Bu baĢlık altında icra makamı olan hükümetin görev süresince yapmayı öngördüğü ya da “taahhüt ettiği” iĢler için temel belge olması sebebiyle hükümet programları, “yerel yönetimlerde personel temini” ve “yerel yönetimlerde norm kadro” konuları üzerinden incelenmektedir. Hükümet programlarında yerel yönetimlerin ağırlıkları, özelde ise programlarda “yerel yönetimlerde insan kaynaklarının” ağırlıkları önemlidir. Yerel yönetimlerde norm kadro “reorganizasyon”, “yeniden yapılanma”, “reform”, “ıslah” konuları ile beraber ele alındığı için, esas konudan uzaklaĢılmadan bu kavramların geçtiği cümleler de değerlendirmeye alınmıĢtır.
30.10.1923-06.03.1924 aralığındaki 1. Ġnönü Hükümeti Programı (1. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr), Cumhuriyet tarihimizin ilk hükümet programı olup, oldukça kısadır ve içerisinde mahalli idarelerle ilgili hüküm bulunmamaktadır, 06.03.1924-22.11.1924 aralığındaki 2. Ġnönü Hükümetinin (2. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr) hükümet programı yoktur.
Memurlarla ilgili olarak “Memurinin hukuk ve vazayifini tanzim için epey müddetten beri baĢlanmıĢ olan mesaiyi ikmale çalıĢmak mühim iĢlerimiz adadından bulunacaktır” (3. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr) ifadesi bulunmakla birlikte,
108
22.11.1924-03.03.1925 aralığındaki Okyar Hükümeti‟nin Programında da mahalli idarelerle ilgili hüküm bulunmamaktadır.
03.03.1925-01.11.1927 tarihli 3. Ġnönü (4. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr) ve 01.11.1927-27.09.1930 tarihli 4. Ġnönü (5. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr) programlarında mahalli idarelerden ve personel temininden söz edilmemektedir.
27.09.1930-04.05.1931 aralığındaki 5. Ġnönü Hükümeti Programında memurlarla ilgili olarak maaĢlarının birleĢtirilmesi, emekliliği ve memurların hukuk ve refahının artırılmasını konuları mevcutken, bu Programda mahalli idarelerle ilgili bir hüküm bulunmamaktadır (6. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr)
04.05.1931-01.03.1935 aralığındaki 6. Ġnönü Hükümeti Programında “Memur kadrolarında yüzde on beĢ derecesinde bir tasarruf, alelumum masraflarda her halde yüzde on tenzil, Ģimendifer iĢletmelerinde çok ucuz ve tasarrufkarane bir hattı hareket takibi gibi radikal tedbirlerle alelumum bütçede geçen seneye nispetle ümit ettiğimiz tenakus miktarı otuz milyondan hayli fazladır. Hadisata cevap vermeye hazır, ihtiyatlı sağlam muvazeneli bir bütçe, umumi hayat için de esaslı bir nazım olacaktır” (7.Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr) ifadesi yer almaktadır. Memur kadrolarından tasarruf edilmesinden söz edilmektedir.
01.03.1935-01.11.1937 aralığındaki 7. Ġnönü Hükümeti Programında (8.Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr) daha çok dıĢ politika konularına yoğunlaĢmaktadır ve bu Programda da mahalli idarelerle ilgili hüküm bulunmamaktadır.
01.11.1937-11.11.1938 aralığındaki 1. Bayar Hükümeti Programında CHP‟nin parti programının hükümetin parti programı olduğu belirtilmektedir ve yerel yönetimler Ģu Ģekilde yer almaktadır (9. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr):
“… Hususi idarelere ve belediyelere Ģefin ilhamını takip ederek büyük kalkınma savaĢımızda baĢarı hasılası artırılacak ve hususi ile hayat ucuzluğunu temin edecek vazifeler vereceğiz.” “… Belediyeler beĢ senelik mesai planı tazminine sevk edilecek harita, imar planı, su, ıĢık, kanalizasyon, kültür ve spor iĢleri, çocuk bahçeleri ve kısaca sıhhat ve güzelliğini alakadar eden belli baĢlı iĢleri, planlaĢtırılacak ve bu planlar, Ģefin iĢaret buyurdukları veçhile merkezde (belediyelerimizi süreli bir surette aydınlatmak, kılavuzlamak) vazifesiyle teĢkil edilecek olan teknik büronun mütekaddim tetkik ve kontrolüne tabi olacaktır.
