B. CEZAĠ SORUMLULUK
II. HAK MAHRUMĠYETĠ
Ġstifa eden memurların yeniden memuriyete atanmalarıyla, diğer bir anlatımla hak mahrumiyetiyle ilgili hüküm 92 ve 97. maddede, hakimler ve savcıların hak mahrumiyetine iliĢkin hüküm 2802 sayılı Yasanın 52. maddesinde düzenlenmiĢtir.
Ġstifa eden memurların yeniden memuriyete atanmaları, memur statüsüne ilk giriĢ mahiyetinde değildir. Statü içinde bir makamdan diğer bir makama nakil biçimindedir ve istifayla birlikte tatile uğrayan mali hakları yeniden iĢlemeye baĢlar.110
DMK’nın 92. maddesinde, iki defadan fazla olmamak üzere memurluktan kendi istekleriyle istifa edenlerden veya bu Kanun hükümlerine göre istifa etmiĢ
109 GĠRĠTLĠ, BĠLGEN, AKGÜNER, s. 679. 110 ONAR, S. Sami, s. 1269.
sayılanlardan tekrar memurluğa dönmek isteyenlerin, ayrıldıkları sınıfta boĢ kadro bulunmak ve bu sınıfın niteliklerini taĢımak Ģartıyla ayrıldıkları tarihte almakta oldukları aylık derecesine eĢit bir derecenin aynı kademesine veya 71 inci madde hükümlerine uyulmak suretiyle diğer bir sınıfta eĢit derecedeki kadrolara atanabilecekleri, 97. maddesinde de, memurlardan mali ve cezai sorumlulukları saklı kalmak üzere;
a) 94 üncü maddenin 2 nci ve 3 üncü fıkrasına uygun olarak memuriyetten istifa edenler altı ay geçmeden,
b) Bu Kanuna göre istifa etmiĢ sayılanlar ile 94. maddenin 2. fıkrasına uymadan görevlerinden ayrılanlar bir yıl geçmeden,
c) 95. maddede yazılı zorunluluklara uymayanlar 3 yıl geçmeden,
d) 96. maddeye aykırı hareket edenler hiçbir surette, Devlet memurluğuna alınamayacakları düzenlenmiĢtir.
2802 sayılı Yasanın 52. maddesinde; olağanüstü hallerde, sıkıyönetim, seferberlik ve savaĢ halinde o bölgelerde görevli hakim ve savcıların istifa istekleri kabul edilmedikçe veya yerlerine atanacaklar gelip iĢe baĢlamadıkça görevlerini bırakamayacakları ve bu fıkraya aykırı hareket edenlerin bir daha mesleğe alınmayacağı ve kamu kurum ve kuruluĢlarında görev alamayacakları düzenlenmiĢtir.
Burada yeniden atama konusunda idâreye takdir yetkisi verilmiĢtir. Ancak takdir yetkisi sınırsız olmayıp kamu yararı ve hizmet gerekleri ile sınırlıdır.111
Herhangi bir nesnel değerlendirme yapılmadan yeniden atanma talebinde bulunanların dilekçelerine cevap verilmeden zımnen reddedilmesi hukuka aykırıdır. Memuriyete dönme taleplerinin gerekçesiz reddedilmesinin hukuka aykırı olduğu yönünde DanıĢtay kararları vardır. Bunlardan birinde DanıĢtay 5. Dairesi, “davacının yeniden göreve baĢlatılma talebi üzerine atamasının yapıldığı ve bu iĢlem davacıya tebliğ edilmeden hizmetine ihtiyaç duyulmadığı belirtilerek atama olurunun iptal edildiği görüldüğünden, davacının atamasının yapıldığı dikkate alındığında, iĢlemin sebebi olarak gösterilen davacının hizmetine ihtiyaç duyulmadığı gerekçesinin gerçeği yansıtmadığı, bilgi notunun ise yeniden atanmasına engel teĢkil etmeyeceği sonuç ve kanaatine varıldığı gerekçesiyle dava konusu iĢlemin iptaline karar veren Ġstanbul 5. Ġdare Mahkemesinin 19.10.2007 tarih ve E:2006/2114, K:2007/2160 sayılı kararının, bu kısmının onanmasına karar vermiĢtir. 112
Yine DanıĢtay 12. Dairesi Gümrük Kontrolörü olarak görev yapmakta iken 3.6.2004 tarihli dilekçesiyle görevinden istifa eden davacının, 657 sayılı Yasa'nın 92. maddesi uyarınca yeniden atanma talebiyle yaptığı baĢvurusunun cevap verilmemek suretiyle reddine iliĢkin iĢlemin iptali istemiyle açılan davada;
111
DanıĢtay 5. Dairesinin 10.06.1991 tarih ve E:1988/2391, K:1991/1209, 01.12.1992 tarih ve E:1992/3664, K:1992/3390 sayılı, 23.11.1994 tarih ve E:1994/6026, K:1994/5569 sayılı kararları, AYĠM 3. Dairesinin 6.5.2004 tarih ve E:2003/577, K:2004/749 sayılı yayınlanmamıĢ kararı.
