Kamusal harcamaların denetimlerini, TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu üyeleri, Cumhurbaşkanlığı Devlet Denetleme Kurulu denetçileri, Sayıştay denetçileri, Muhasebat Genel Müdürlüğü kontrolörleri, bütçe uzmanları, saymanlar, defterdarlar- mal müdürleri, muhasebat kontrol memurları yapmaktadırlar.
57 Pınar Acar, “Avrupa Birliği ve Türkiye’de Kamu İç Mali Kontrol Sistemi”, Maliye Dergisi, Ocak-
Nisan 2001, Sayı: 136, s. 82.
* 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile “Harcama Yetkilisi” olarak değiştirilmiştir. 58 Mehmet Karakaş, “Performans Denetimi; Tanımı, Unsurları, Performans Denetimi ile Düzenlilik
Denetiminin Karşılaştırılması ve Performans Denetimine Duyulan İhtiyaç”, Vergi Sorunları, Ocak 2004, Sayı: 184, s. 122.
1. Devlet Sermayesini ve Mal Varlığını Denetleyen Kuruluşlar
Devlet sermayesini ve mal varlığını denetleyen bir takım kuruluşlar bulunmaktadır. Bunlar, Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu*, İktisadi Devlet
Teşekkülleri Ayniyat Saymanları, Milli Emlak Genel Müdürlüğü kontrolörleri, Milli Emlak Müdürleri, Hazine kontrolörleridir. Bunları kısaca açıklamak gerekirse;
a. İktisadi Devlet Teşekkülleri Ayniyat Saymanları
Kendilerine tevdi edilmiş bulunan ayniyatın muhafazası, girişi ve çıkışı ve kullanımı ile ilgili işlemleri yapan ve Sayıştay’a yönetim dönemi hesabı veren kimselerdir. 832 sayılı Kanunun* Hesapların Niteliği başlıklı 40’ıncı maddesinin (c)
bendinde ayniyat hesabının; “mevcut ve alınan, sarf olunan, satış, yok etme veya sair suretlerle elden çıkarılan her türlü malların ve eşyanın miktar ve mahiyetini gösteren cetvel ve defterlerle bunlarla ilgili her türlü belgeler ” den oluştuğu belirtilmiştir60.
b. Milli Emlak Denetmenleri
Milli Emlak Dairesi Başkanı olan illerde Milli Emlak Dairesi Başkanına, diğer illerde Defterdara bağlı olarak görev yapmaktadırlar. Milli Emlak denetmenlerinin görev, yetki ve sorumlulukları sıralanacak olursa, öncelikle Defterdar veya Milli Emlak Dairesi Başkanı’nca onaylanan çalışma programları çerçevesinde, il ve ilçelerdeki Milli Emlak ve devlet mallarına ilişkin işlemleri, mevzuata uygunluk yönünden denetlemek ve denetim sırasında Milli Emlak ve devlet malları ile ilgili her türlü kayıt ve belgeyi gizli de olsa incelemek, görev alanındaki iş ve işlemlere ilişkin olarak her türlü mal mevcudunu saymak ve tespit etmek, memur suçlarının
* Geniş kapsamlı açıklama tezin ikinci bölümünde yer almaktadır. * 832 Sayılı Sayıştay Kanunu.
kovuşturulmasına ilişkin mevzuat çerçevesinde memurlar hakkında soruşturma yapmak, Defterdarın veya Milli Emlak Dairesi Başkanı’nın vereceği diğer işleri yapmak görev ve yetkilerine sahiptir.