Belediyeler, mesken, bina, yiyecek ve içecek gibi hayat ucuzluğunda ölçüler kanunu tatbikatı gibi alıĢ veriĢ doğruluğunda müessir vazifeler alacaklardır.
109
Belediye gelirlerini artırmak için tedbirler alınacak ve Ģehir dahilindeki kara ve deniz nakliyelerinin ve diğer ticari mahiyette umumi hizmet iĢlerinin peyderpey belediyelere devri temin olunacaktır.”
Bu Hükümet Programında mahalli idarelerden belediyelerle ilgili ve daha çok bayındırlık ile imar hizmetlerinden söz edilmekle birlikte yerel yönetimlerde personel teminiyle ilgili olarak hüküm bulunmamaktadır.
11.11.1938-25.01.1939 aralığındaki 2. Bayar Hükümeti Programında (10. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr), 25.01.1939-03.04.1939 tarihlerinde iktidarda olan 1. Saydam Hükümeti Programında (11. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr) ve 03.04.1939-09.07.1942 tarihleri aralığındaki 2. Saydam Hükümeti Programında (12. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr) mahalli idareler ya da personel teminiyle ilgili herhangi ifade mevcut değildir.
09.07.1942-09.03.1943 aralığındaki 1. Saraçoğlu Hükümeti döneminde (13. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr ) Ġkinci Dünya SavaĢının etkileri yoğunlukla hissedilmektedir ve Hükümet Programı da buna koĢut biçimde “yokluklar” çerçevesinde Ģekillenmektedir. Bu Programda da mahalli idarelerle ve personel teminiyle ilgili hüküm bulunmamaktadır.
09.03.1943-07.08.1943 tarihli 2. Saraçoğlu Hükümeti Programında mahalli idareler seçimler çerçevesinde yer almaktadır (14. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr) Bu kısım ise Ģu Ģekildedir:
… Bu yıl köylerimizde ihtiyar heyetleriyle muhtarlar, Ģehir ve kasabalarımızda da belediye meclisleriyle belediye reisleri yeniden seçilmiĢ ve vilayet umumi meclisleri seçimi de her tarafta yenilenmiĢtir…
07.08.1946-10.09.1947 aralığındaki Peker Hükümeti Programında Ģu ifadeler mevcuttur (15. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr):
“Ġller genel ve özel idare kuruluĢ ve iĢleyiĢini yeni kanunlarla tesbit etmek ve bilhassa velilerin yetkilerini Anayasanın yetki geniĢliği ve görev ayrılığı ruhuna göre artırmak iĢi önemle ele alınacaktır.”
“Belediyelerimizin geliĢmesini sağlayacak usul ve esasları üzerinde gereken kanun değiĢiklikleri teklif olunacaktır.”
“Belediye ve özel idareler gelirlerini artırma konusunu müspet bir neticeye bağlamaya çalıĢacağız.”
Bu Programda yerel yönetimlerle ilgili olarak “gelirler”,“yetkiler”in belirlenmesi çerçevesinde ifadelerin yer aldığı ve yerel yönetimlere dikkat çekilmeye baĢlandığı
110
görülmekte birlikte, yerel yönetimlerin içindeki personel ve personelin sorunlarıyla ilgili ifade bulunmamaktadır.
10.09.1947-10.06.1948 aralığındaki 1. Saka Hükümeti Programında kadro konusu ile ilgili ifadeler Ģöyledir (16. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr):
“Devlet kadrolarında rasyonel bir çalıĢma sistemi kurmak ve esaslı tasarruf yoluna gitmek kararındayız. Bu amacın gerçekleĢtirilmesi için, yüksek ihtisas sahibi olarak tanınmıĢ yabancı müesseselerden de faydalanmayı yerinde buluyoruz.”
Rasyonel çalıĢma sistemi kurmak ve bunun için yabancı müesseselerden faydalanmak kamu personel yönetiminde “reorganizasyon” düĢüncesinin ve bu konuda yabancılardan yardım alma düĢüncesinin yerleĢmeye baĢladığını göstermektedir. Bununla birlikte bu programda mahalli teĢekküllerden vatandaĢın geçim zorluğuna çare arayacak ve bu konuda hükümetle iĢbirliği yapacak kurumlardan sayılmakta bunun dıĢında mahalli idarelerle ilgili ifade bulunmamaktadır.
