Gunter Von Hagens

20 yüzyılın II. yarısıyla birlikte insanın bedenine olan ilgi artmıştır. Sanatçılarda da bu ilginin artığını görmekteyiz. Sanatçılar bedenlerini amaçları uğruna şiddet uygularlar, keserler, silahla bir arkadaşına vurdurmaya varan (Chris Burden) ve ölümle yüz yüze kaldıkları işler üretirler. Ama ölümün soğuk yüzünün ifadesi olan bir insan cesedi ancak Gunter Von Hagens’le sanat nesnesine dönüşmüştür. Onun işleri incelendiğinde çağdaş birer mumya oldukları söylenebilir.

Tarihsel olarak ölü bedenlere yönelik ilgi Rönesans ile birlikte başlar. Bu ilgi anatomi biliminin gelişmasine sağlar. Bedenin ve organların sırrını anlayabilmek için kadavralar kesilir, parçalanır birbirleriyle ilişkileri incelenir. Ölü bedenler üzerine yaptığı inceleme ve çözümlemelerle katkı sağlayan kişilerden biri Leonardo da Vinci’ idi. Daha sonraları, Cerrahlar kadavraları kesip inceleyerek, hastalıkların nedenlerini anlamaya çalışırlar. 17. yüzyılda kadavralar bir kitle önünde açılıp, incelenmiştir. Halk suçluların idamını merakla izledikleri kadar idam edilmiş suçluların cesedinin teşrihini de merakla izlemişlerdir. Devlet suçluyu hem idam ederek hem de cesedini teşrih ederek adeta iki defa cezalandırmış olmaktadır. Sonraki yıllarda Rembrandt’ın 1632’de yaptığı “Doktor Nicolas Tulp’un Anatomi Dersi” adlı resminde doktorlar ve kentin önde gelen burjuvaları kadavranın etrafında toplanıp poz verir halde resmedilmiştir. Bu resim dönemin anatomiye verdiği değeri göstermesi açısından büyül bir öneme sahiptir.

Modernleşmeyle birlikte bedene yönelik ilgi artmaya başlar. Modernlik akıl ve bilim vasıtasıyla dünyanın, objelerin, insanların içine nüfuz etmek suretiyle, her şeyi şeffaf kılmak ister. Hiç bir şey gizli kalmamalı, her şey içini göstermelidir. Bedenin incelenmesi için kesilmesi derisinin yüzülmesi ve tüm organlarının bir biriyle ilişkisi gözler önüne serilmelidir. Özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısında bu ilginin daha da artarak günümüze değin yoğun bir şekilde geldiğini görmekteyiz.

Siyaset Bilimci Yaşar Çabuklu’nun ifadesine göre; “1970’ler sonrasının post- modern toplumunda “ölüm kültürü” sıçrama yaptı. Nekrofili kendine edebiyatta, sinemada, müzikte yer buldu. Popüler kültür ölü bedeni baş tacı etti, adli tıbba ilişkin pratikler eğlence kültürünün konuları haline geldi. Cenaze levazımatçıları, adli tıp uzmanları televizyon dizilerinin yeni kahramanları olarak izleyici karşısına çıktı. Televizyonlarda gerçek insan kadavrası üzerinde gerçekleştirilen otopsilerin yayınlandığı programlar yüksek reytinglere ulaştı. Kadavralar internette satışa çıka- rıldı. Kadavraların teşrih edildiği, iç organların cam fanuslar içinde sergilendiği sanatsal performanslar gerçekleştirildi. Televizyonda, öldürülmüş genç kadın bedenlerinin bolca sergilendiği polisiye diziler izleyici rekoru kırdı. Ölü kadın bedeninin sunum biçimleri bir yandan kadını kurban statüsüne indirgerken öte yandan onu erotikleştiriyor, fetişleştiriyordu.”45

Resim:55, Gunter Von Hagens, “Ten yeni yılda çıkıyor”, 2000.

Alman doktor ve anatomi bilimcisi Gunter Von Hagens, 1970’li yıllarda ölü insanların bedenlerini çürümeye karşı dirençli olması için bir dizi araştırmaya koyulmuştur. Hagens bu incelemeler sonucunda kendine özgü bir yöntemi bulur. Bu

yöntemin adı Plastizasyon’dur*. Hagens, plastizasyon yöntemini kullanarak ilk defa Belçika’da kadavralardan oluşan bir sanat sergisi açar. Tüm akademik hayatı boyunca kadavralar üzerinde çalışan ve eğitim veren Von Hagens’i bu sergilerinden dolayı çok uç noktada bir sanatçı olarak görenler olduğu gibi, bilime ve sanata büyük katkılar yapan bir kişi olarak da görenler bulunmaktadır.