Milli Emlak denetmenleri en az dört yıllık yükseköğretim kurumlarından mezun olanlar arasından, yapılacak sınav sonucunda mesleğe denetmen yardımcısı olarak alınırlar ve en az 3 yıl çalıştıktan sonra bu süredeki çalışmaları olumlu bulunanlar, Bakanlıkça açılacak yeterlik sınavında başarılı olmak şartıyla ilgili bulundukları denetmen kadrolarına atanırlar. Denetmenler yer değiştirme suretiyle atamaya tabidir ve Denetmenlerin mesleğe giriş ve yeterlik sınavları ile çalışma usul ve esasları yönetmelikle düzenlenmektedir61.
c. Hazine kontrolörleri
Denetime tabi olan gerçek ve tüzel kişiler, gizli dahi olsa bütün belge, defter ve bilgileri ibraz etmek, para ve para hükmündeki evrakı ve ayniyatı ilk talep halinde Hazine Kontrolörlerine göstermek, saymasına ve incelemesine yardımcı olmak zorundadır. Müsteşara bağlı Hazine Kontrolörleri Kurulu’nun görevleri; bu kanun ve diğer kanun, kararname ve mevzuatla yürütülmesi müsteşarlığa verilen işlerle, Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında Kanun ve Kambiyo ile ilgili mevzuat ve Petrol Kanunu hükümleri ile ilgili özel anlaşmalara dayalı olarak Müsteşarlığa verilmiş görevlere ilişkin konularda ilgili merciler, gerçek ve tüzel kişiler nezdinde inceleme, denetleme ve soruşturma yapmak, müsteşarlık merkez, taşra ve yurt dışı teşkilatı ile müsteşarlığa bağlı kuruluşların her türlü faaliyet ve işlemleri ile ilgili olarak teftiş, inceleme ve soruşturma işlerini yürütmek, kanunların verdiği görev ve yetkiler çerçevesinde; Müsteşarın kurul tarafından yürütülmesini uygun gördüğü diğer işlemleri yapmak, kurulun görev ve yetki alanına giren konularda mevzuat ve uygulama ile ilgili her türlü araştırma ve diğer çalışmaları yapmak,yürütmek,görüş bildirmek ve tekliflerde bulunmaktır62. Hazine Kontrolörleri, makam onayına
61 Milli Emlak Kontrolörleri İnternet Sitesi, www.milekontkur.gov.tr/, Erişim: 28.12.2005.
62 4059 sayılı Hazine müsteşarlığı ile Dış Ticaret Müsteşarlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun
istinaden kurul başkanı tarafından görevlendirilirler. Hazine Kontrolörleri makam veya kurul başkanı dışında hiçbir yerden emir almazlar63.
2. Diğer Denetim Kuruluşları
Diğer denetim kuruluşları Yüksek Planlama Kurulu ve Devlet Planlama Teşkilatı olarak gruplanabilmektedir. Bunları Kısaca açıklarsak;
a. Yüksek Planlama Kurulu
Yüksek Planlama Kurulu, Başbakan’ın başkanlığında, Başbakan’ın belirleyeceği sayıda Bakan ile Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarı’ndan meydana gelir. Başbakan’ın bulunmadığı toplantılara Başbakan tarafından belirlenen Devlet Bakanlarından biri başkanlık eder. Kurulun görüşeceği konuların mahiyet ve özelliğinin gerektirdiği durumlarda, kurula başkan tarafından diğer bakanlar ve kamu görevlileri de çağrılabilir. Kurulun sekreterya hizmetleri Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı’nca yürütülür*.
b. Devlet Planlama Teşkilatı
Yüksek Planlama Kurulu, Para-Kredi ve Koordinasyon Kurulu ile Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı’ndan meydana gelir. Kısaca Devlet Planlama Teşkilatı’nın görevleri, hükümetçe belirlenen amaçlar doğrultusunda kalkınma planları ile yıllık programları hazırlamak, planlı gelişmeyi destekleyecek çalışmalar yapmaktır.
Mali yasaların uygulanması yada yasaların mali hükümlerinin uygulanması dolayısıyla vatandaşların meclislere başvurmaları halinde (Dilekçe hakkından faydalanarak) bir mali anlamda denetim söz konusu olmaktadır.
63 Hazine Kontrolörleri Kurulu, http://www.treasury.gov.tr/hkk_sinav/hkk/gorev.htm , Erişim:
15.01.2006.