10.06. 1948-16.01.1949 aralığındaki 2. Saka Hükümetinin Programında devlet kadrolarıyla ilgili Ģu ifadeler mevcuttur (17. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr):
“Yıllardır bütçemizin yarısını alan Milli savunma masraflarını ve diğer yarısına yakın kısmını bulan devlet kadro giderlerini, öbür yandan kültür, ekonomi, sağlık ve bayındırlık alanlarında kalkınmamızın getirdiği karĢılıkları, ekonomik kaynaklarımızı zorlamadan temin etmek ödeviyle karĢı karĢıya bulunmaktayız…
… Yalnız genel bütçeye dahil teĢkilat kadroları her yıl artıĢlar kaydetmek suretiyle çeĢitli özlük hakları ile birlikte karĢılıkları içinde bulunduğumuz yıl bütçe gelirinin %46‟sına kadar yükselmiĢtir.
Hükümetimiz bu derece yükselmiĢ olan kadro masraflarının daha fazla artmasını önlemek kararındadır. Bu kadroyu hizmet ihtiyaçları ile mütenasip bir hale getirmek için alınmıĢ olan kararın tedrici surette tatbikine geçilerek bütün kadroları yeni baĢtan düzenlemek, sayısı on yıl içinde bir misline çıkmıĢ olan memurlarımızı, kitle halinde açıkta bırakmayacak Ģekilde ve mağduriyete sebep olmayacak tedbirlerle, bugün için mümkün olan asgari kadrolara varmak istiyoruz.”
Yurt savunmasına ayrılan paylar nedeniyle Ġkinci Dünya SavaĢının ekonomik etkilerinin devam ettiği bu dönemle ilgili olarak 17. Hükümet Programı bu konu üzerinde durmakla birlikte önemsenen bir baĢka husus da bütçe gelirlerinin büyük kısmının “kadro masraflarına” ayrılmıĢ olmasıdır. Bu sebeple mümkün olan asgari kadroya varmak amaç olarak benimsenmiĢtir. Bununla birlikte bu Programda mahalli idarelerle ilgili hüküm bulunmamaktadır.
16.01.1949-22.05.1950 aralığındaki Günaltay Hükümeti Programındaki “Devlet daireleri kadrolarının hizmet ihtiyaçlarına göre ayarlanması ve buna muvazi olarak
111
istihkakları düzenleyen teadül kanunlarının ıslahı için giriĢilen çalıĢmaya devam olunacaktır” (18. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr) ifadesi kadro-hizmet iliĢkisinden söz etmektedir. Aynı zamanda bu Programda mahalli idarelerle ilgili herhangi bir ibare bulunmamaktadır.
Çok partili hayatın ilk hükümeti olan ve 22.05.1950-09.03.1951 tarihleri arasında hüküm süren 1. Menderes Hükümeti Programında (19. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr) mahalli idareler/belediyelerle ilgili olarak ve kadro düzenlemesiyle ilgili ifade bulunmamaktadır.
09.03.1950-09.03.1951 aralığındaki 2. Menderes Hükümeti Programında mahalli idarelerle ilgili son derece önemli Ģu ifadeler mevcuttur (20. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr ):
“Mahalli idareler teĢkilatını, bu müesseselerin vazifeleri itibariyle müspet surette çalıĢacak veçhile ıslah etmeyi ve bu meyanda mahalli idarelerin, varidat ve muhasebe teĢkilatlarını Maliye teĢkilatına ithal etmek ve vilayet bütçelerinin, merkeze ve diğer ait olduğu müesseslere vermekte oldukları hisseleri, mahalli idareler lehine terketmek suretiyle bu teĢkilatı radikal bir reforma mazhar kılmak esasını ihtiva eden kanun lahiyası hazırlanmıĢ olup son tetkikleri yapılmaktadır.”
Mahalli idarelerin ıslahı ilk olarak bu Programda yer almakta ve bunun için önerilen çözüm yolu ise gelir ve muhasebe teĢkilatını Maliye Bakanlığı‟na devretmek, mahalli idarelerin merkeze verdikleri hisselerin mahalli idarelerde kalmasıdır. Mahalli idarelerde bu yolla radikal bir reformdan ve kanun çalıĢmasından bu Programda söz edilmektedir.
