Teknolojideki gelişmelerle beraber farklılaşan öğrenme ortamlarında ortamın yeni olmasının getirdiği çekiciliğin yanı sıra öğrenenin güdülenmesi başarıyı arttırmada önemli bir etkendir. E-öğrenme ortamlarında yer alan birey, anında geri bildirim alamadığı, öğrencilerle ve öğretmenle iletişim kuramadığı, bilgiyi yapılandırmada bireysel hareket etmesi gibi nedenlerden dolayı kendini bu ortamlarda yalnız hissedebilir. Söz konusu durum öğrencinin güdülenmesini azaltabilir. Öğretim ortamları tasarlanırken bu durum göz önünde bulundurulmalıdır. Keller’in güdüsel tasarım kuramı etkili öğrenme sistemlerinin geliştirilebileceği öğrenme tasarım modellerinden biridir.
Keller’in (2006) güdüsel tasarım kuramı, güdülenmede değişiklikler meydana getirmek için kaynakların ve işlemlerin düzenlenmesi sürecidir. Sistematiktir ve tekrarlanabilir ilke ve süreçleri hedefler. Güdüsel tasarım, öğrenmeye güdüleme, stratejileri, ilkeleri ve öğretimi çekici yapacak işlemleri ifade eder. Amaç zamanın, materyallerin ve diğer kaynakların etkili ve verimli bir şekilde kullanılabileceği bir öğretim ortamı yaratmaktır. Keller (2006) geliştirdiği tasarım modelinde Dikkat (Attention), Uygunluk (Relevance), Güven (Confidence) ve Doyum (Satisfaction) olarak dört güdülenme değişkeni yer almaktadır. Bu model ARCS modeli (İngilizcede kelimelerin baş harfleri) olarak bilinmektedir.
ARCS modeli, öğrencileri öğrenmeye güdülemek ve güdülenmeyi sürdürmek için öğrenme ortamının güdüleyici yönlerinin tasarımında kullanılabilecek bir sorun çözme yaklaşımıdır. Öğretim tasarımı modellerinde ve geliştirilmekte olan modellerde kullanılabilecek bir modeldir. Tanımlama, tasarım, geliştirme ve değerlendirme şeklinde aşamaları vardır (Keller, 1987).
Tanımlama: Tanımlama aşamasının amacı problemlerin sınıflanması,
öğrencilerin güdülenme analizinin yapılması ve güdülenme hedeflerinin oluşturulmasını sağlamaktır.
Güdülenme stratejisinin tasarımı: Her konu için olası güdülenme stratejileri
üretilir ve üretilen stratejilerden biri seçilir.
Güdülenme stratejisinin geliştirilmesi: Güdülenme stratejileri hazırlanır ve
öğretime entegre edilir. İçsel tutarlılık ve süreklilik için öğretimsel materyaller gözden geçirilir.
Değerlendirme: Gelişimsel deneme yapılır ve güdülenme sonuçları
değerlendirilir. Güdülenme stratejilerinin etkililiğine karar verilirken kazanılan başarı puanı ve diğer başarılar temel alınır. Çünkü başarı sadece güdülenmeden değil pek çok unsurdan etkilenmektedir. Güdülenme sonuçları için bir yargıya varmanın en iyi yolu kalıcılık, çabanın yoğunluğu, duygu ve tutumun ölçülmesidir.
ARCS modelinde insan güdülenmesini karakterize etmekte kullanılan değişkenler ve alt kavramları aşağıda açıklanmıştır:
Dikkat: Keller’ in (1987) ARCS modelinde güdülenmenin birinci adımı ve
öğrenmenin ön koşulu dikkati çekme ve sürdürmedir. Dikkat üç şekilde sağlanabilir:
Algısal uyarılma: İlgiyi çekmek için roman, şaşırtıcı, uyumsuz ve kesin
olmayan olaylar kullanılır.
