

İbrahim Şükrü ismi daha önce cami içerisinde doğu duvarda pencerenin hemen solunda “Ketebe el fakir el Seyyid İbrahim Şükrü Gaffarallahu” yazan hat yazıda karşımıza çıkmıştır.

3.3.2.1.4. Hattat Ahmet Hamdi Tarafından Yazılmış Hat Levha Örneği Bu hat levha dikdörtgen formda olup, merkezinde celi sülüs hat ile “Ra-sül hikmeti mehafetullahi ve tevfiki illa billahi” bu yazının altında sülüs hat ile “màfellàhu teala ha fe külle şey'in sadak resul” sol alt köşede ters üçgen formundaki ketebe kısmında ise “Meşka Ahmet Hamdi Hazreti vali baher Eyalet-i Erzurum ve Trabzon Sadr-ı Esbak Yusuf Ziya Paşa” yazmaktadır. Yazı araları Edirnekari tarzda yapılmış bitkisel motifler ile bezenmiştir (Foto.168).

3.3.2.1.5. Vav Şeklinde Aynalı Yazılmış Hat Levha Örneği

Kareye yakın dikdörtgen formlu hat levhanın tüm yüzeyi aynalı celi sülüs hat ile yazılmış iki adet “ﻮ” ile kaplıdır. Vav’ların içerisi istifli yazılmış Ayet-el Kürsi ile doldurulmuştur. İki vav’ın arasında meydana gelen ve levhanın tam orta noktası olan bu boşluğa günümüzde bir kısmı deforme olmuş vazo içerinden taşar vaziyette Edirnekari üslupta işlenmiş çiçek motifi işlenmiştir. Bu orta noktanın etrafına ise vav’ların kuyruk kısımları ile paralel bir görüntü çizen iki adet selvi motifi yerleştirilmiştir. Levhanın üst köşelerine birer adet çiçek motifi yerleştirilmiştir (Foto.169).

Bu hat levha dönemin Edirnekari özelliklerini yansıtması ve cami içerisinde duvarlarda yer alan celi sülüs “ﻮ” şeklindeki hatlar (Foto.78) ile aynı tarzda yapılmış olması bakımından önemli bir örnektir. Hattat İbrahim Şükrü tarafından yazılmış hat levha örneğinde olduğu gibi117 _{hem bu hat levha hem de cami içerisinde yer alan celi}

sülüs vav’lar aynı kişi tarafından yazılmış olmalıdır.

117 _{Hattat İbrahim Şükrü ismi “İbrahim Şükrü Tarafından Yazılmış Hat Levha Örneği” hat levhanın ve}

cami içerisinde doğu duvarda pencerenin hemen solunda yer alan hat yazının ketebe kısmında yer almaktadır. Bu örnekte İbrahim Şükrü hem cami içerisinde hem de ahşap levha üzerine hat yazıları yazmıştır.

3.3.2.1.6. Yusuf Ziya Paşa Tarafından Yazılmış Olan Hat Levha Örnekleri Yusuf Ziya Paşa’nın küçük yaşlarda hüsn-ı hat dersleri almış olduğunu bilinmektedir (Bkz. Bölüm II). Yusuf Ziya Paşa’nın ketebe kısmında isminin yazılı olduğu iki adet hat levha ile yazım tekniği ve kompozisyon olarak bu iki hat levhaya benzerliğinden dolayı Yusuf Ziya Paşa tarafından yazmış olması muhtemel hat levha örneği konumuz açısından önem arz eden örneklerdir.

3.3.2.6.1. III. Selim Han’ın Tuğrasının İşlenmiş Olduğu Hat Levha Örneği Bu levhalardan ilki merkezinde celi-sülüs hat ile yazılmış olan III. Selim Han’ın tuğrasının yer aldığı hat levha olup, dikdörtgen bir forma sahiptir. Tuğranın sağ alt bölümünde demet şeklinde çiçek motifi yer alırken onun hemen üzerinde vazodan çıkan Edirnekari üsluptaki çiçek motifleri yer almaktadır. Üst köşelere birer çiçek motifi yerleştirilmiş levhanın sol alt köşesinde ise kartuş içerisinde “Eser-i Hassa-i Gazi el- Hac Yusuf Ziya Paşa Vali-i Halebu’ş Şehba ve Emin-i Maadin-i Hümanyum sene 1223” yazmaktadır. Anlamı ise; eserin sahibinin Halep Valisi ve Maden Emini Gazi ve Hacı Yusuf Ziya Paşa olduğu ve M.1808 tarihinde yapmış olduğu manasına gelmektedir (Foto.170).

3.3.2.6.2. III. Selim Han’ın Tuğrasının İşlenmiş Olduğu İkinci Hat Levha Örneği

Merkezinde III. Selim Han’ın tuğrasının yer aldığı bir diğer hat levhada ketebe kısmı ve tarihi okunamamaktadır. Ancak üslup, kompozisyon ve yazım tekniği acısından bir önceki tuğralı hat levha ile benzer özellikler taşıyor olması Yusuf Ziya Paşa tarafından yapılmış olduğunu düşündürmektedir. Diğer levhaya göre daha iyi durumda olan bu levhada Edirnekari üsluptaki zarif çiçekler tuğranın içerisi de dâhil olmak üzere tüm yüzeyi ve bordürleri kaplamaktadırlar (Foto.171).

3.3.2.6.3. Ya Hazret-i Bilal-ı Habeşi Yazan Hat Levha Örneği

Yusuf Ziya Paşa elinde çıkmış olan üçüncü hat levhada dikdörtgen formda olup, merkezinde celi sülüs hat ile “Ya Hazret-i Bilal-ı Habeşi” yazmaktadır. Bu yazının hemen altında üç satır olarak “Eser-i Hassa-i Sadrı Esbak Gazi el-Hac Yusuf Ziya Vali-i Halebu’ş Şehba ve Emin-i Maadin-i Hümanyum sene 1223” yazmaktadır (Foto.172). Anlamı ise; eserin sahibinin eski sadrazamlardan Halep Valisi ve Maden Emini Gazi ve

Hacı Yusuf Ziya Paşa olduğu ve 1808 tarihinde yapmış olduğu manasına gelmektedir. Yazılı orta alanın etrafı üç taraftan bitkisel bezemeler ile çevrelenmiştir. Yine levhanın en dışında bitkisel bezemelerden oluşan bir bordür yer almaktadır (Foto.172).