17.05.1954-09.12.1955 aralığındaki 3. Menderes Hükümeti Programında (21. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr) ve 09.12.1955-25.11.1957 aralığındaki 4. Menderes Hükümeti Programında (22. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr) mahalli idareler, norm kadro ve personel teminiyle ilgili herhangi bir ifade bulunmamaktadır.
25.11.1957-27.05.1960 aralığında hüküm süren 5. Menderes Hükümeti hükümet programının temel yapısının Demokrat Parti Programı olduğunu belirtmekle birlikte (23. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr) hükümet programında mahalli idareler ve personel teminiyle ilgili herhangi bir ifade mevut değildir.
1960 Darbesi sonrası kurulan ve 30.05.1960-05.01.1961 arasında hüküm süren 1. Gürsel Hükümetinin Programında yerel yönetimler aĢağıdaki Ģekilde yer almaktadır (24. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr):
112
“… Devlet bütçesinden baĢlayarak, katma özel idare ve belediye bütçelerinde, bütçe samimiyeti ve hakiki bütçe denkliği temin edilecektir”
“… ġehir ve kasabalarımızın imar planlarının hazırlanmasında ve belediyelere yapılacak kredi yardımlarında, her türlü tesir ve tazyiklerin dıĢında, yalnız ihtiyaç dereceleri ve ehemmiyetleri gözönüne alınarak, imkanlar dahilinde bir sıra takibedilecektir.”
05.01.1961-20.11.1961 tarihlerinde hüküm süren 2. Gürsel Hükümetinin programı bulunmamaktadır (25. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr). 20.11.1961- 25.06.1962 tarihlerinde hüküm süren, CHP ve AP‟nin oluĢturduğu koalisyon hükümeti olan 8. Ġnönü Hükümeti Koalisyon Protokolünde de ne mahalli idareler ne de personel temini konusunda ifade yoktur (26. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr).
CHP-CKPM-YTP-Bağımsızlardan oluĢan ve 25.06.1962-25.12.1963 aralığında hüküm süren 9. Ġnönü Hükümeti Koalisyon Protokolündeki “Ġktisadi Devlet TeĢekküllerini rasyonel çalıĢma imkanlarına kavuĢturmak üzere Ģimdiye kadar yapılmıĢ tetkikleri ve çalıĢmaları değerlendirmek, bu teĢekküllerin reorganizasyonu iĢini bir an önce sonuçlandırmak kararındayız …” ve “iktisadi kalkınmanın zaruri Ģartı olan idari reform ve toprak reformu gibi temel ıslahat tedbirleri mümkün olan en kısa zamanda gerçekleĢtirilecektir” (27. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr) ifadeleri iktisadi devlet teĢekküllerinin reorganizasyonuna dikkat çekmektedir. Bununla birlikte mahalli idarelerde personel konusu incelendiğinde, bu Programda da daha önceki programlarda olduğu gibi, mahalli idarelerde personel konusunda herhangi bir ifade bulunmamaktadır.
25.12.1963-20.02.1965 tarihli 10. Ġnönü Hükümeti Programında mahalli idarelerde ödev ve kaynak konusu üzerinde durulmakta ve aĢağıda birebir alıntılarla sunulan Ģu çarpıcı tespitler yer almaktadır (28. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr ):
“Mahalli idarelerimizi, kanuni ödevlerini kalkınma planları ile kendilerine yüklenen görevleri gerçekleĢtirebilecek ve aynı zamanda demokratik bağımsızlıklarını sağlayacak mali kaynaklara kavuĢturmak maksadı ile bu idareler ait vergiler de ıslah edilecek ve buna iliĢkin tasarılar pek yakında Yüksek Meclise sunulacaktır.”
“… Kalkınma Planında yer almıĢ olan bütün bu meselelerin çözümü ve plan hedeflerine ulaĢması bakımından, kamu idaresinin yeni bir anlayıĢa kavuĢturulmasını, Ġktisadi Devlet TeĢekküllerinin Plan gereklerine uydurulmasını, vergi, tarım, toprak ve personel reformlarının gerçekleĢtirilmesini önemli Ģartlar olarak görmekteyiz.”
“… Ġdari reform çalıĢmaları içinde önemli bir unsur teĢkil eden yeni personel rejimi ile çalıĢmaları süratle sonuçlandırmak ve bununla ilgili tasarımızı yakında Büyük Meclise sunmak kararındayız. Elimizdeki kıt kaynakların her Ģeyden önce kalkınmaya ayrılması zorunluluğu karĢısında, yeni personel sisteminin memurlarımızın geçim Ģartları ile ilgili olarak getireceği ıslahatın uygulanabilmesi, ancak daha çok ve daha etkili çalıĢarak kamu
113
hizmetlerinin verimliliğinin artırılması ve cari harcamalarında tasarruf sağlanması ile mümkün görülmektedir.