112 DanıĢtay 12. Dairesinin 07.06.2010 tarih ve E:2008/1064, K:2010/2985 sayılı yayınlanmamıĢ
“Ankara 1. Ġdare Mahkemesinin 27.11.2008 günlü, E:2008/794, K:2008/1996 sayılı kararıyla; olayda, davacının Gümrükler Genel Müdürlüğü Stajyer Gümrük Kontrolörü sınavını kazanarak 31.12.1997 tarihinde stajyer gümrük kontrolörü olarak görev baĢlayıp 5-6/2/2001 tarihinde yapılan yeterlik sınavında da baĢarı göstererek kontrolör olarak atandığı ve 4 yıl süreyle de bu görevde bulunduğu, dolayısıyla gümrük kontrolörlüğü için gerekli Ģartları taĢıdığı, özel sektörde görev yaptığı ġirket hakkında MüsteĢarlık TeftiĢ Kurulu BaĢkanlığı'nca geçmiĢten gelen soruĢturmaların devam ettiği belirtilmiĢse de, bu soruĢturmaların davacının görev yaptığı döneme iliĢkin olup olmadığı yönünde davalı idarece somut bir kanıtın ortaya konmadığı, 657 sayılı Yasanın 92. maddesi anlamında bir kez memuriyetten çekildikten sonra görevine dönme isteminde bulunduğu, öte yandan davalı idarinin 4-25 Eylül 2008 tarihinde yapılacak sınavla Gümrükler Genel Müdürlüğü'ne 5 adet stajyer gümrük kontrolörü alımı için sınav ilanı verildiğinin görüldüğü, bu durumda , davacının 657 sayılı Yasa'nın 92. maddesinde belirtilen görevine dönmek için gerekli Ģartları taĢıdığı sonucuna varıldığından yeniden atanmak istemiyle yaptığı baĢvurusunun cevap verilmemek suretiyle reddine iliĢkin iĢlemde hukuka uyarlık bulunmadığı gerekçesiyle dava konusu iĢlemin iptaline karar verilmiĢtir.
Davalı idarenin yapmıĢ olduğu temyiz baĢvurusu kabul edilerek, Dairemizin 13.5.2009 günlü, E:2009/1372, K:2009/2888 sayılı kararıyla; Gümrükler Genel Müdürlüğü'nde Gümrük Kontrolörü olarak görev yapmakta iken görevinden istifası sonrasında kurumuyla doğrudan iliĢki içinde bulunan bir Ģirkette çalıĢtıktan sonra yeniden atanma talebiyle
yaptığı baĢvurunun reddine iliĢkin iĢlemde, yeniden atama yapma konusunda idareye tanınan takdir yetkisinin kullanımı bakımından kamu yararı ve hizmet gereklerine aykırılık görülmediği gerekçesi ile bozulduğu dosyanın incelenmesinden anlaĢılmaktadır.
(…)
Dava konusu olayda, davacının göreve iade yolundaki baĢvurusunun, davalı idare tarafında zımnen reddedilmesine karĢılık, savunmalarda, davacının istifa sonrası, özel sektörde bir firmada görev yaptığı hususlarının dikkate alındığı, bu nedenle göreve iade edilemeyeceği belirtildiği açıktır.