Sorgulamaya yönelik uyarılma: Çözülmesi gereken zor sorular ya da
Değişkenlik: Öğretimde farklı materyaller kullanma, çeşitli yöntemler
deneme, farklı sunum teknikleri kullanma öğrencinin dikkatini sürdürmesine yardımcı olur.
Keller’e (1987) göre öğrencilerin dikkatini çekmek için kullanılabilecek stratejiler şunlardır:
Uyumsuzluk ve çatışma: Öğrencilerinin önceki deneyimleriyle çelişecek
uyumsuzluk ve çatışmalar yaratılır yani şeytanın avukatı rolü oynanır.
Somutlaştırma: Önemli nesne veya fikirler kümesi arasındaki ilişki görsel
sunumlarla somutlaştırılmalı, içerikle ilgili hikaye, durum çalışması ya da biyografi şeklinde özel örnekler, önemli kavram ve ilkelerle ilgili örnekler verilir.
Çeşitlilik: Ses tonu değiştirilir ve vücut dili kullanılır. Öğretimin şekli
(bilginin sunumu, pratik yapma, test, v.b. ) dinleyicinin dikkat süresine göre değişir. Öğretim ortamı (film, video, basılı materyal, v.b.) çeşitlendirilir. Basılı materyallerde farklı harf büyüklüğü, tablo, grafik ve boşluklar kullanılır. Farklı sunum stilleri (komik-ciddi, hızlı-yavaş, aktif-pasif, yüksek- yumuşak ses) kullanılır. Öğrenci-öğretmen ve öğrenci-öğrenci arasındaki etkileşim değiştirilir.
Mizah: Komik bir giriş, bilginin sunumu sırasında kelime oyunları, açıklama
ve özetleme için komik analojiler kullanılır.
Sorgulama: Beyin fırtınası ya da takım çalışması gibi teknikleri kullanarak
sorunlar ortaya atma ve öğrencileri sorunu çözmeye teşvik ederek sorgulama yapması sağlanır.
Katılım: Beyin fırtınası ya da takım çalışması gibi teknikleri kullanarak
sorunlar ortaya atma ve öğrencileri sorunu çözmeye teşvik ederek sorgulama yapması sağlanır.
İlk adımda, öğrencinin dikkatini kazanmak nispeten kolaydır, ama asıl amaç öğrencilerin optimal düzeyde dikkatlerini korumaktır. E-Öğrenme uygulamalarında
kullanılan görseller, yazıl metinler, video ve animasyonlar öğrencinin dikkatini sürdürmede avantajlar sağlar.
Uygunluk: Öğrencilerin “bu konu benim ne işime yarayacak?” sorusuna yanıt
verilmezse öğrencinin konuya olan ilgisi azalır. Öğrencilerin aşina olduğu somut bir dil ve örnekler kullanılarak güdülenme arttırılabilir. Uygunluğu sağlama için altı ana strateji kullanılabilir (Keller, 1987).
Deneyim: Öğrenciye yeni öğrendiklerini mevcut becerileriyle nasıl
kullanacağı söylenirse öğrenci bilgiyi daha kolay yapılandırır.
Bugünkü değeri: Öğrenciye konunun bugün için ne işe yarayacağı açıklanır.
Gelecekti yararları: Öğrenciye konunun gelecekte ne işe yarayacağı
açıklanır.
İhtiyaca uygunluk: Öğrenciye orta düzeyde başarıyı tadacak veya sorumluluk
alacak etkinlikler tasarlanır. Başarının dinamikleri, risk alma, güç ve bağlılık yararları üzerinde durulur.
Modelleme: Konuk konuşmacılar davet edilebilir ve videolar kullanılabilir.
İşini ilk bitiren öğrenciyi öğretmen gibi kullanılabilir.
Seçme: Öğrencilere, işlerini takip ederken veya nasıl düzenleyeceklerini
seçerken farklı yöntemlerkullanmalarına izin verilir.