Bu Ģekilde fazla iĢgücü bulunan bölge ve kuruluĢlardan ihtiyaç duyulan ve geliĢen alanlara iĢ gücünün kaydırılması ile sağlanacak imkân ve tasarruflarla yeni personel sistemimizin mali tedbirlerini kademeli olarak karĢılayabileceğimizi düĢünüyoruz. Ġdarecilerimizin ve memurlarımızın bu gerçeği göz önünde tutarak, çalıĢmalarının verimini artıracak tedbirlerin uygulanmasına yardımcı olacaklarına inanıyoruz.”
“… Çağımızın kalkınma anlayıĢı içinde daha da önem kazanan milli eğitim konularımız, Kalkınma Planının gerektirdiği sayı ve nitelikte personeli yetiĢtirme gücüne sahip olacak Ģekilde de alınacaktır. Özellikle mesleki ve teknik öğretim kurumlarımız, gerek öğrenci kapasitesi bakımından, gerek çeĢitli ve kaliteleri bakımından büyük ölçüde geliĢtirilecektir.” “… Gene vatandaĢ huzuru için Ģart olan emniyet ve asayiĢin tam olarak yerleĢmesini sağlamak üzere gerekli bilgi ile teknik araçlarla donatılmıĢ zabıta personeli yetiĢtirilmesine önem verilecek ve demokratik hürriyet düzenini ve yeni sosyal oluĢların isteklerine uygun olarak batıda baĢarılı örnekleri bulunan toplum zabıtası konusu da ele alınacaktır.”
Bu Programda idari reformun içindeki önemli unsurlardan olan personel reformu üzerinde durulmakta; personelin verimliliğinin artırılması gerektiği belirtilmekte; fazla iĢgücü bulunan bölgelerden eksik alanlara kaydırılmasından söz edilmekte; ancak bu fazlalığın nasıl tespit edileceği üzerinde durulmamaktadır. Bu Programda dikkat çeken bir baĢka konu da personelin hizmet öncesi yetiĢtirilmesiyle ilgilidir. Kalkınma planlarının gerektirdiği sayı ve nitelikte personelin yetiĢtirilmesi konusu gündeme gelmekte ilk olarak eğitim-istihdam iliĢkisine dikkat çekilmektedir.
20.02.1965-27.10.1965 tarihli Ürgüplü Hükümeti Programında memur kadroları konusunda “ĠçiĢleri Bakanlığı personeli ile ilgili meselelerimizi hassasiyetle izleyeceğiz. Bu arada yıllardan beri kadrosuzluk yüzünden büyük ıstıraplar çeken küçük dereceli memurların kadro ve intibakları mevzuunu önemle takip edeceğiz” ifadesi o dönemde “kadro intibakının” problemli olduğunun göstergesi olarak algılanabilir. Mahalli idarelerle ilgili mevcut olan “Mahalli idareler hizmetlerinin tamamen muhtar mahalli idareler tarafından görülmesini temin ve merkezi idare ile mahalli idareler arasındaki vazife ve hizmet çatıĢmalarını önleyecek tedbirler alınacak ve mahalli idarelerimizin, kifayetli gelir kaynaklarına kavuĢturulmaları imkânını verecek kanunların süratle çıkarılmasına çalıĢılacaktır” ifadesi (29. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr,) mahalli idarelerin öneminin kavranmaya baĢlandığını göstermektedir. Zabıta personelinin yetiĢtirilmesi yerel yönetimlere personel konusundaki istisnadır dolayısıyla baĢka bir ifade bulunmamaktadır.
27.10.1965-03.11.1969 aralığındaki 1. Demirel Hükümeti Programında konuyla ilgili Ģu ifadeler mevcuttur (30. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr):
114
“Ġdari hayatımızı güçleĢtiren, iĢlerimizi geciktiren çok masraf, büyük gayret sarfı ile az hasıla temin eden formaliteleri gidermek ve kuruluĢ hatalarını düzeltmek, her iĢi merkeziyetçilikte arayan bir zihniyet yerine kanun sınırları içinde muhtar mahalli idareleri geliĢtirerek vatandaĢ hizmetinin sürat ve suhuletle görülmesi yolunda gerekli reformları memleket gerçeklerine ve ihtiyaçlarına uygun bile Ģekilde ve kısa zamanda tahakkuk ettirmek; gayelerimizin baĢında gelmektedir.”