657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun "Memurluktan çekilenlerin yeniden atanmaları" baĢlıklı 92. maddesinde aranan Ģartları taĢıyanların, tekrar memuriyete atanabileceği düzenlenmiĢtir. Ġdareye bu madde ile tanınan bu yetkinin hukuka uygun olarak kullanılması gerektiği açıktır. Davacının baĢvurusunun baĢka bir neden gösterilmeden, özel sektörde görev yapmıĢ olma hususu gerekçe yapılarak tesis edilen iĢlemde hukuka uyarlık görülmediğinden, davalı idare temyiz isteminin reddi ile, Ankara 1. Ġdare Mahkemesinin 27.11.2008 günlü, E:2008/794, K:2008/1996 sayılı kararın yukarıda belirtilen gerekçesinin de eklenmesi suretiyle onanmasına” karar vermiĢtir113
Gerekçeli retlerde ise yargı organları gerekçenin mevcudiyeti ve hukuka uygun olup olmadığı hususlarını araĢtırarak yeniden atamama gerekçesi hukuka
113 DanıĢtay 12. Dairesinin 08.12.2009 tarih ve E:2009/7675, K:2009/6746 sayılı yayınlanmamıĢ
uygun ise ret, öne sürülen sebepler ilgilinin yeniden atanmasına engel ağırlıkta olmaması durumunda iptal kararları vermektedir.114
Ġdarenin yeniden atamama gerekçesinin hukuka uygun görüldüğü kararlardan birinde DanıĢtay 5. Dairesi;
“Dava, davacının öğretmenlik görevine atanma isteminin reddine iliĢkin iĢlemin iptali istemiyle açılmıĢtır.
Dava dosyasının incelenmesinden Ġktisadi ve Ticari Ġlimler Fakültesi mezunu olan davacının 27.10.1978 tarihinde Ticaret Lisesi meslek dersleri öğretmenliğine atandığı, 2.7.1980 tarihinde ise istifa ederek görevinden ayrıldığı bilahare 14.12.1981 de yeniden öğretmenlik görevine atanmak için müracaat ettiği ancak istemi yerinde görülmeyerek reddedildiği anlaĢılmaktadır.
657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 92.maddesinde "Memurluktan kendi istekleriyle istifa edenlerden tekrar memurluğa dönmek isteyenler, ayrıldıkları sınıfta boĢ kadro bulunmak ve sınıfın niteliklerini taĢımak Ģartıyla ayrıldıkları tarihte almakta oldukları aylık derecesine eĢit bir derecenin aynı kademesine atanabilirler" hükmü yer almıĢtır.
Madde hükmünün incelenmesinden anlaĢılacağı gibi görevlerinden kendi istekleriyle ayrılan kiĢilerin yeniden göreve alınması hususunda idarelere takdir yetkisi tanınmıĢtır. Ancak bu yetki mutlak olmayıp kamu yararı ve kamu hizmeti gerekleri ile sınırlıdır.
114
BALTA, Tahsin Bekir, Ġdare Hukukuna GiriĢ, Ankara 1970, s. 53, DanıĢtay 12. Dairesinin 16.02.1995 tarih ve E:1995/2828, K:1995/73, DanıĢtay 5. Dairesinin 09.11.1993 tarih ve E:1993/5848, K:1993/4195 sayılı kararları, AYĠM 3. Dairesinin 6.5.2004 tarih ve E:2003/577, K:2004/749 sayılı yayınlanmamıĢ kararı.
Davacının yeniden göreve alınma isteminin ise Meslek Dersleri öğretmeni ihtiyacının Ticaret ve Turizm Yüksek Öğretmen Okulu mezunları ile Endüstriyel Sanatlar Yüksek Öğretmen Okulunun 4 yıllık Kooperatifçilik Dalı Mezunları ile karĢılandığı ve öğretmen ihtiyacının bulunmaması nedeniyle reddedildiği anlaĢıldığından, tesis edilen iĢlemde mevzuata aykırılık görülmemiĢtir.” Ģeklinde karar vermiĢtir.115
Ġstifa eden memurun hangi madde uyarınca istifa ettiği ya da müstafi sayıldığı hususu önemlidir. Çünkü, her birinin hak mahrumiyeti birbirinden farklıdır. DanıĢtay 5. Dairesi, Afyon Ġmam-Hatip Lisesinde stajyer öğretmen olarak görev yapan davacının, görevinden istifa ettiği yolundaki 20.8.1984 günlü dilekçesi üzerine tesis edilen görevden istifa etmiĢ sayılması yolundaki iĢlemin iptali istemiyle açılan davada;
“657 sayılı Yasanın 94. maddesinin Devlet memurlarına bağlı oldukları kuruma yazılı olarak müracaatta bulunmak Ģartıyla her zaman çekilebilme hakkı vermiĢ bulunmaktadır. Ancak kamu hizmetinin sürekliliği, istifa isteminde bulunan memurun bu isteğinin kabulü veya yerine atanan kimsenin gelmesine kadar görevine devam etmesi istisnasını öngörmüĢtür. ġu kadar ki, yerine atanan kimse bir aya kadar gelmediği veya yerine bir vekil atanmadığı takdirde üstüne haber vererek bir ayın bitiminden itibaren görevini bırakması mümkündür.