Güven: Güven basamağının amacı, öğrenciyi başaracağına inandırarak gerekli
çabayı göstermesini sağlamaktır. Öğrenci başaramayacağını düşünürse güdülenmesi azalacaktır. Zorluğun derecesini belirtmek anlamlı bir başarı sağlayacaktır. Güven sağlamak için kullanılabilecek stratejiler şunlardır (Keller, 1987):
Öğrenme ihtiyaçları: Öğretim materyallerinin içindeki çekici öğrenme
hedefleri açıkça ifade edilmeli, açıklanan hedeflere göre öğrencinin kendini değerlendirebileceği araçlar sağlanmalı ve performansın değerlendirilme ölçütleri açıklanmalıdır.
Zorluk: Materyaller kolaydan zora göre düzenlenir. Basit adımlarla başlanıp
öğrencinin başarı durumuna göre zorluk düzeyinin arttırılması öğrencinin ön bilgi ve becerilerini daha iyi kullanmasını sağlayacaktır.
Gerçekçi Beklentiler: Başarının yetenek ve çaba ile sağlanabileceğinin
açıklanması, hedeflere ulaşmak için nasıl bir çalışma planın yapılması gerektiğinin öğretilmesi ve gerçek hedeflere ulaşmaları için öğrencilere yardımcı olunmalıdır.
Nitelikler: Öğrencilere çalışmadan veya şans ile başarı elde edilemeyeceği
daha çok çaba sarf etmeleri gerektiği fikri verilmelidir. Öğrenciler başarı veya başarısızlık durumunda sözel olarak cesaretlendirilmelidir.
Kendine güven: Öğrencilere becerilerini bağımsız olarak geliştirme ve
uygulama fırsatı verilmelidir. Öğrencilere düşük risk koşullarında yeni beceriler öğretilmeli fakat iyi öğrenilmiş görevlerin uygulanması gerçek koşullarda sağlanmalıdır. Öğrencilere başarısızlığın kısa süreli olduğu ve başaracaklarına inanmaları gerektiği fikri verilir.
Doyum: Öğrencide güdülenmeyi arttırmak için araştırma ve uygulamalarını
başaracakları hissi uyandırmak gerekir. Pekiştireç teorisine göre görev ve ödüllerin iyi tanımlanması ve uygun pekiştireçle zamanlaması öğrenciyi daha çok güdülemektedir. Fakat öğretmenin kontrolünde olan dışsal ödüller her zaman olumlu sonuç vermez. Dışsal ödüllerin öğrenme durumlarında kullanılması ve içsel ödülleri harekete geçirmesi için kullanılabilecek uygun yollar vardır.
Doğal Sonuçlar: Öğrencilere yeni kazandıkları becerileri mümkün olduğu
kadar gerçek ortamda kullanma imkanı verilir. Zor bir görevi yaparken öğrenciyi cesaretlendirecek konuşmalar yapılmalı ve konuyu iyi bilen öğrencilerin diğer arkadaşlarına yardımcı olmasına izin verilmelidir.
Beklenmeyen ödüller: Performans içsel olarak beklenmedik, şarta bağlı
olmayan ödüllerle ve sıkıcı görevler dışsal ve beklenen ödüllerle ödüllendirilir.
Olumlu sonuçlar: Başarılı ilerleme veya başarı için sözlü övgü, öğrenciye
kişisel dikkat ve hemen güdüleyici geri bildirim verilir.
Olumsuz sonuçlar: Görev performansı ile ilgili tehditlerden, teftişten ve öğrencinin kendi kendini değerlendirebileceği durumlarda dışsal değerlendirmeden kaçınılmalıdır.
Zamanlama: Öğrenciye yeni bir görevi öğrenirken sıklıkla pekiştireç
sağlanmalı, bir görevde çok bileşen varsa aralıklı olarak pekiştireç verilir. Pekiştireçlerin zamanlaması aralık ve nicelik olarak değişir.
Bu çalışmada hazırlanan harmanlanmış öğrenme ortamının dikkat çekmesi, öğrencinin başaracağına inandırarak gerekli çabayı sarf etmesi ve ortamın kendisine uygun olduğunu düşünmesi hedeflendiğinden ARCS modeline yer verilmiştir.