“… Gelir kaynakları, yüklendikleri hizmetleri ödemeye yetmeyen mahalli idarelerle, belediyelerin ihtiyaçlarını karĢılamak üzere, Devlet bütçesinden gereken yardımları yapacağız.”
“Sağlık hizmetlerinde çalıĢan hekim ve yardımcı sağlık personeli yeter sayıda değildir. ÇeĢitli imkanlardan faydalanarak yeter sayı ve nitelikte personel yetiĢtirilecek ve yurt sathında dengeli bir Ģekilde dağılmalarını sağlamak için gerekli tedbirleri alacağız.”
Görüldüğü üzere, merkeziyetçi zihniyet yerine mahalli idarelerin geliĢtirilmesi üzerinde durulmaktadır. Mahalli idarelerle ilgili üzerinde durulan bir baĢka konu ise diğer programlarda olduğu gibi finansman/bütçe konularıyla ilgilidir, yerel yönetimlerde personel konusuna bu hükümet döneminde de yer verilmemiĢtir. Personelin dengeli dağılımı konusundan ise sağlık alanında söz edilmektedir.
03.11.1969-06.03.1970 tarihli 2. Demirel Hükümeti Programında konuyla ilgili Ģu ifadeler mevcuttur (31. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr):
“… Ġktisadi devlet teĢekkülleri, mahalli idareler ve belediyeler personeli de dahil olmak üzere devlet hizmetinde çalıĢan bütün personelin hayat Ģartlarını ıslah için memleketimizin kaynaklarının elverdiği nisbette gerekli tedbirler alınacaktır. …
… Bilumum kamu personelinin huzur içerisinde çalıĢabilmeleri için, bir taraftan asgari hayat Ģartlarına intibakları yapılırken, diğer taraftan da adil bir ücret dengesi sağlanacaktır. Ayrıca bütün memur ve hizmetlilerinin sosyal güvenlik Ģartlarının artırılması için gerekli tedbirler alınacaktır.
Devlet Personel Kanununun mali hükümleri, yukarıda belirtilen esaslar dahilinde ıslah edilecektir.”
“… Ġcranın müessiriyetini artırmak maksadıyla yapılacak ıslahatın hedefi merkezi hükümet teĢkilatının ve mahalli idarelerin kanunları uygulama ve kamu hizmetlerini yürütmede zamandan insan gücünden ve paradan tasarruf sağlayacak ve daha iyi hizmet edecek surette yeniden teĢkilatlanması ve çalıĢma usullerinin bu maksatlara göre rasyonelleĢtirilmesidir.” “… Ġdaredeki ıslahatın yönelmesi gereken hedefler…
Kalkınma planının hazırlanmasında ve uygulanmasında mahalli idarelere düĢecek görevleri karĢılayacak Ģekilde mahalli idareler yetki, sorumluluk ve kaynaklarla teĢhis edilecektir.” Ġlk kez bu Programda genel kamu personeli dıĢında mahalli idareler personelinden de söz edilmekte; bütün personelin hayat Ģartlarının iyileĢtirilmesi, adil bir ücret dengesi ve çoğunlukla mali konular üzerinde durulmaktadır. Ġdarede etkinliğin artırılması için merkezi idare ve mahalli idarelerin yeniden teĢkilatlanması paradan ve
115
insan gücünden tasarruf maksadıyla değerlendirilmektedir; ayrıca idarede ıslahat bu programdaki önemli diğer vurgu noktasıdır.
06.03.1970-26.03.1971 tarihli 3. Demirel Hükümeti Programında “… öngördüğümüz ıslahat tedbirleriyle devlet çarkının daha iyi ve süratli iĢlemesini sağlayacağız. Kırtasiyeciliği ortadan kaldırmak, devlet dairelerini israftan korumak, devlet iktisadi teĢekküllerini daha verimli hale getirmek, birçok kamu hizmetlerinin yerinde ve süratle görülebilmesi için mahalli idareleri müessir yetkilerle teçhiz etmek hususlarında gerekli tedbirler alınacaktır …” ve “... Ġlk ele alacağımız iĢ, hazırlıkları hemen hemen tamamlanmıĢ bulunan Personel Kanunu Tasarısının en kısa zamanda meclislere getirilip kanunlaĢtırılmasıdır” (www.tbmm.gov.tr, 32. Hükümet Programı) ifadelerinin bulunması ve amaç olarak belirtilmesi aslında daha önceden amaçlanan çıktılara ulaĢılamadığını göstermektedir.