Hagens’in sergilerinde onlarca kadavra spor yaparken, gitar çalarken, poker oynarken, sigara içerken ve futbol oynarken gibi çeşitli şekillerde sergilenir. Hatta bu sergilerinde insanların yanı sıra at, zürafa gibi hayvanlar da yer kullanılır. Ölü insanların kol ve parmak uçlarına kadar kılcal damarlarının görüntüsü sanki bir elektronik iletişim ağını andırır. Kalbi spazmı geçiren bir insanın, spazmı geçirirken kalp damarlarının ve şeklinin nasıl olduğu canlı bir şekilde ortaya koyulur bu durum tüm canlılığıyla gözler önüne serilir. İzleyiciler, derileri yüzülmüş kadavralarla karşılaşınca şok’e olurlar. Hagens, sergileriyle ilişkili olarak şunları söylüyor:

“… sergi hayatın döngüsüyle ilgili. Hayatın ne kadar önemli olduğuyla, ölümün varlığıyla ve sağlıkla ilgili. İnsanlar vücutlarının değerini sergiyle daha iyi anlıyor. İnsan bedeninin dayanıklılığını ve gücünü görüyorlar. Bu onları derinden etkiliyor” (…) “Bu kadar yüksek katılımlı bir ziyaretçi oranı, insanların kendi vücutlarının yapısını ve fonksiyonlarını merak etme gereksiniminden kaynaklanmaktadır. Yaptığım iş asla bir şarlatanlık değil.”46

Hagens’in bu ifadelerinden anlaşılacağı üzere sergileri izleyicilerin kendi bedenlerini tanıması ve anatomi bilgilerini geliştirmesi açısından öğretici bir öneme sahiptir. Ama figürlerin yüzülmüş ve açık olarak teşhir edilmesi bazı çevreler tarafından tepkiyle karşılanmıştır. Bu duruma ilişkin Hagens şu açıklamalarda bulunuyor:

*

Plastinasyon: Anatomik örneklerin yaşamsal koşullardaki özelliklerini koruyarak çok uzun süre saklanmasına yönelik benzersiz bir metottur. Plastize edilmiş örnekler yüksek ısılara dirençli, kokusuz, zehirsiz özelliklere sahiptir. Bunlar, öğretmenler ve öğrenciler tarafından eldiven gibi koruyucu malzemelere gereksinim duyulmadan elle kullanılabilirler. Plastinasyon, anatomik örneklerin yağ ve sudan arındırılarak polimer bir maddeyle kaplandığı bir yöntemdir. Bu yöntem 1978 yılında Heidelberg Üniversitesinden Prof. Dr. Gunther von Hagens tarafından bulunmuştur. Ayrıntılı bakınız: Çağatay Üstün; “Platinasyon, Bir Bilim mi Yoksa Garip Bir

Gösteri mi?”, (erişim: 30.Aralık.2008) http://www.adutfdergi.org/pdf/pdf_ADU_56.pdf

“Başta bu tepkilere pek alışık değildim ama giderek alıştım. Haklılar. Bedenlerinin artık beden olmaktan çıkmış halini görmek onları korkutuyor. Gerçeklerle yüzyüze geliyorlar ve bu yüzden canları acıyor. O bedenlerin hepsinin bir zamanlar yaşıyor olması düşündürücü elbet. Ama ölüm diye bir şey var bu hayatta. Ve bu kadavralar, o insanların son kalıntıları.”47

Hagens’e yönelik diğer bir tepki kendi ülkesinde açtığı sergide yaşanır. Hagens, “Vücut Dünyası” adıyla açılan bu sansasyonel sergiyi Japonya’da sonra kendi anavatanı olan Almanya’ya taşımaya kalkınca tartışmaların ardı arkası kesilmez. Vücut Dünyası ilk önce kilisenin hışmına uğrar. Serginin duyurusu yapılmaya başladığında “insanlık onurunun çiğnendiği” gerekçesiyle Katolik Kilisesi, Federal Hükümet’e başvurur. Tıp camiası anatomi bilimiyle ilgili bilgilerin sergilenmesine karşı çıkar. Anatomi sanatı başlığında sunulan sergi, sanat çevresinde “Sanat mıdır değil midir?” tartışmasına neden olur. Bitmek tükenmek bilmeyen tartışmalara karşın Hagens’ın sergisi mahkeme kararıyla açılır.48

Bu olumsuz tepkilere rağmen din çevrelerinden olumlu yorumlar da almıştır. Örneğin; Viyana Üniversitesi Teoloji (İlahiyat) Fakültesinden bir teolog; “Teolojide insanın iç dünyası ve vücudu bir tabu olarak görülmekteydi. Bu sergi bu tabuyu yıkmıştır ve bu konuda büyük bir katkı sağlamıştır.” diyerek sergi hakkındaki görüşünü belirtmiştir.49

47_{Aktaran: Çağatay Üstün; “Platinasyon, Bir Bilim mi Yoksa Garip Bir Gösteri mi?”}

(erişim: 30.Aralık.2008) http://www.adutfdergi.org/pdf/pdf_ADU_56.pdf

48_{Emre Erdem; “Anatomi Profesörü Günter Von Hagens, ölü bedenleri}

birer sanat eserine dönüştürüyor” http://www.milliyet.com.tr/2001/01/09/pazar/paz02.html

49

Abdullah Ceylan; “Viyana’da Enteresan Bir Sergi” (erişim:7.Kasım.2008) http://diyanet7.diyanet.gov.tr/turkish/DIYANET/avrupa/SAYI6/inceleme.html

Resim:56, Gunter Von Hagens, Germany, 16 Kasım, 2006.