Dosyanın incelenmesinden davacının Afyon Ġmam-Hatip Lisesi stajyer öğretmeni iken 20.8.1984 tarihinde memurluktan istifa isteğini bildiren dilekçe verdiği, bu dilekçe üzerine dava konusu olan ve adı geçenin görevden istifa etmiĢ sayıldığına iliĢkin, 10.10.1984 günlü iĢlemin tesis
edildiği anlaĢılmaktadır. Yukarıda sözü edilen hükümler karĢısında davacının devlet memurluğundan istifa isteği herhangi bir makamın kabulüne gerek olmadan kanun gereği baĢvuru tarihini takip eden bir ay sonunda gerçekleĢmiĢtir. Bu nedenle, 20.8.1984 günlü dilekçesi ile memurluktan istifa isteğini bildiren davacı hakkında 657 sayılı Yasanın 94. maddesinin 2. fıkrasına göre, görevden istifa etmiĢ sayılması yolunda iĢlem tesisinde isabet bulunmadığına” hükmetmiĢtir.116
92. maddeye göre iki defadan fazla memuriyetten istifa eden ya da istifa etmiĢ sayılanların yeniden memuriyete atanması hususunda takdir yetkisi bulunmayıp ilgilinin ayrıldığı sınıfta boĢ kadro olsa ve bu sınıfın niteliklerini taĢıyor olsa bile bu durumdaki personel bir daha Devlet memuriyetine alınamayacaktır.117
Güçlü’ye göre seçim nedeniyle görevinden istifa etmek zorunda kalınması hususunun bu durumun özel yasada belirtilmiĢ olması nedeniyle 92. madde kapsamında değerlendirilmemesi gerekir.118 Yine kuma görevlisinin isteği dıĢında gerçekleĢen sebeplerden dolayı, olağanüstü mazeretle yapılan istifaların da 92. madde kapsamında değerlendirilmemesi gerekir.
97. maddenin düzenleniĢ amacı; kamu görevlerinin devamlılığını sağlamak ve bu görevi yapacak olan kamu ajanlarına güvenerek bu görevlerin emanet edilmesidir. Kamu ajanı kendine tevdi edilen bir görevi savsaklar ve onun sürekliliğini engellerse
116
DanıĢtay 5. Dairesinin 21.4.1987 tarih ve E:1986/496, K:1987/646 sayılı kararı, Aktaran; PINAR, s. 890.
117 DanıĢtay 5. Dairesinin 07.10.1992 tarih ve E:1989/2901, K:1992/2511 sayılı kararı, DBB. 118 GÜÇLÜ, s. 295.
güvenilir unsur olma vasfını kaybeder. Bunu önlemek için 97. madde konulmuĢtur.119
97. maddenin gerekçesinde de, yasal esaslara uymadan Devlet memurluğundan istifa edenler, kamu görevlerinin devamlılığını sağlama bakımından güvenilir unsurlar olmadıklarını belli etmiĢ bulundukları için, hak mahrumiyetine uğratılmalarının gerektiği belirtilmiĢtir.
Yine daha önceki konularda bahsedildiği üzere, 2914 sayılı Yüksek Öğretim Personel Kanununun 20. maddesinde bu kanunda hüküm bulunmayan hallerde 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu hükümlerinin uygulanacağı belirtildiğinden, 657 sayılı Kanunun hak mahrumiyetine iliĢkin tüm hükümleri yükseköğretim personeli hakkında da uygulanır.
926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu’nda istifaya iliĢkin tek hak mahrumiyeti 107. maddede düzenlenmiĢtir. Buna göre, istifa da dahil olmak üzere her ne sebeple olursa olsun astsubaylıktan ayrılan kamu görevlilerinin bir daha Silahlı Kuvvetlere alınmazlar. Kanunda astsubaylar dıĢındakiler için bir hüküm bulunmadığı görülmektedir. Ancak astsubaylar için getirilen bu hak mahrumiyetinin subaylar ve askeri okuldaki öğrenciler için de uygulanması gerekmektedir. Yine burada sadece Silahlı Kuvvetlere alınmayacakları belirtilmiĢ olduğundan, bu kiĢilerin diğer kamu görevlerine alınmasına engel bir durum bulunmamaktadır.