Reformların geniĢçe yer aldığı 26.03.1971-11.12.1971 aralığındaki 1. Erim Hükümeti Programında (33. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr) toprak, milli eğitim, hukuk ve adalet, enerji ve tabi kaynaklarla ilgili ve devlet kesiminin yeniden düzenlemesiyle ilgili reformlar bulunmasına karĢın Programda mahalli idarelerle ilgili herhangi bir ibare bulunmamaktadır.
11.12.1971-22.05.1972 döneminde hükümette olan 2. Erim Hükümetinin Programında “… Mahalli idareler, özel idare ve belediyelerin kuruluĢ, fonksiyon ve kaynak konuları yeniden hizmet ve günün koĢulları açısından değerlendirilecektir. Parlamentomuzda görüĢülmekte olan Belediye Gelirleri Kanunu Tasarısının sonuçlandırılmasını rica etmekteyiz …” ifadeleri mahalli idarelerde daha önceki hükümet programlarından farklı bir bakıĢ açısı geliĢtirilmediğini göstermektedir. Bununla birlikte “… 1327 sayılı Kanunla değiĢtirilen 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu 800 bin kamu personelini çok yakından ilgilendirmektedir …” ifadesi ve “… Sağlık kurumlarının ve personelinin yurt sathında dengeli bir Ģekilde dağıtılması ve çevre sağlığı, koruyucu hekimlik, aile planlaması, ana ve çocuk sağlığı ve yataklı tedavi hizmetlerinde koordinasyonun sağlanması sağlık ve sosyal yardım politikamızın temel ilkeleri olacaktır” (34. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr) ifadeleri ise kamu personeliyle ilgilidir ve 30. Hükümet Programında olduğu gibi personelin dengeli dağılımından sadece sağlık alanında söz edilmektedir.
116
22.05.1972-15.04.1973 aralığındaki Melen Hükümeti Programında (35. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr) reformlar büyük yer iĢgal etmektedir ve bunlardan birisi de “devlet idaresinde reform”dur. Bu kısımda devlet idaremizin iĢleyiĢinin vatandaĢı memnun edecek düzeyde olmadığı, birçok sorununun Yetki Kanunu çerçevesinde giderilmesine çalıĢılacağı, üniversite öğretim üyesi ve yardımcılarının özlük haklarını düzenleyen Üniversite Personel Kanunu Tasarısının da en kısa zamanda çıkarılacağı gibi hükümler bulunmakla birlikte personel temini ve personel dağılımı, norm kadro ile ilgili bir hüküm bulunmamaktadır. Aynı zamanda bu programda mahalli idare/yerel yönetim/belediye ile ilgili herhangi bir ifade bulunmamaktadır.
Personel reformunun aksaklığını düzeltmek için mevzuat düzenlemelerinin de yapılması gerekenler arasında sayıldığı ve oldukça kısa olan ve AP-CGP ve Bağımsızlardan oluĢan Talu Hükümeti (15.04.1973-26.01.1974) koalisyon protokolünde (36. Hükümet Programı, www.tbmm.gov.tr) mahalli seçimlerin yapılması dıĢında mahalli idarelerle ilgili herhangi bir ibare bulunmamaktadır.
CHP-MSP‟den oluĢan ve 26.01.1974-17.11.1974 aralığında hükümet eden 1. Ecevit Hükümeti Koalisyon Protokolünde personel konusunda “… Devlet harcamalarının en önemli kalemi olan personel maaĢ ve özlük haklarında, mevcut aksaklık ve karıĢıklığın giderilmesi için gerekli mevzuat çalıĢmaları yapılacak ve kurumlarla ilgili düzenlemelere gidilecek ve bu arada Devlet Personel Dairesine de yeni bir Ģekil verilecektir ...” ifadesi yer almaktadır. “… Belediyelerin mali imkanlarını geniĢletici kanuni tedbirler alınacaktır. Hizmeti aksatmadan Ģehircilik alanında yeni