Gunther von Hagens, “Body Worlds And The Mirror Of Time” (Vücut Dünyası ve Zamanın Aynası) isimli sergisini Londra’daki O2 Arena’da sanatseverlerle buluşturur. 200 kadavrasını 24 Ekim 2008- 23 Ağustos 2009 tarihleri arasında düzenlediği bu sergisinde, insanlara “sağlık mesajlar” verdiğini düşünen Hagens, bebeklerden 100 yaşını aşmış insanlara kadar geniş bir kadavra çalışmasını sunmuştur.

“Bazen öyle zamanlar oluyor ki, sergi sırasında insanların yorumlarına kulak kabartıyorum. Birbiriyle fısıldaşan insanlar, birbirine eserlerimle ilgili açıklamalar ve eleştirlerde bulunan insanlar bunlar. Bir kere bir adamın kadavraları görünce sigara içmekten soğuduğunu duydum ve bu hoşuma gitti. Demek ki etkim büyük” açıklamasında bulunan küratör, yeni sergisiyle de derin bir mesaj verdiği düşüncesinde.”50

Hagens’e göre ölüm korkunç bir durumdur ve de korkunç bir gerçektir. Ancak sergiyle birlikte ölümü anlamanın kolaylaştığını savunmaktadır: “Ölüm dehşet verici bir şey evet, ama hayır, sergim hiç de öyle dehşet verici değil. İnsanlar serginin kadavralardan ibaret olduğunu duyunca rahatsız oluyorlar, korkuyorlar.

50_{“Kadavralarla hayatı sorguluyor”(erişim:25.Aralık.2008)}

Ama ölümle yüzleşmek gerek. Ve burada ölümü daha iyi anlıyorsunuz. Sağlıklı bir hayat yaşamayı da!”51

Resim:57, Gunter Von Hagens, “Strip Soccer”, (Çıplak futbol).

Gunther von Hagens hakkındaki görüşlerimizi toplamak gerekirse: Hagens’ın sergilerine ilişkin dini kurumlarca kabul edilemez olduğunu dair görüşler çoğunlukta olsa da tıp çevrelerine göre insan anatomisini bir nebze tanıtma görevi üstlendiği için olumlu karşılanmaktadır. Pedagoglar ise, rahmin içinde ölü bir bebeği gösteren kadın cesediyle karşılaşan (resim:59) 8 yaşlarındaki çocukların üzerinde olumsuz bir etki yapacağını düşünmektedir. Uzmanlar, insan cesedinin bu şekilde parçalanarak sergilenmesinin estetik bir yanı olsa da gerçek yaşamdaki vahşet görüntülerine andırdığı için, cesetlere karşı insanların daha çok alıştırıldığını, bu durumun ise savaşlara, katliamlara karşı duyarsız bir kitle oluşumuna da katkı sağlayacağı konusunda fikirlerini paylamaktadırlar.

51

Gunther von Hagens’ın sergileri bir “sanat sergisi” olarak tanıtılmasına karşın, sanat çevreleri tarafından tam olarak kabul görmüş değildir. Serginin sanatsal ve estetik yönünü açıklamakta güçlük çeken Prof. Gunter von Hagens, bir yandan, insanlar arasında tabu olarak kabul edilen değerlerle oynayarak, yığınları provoke ederek sergilerine daha çok izleyici çekmeye çalışırken, diğer yandan da insan vücudunu sanat adı altında pazarlamayı düşünmektedir. Sergiyi gezenlerden alınan giriş ücretleri bir yana, Hagens’in et parçalarını pazarlama mantığı da düşünüldüğünde sanatçı olmaktan çok para kazanmayı aklına koymuş tüccar bir kişiliğe sahip olduğu inancı bazı sanat çevrelerinin ortak görüşüdür.52

Resim:58, Gunter von Hagens, (fotoraf).

52_{Ercan Koç; “Sanat, etik, para ve bir sergi” (erişim: 17.Temmuz.2007)}

Prof. Dr. Gunther von Hagens’in bugüne kadar düzenlediği sergilerin listesini vermek gerekirse: Tokyo-Japonya 1996–1997–1998 Mannheim 30.10.1997–01.08.1998 Viyana 30.04.1999–31.08.1999 Basle 04.09.1999 – 05.01.2000 Cologne 12.02.2000 – 31.07.2000 Oberhausen 05.08.2000–28.01.2001 Berlin 10.02.2001 – 02.09.2001 Brüksel 22.09.2001 – 03.03.2002 Londra 23.03.2002 29.09.2002

Gunther von Hagens’in listede verdiğimiz sergilerine yaklaşık 20 milyona yakın kişinin ziyaret ettiği bildirilmektedir. Sergilerinin bu kadar yoğun ilgi görmesi de ilginç olsa gerek.